Ung thư tụy: Dấu hiệu nhận biết và phương pháp điều trị

Ung thư tụy là gì?

Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ ước tính vào năm 2023 có khoảng 64.050 người được chẩn đoán mắc ung thư tụy và khoảng 50.550 người chết vì ung thư tụy. Ung thư tụy chiếm khoảng 3% tổng số ca ung thư tại Mỹ và khoảng 7% tổng số ca tử vong do ung thư.

Tuyến tụy là một cơ quan trong ổ bụng, nằm phía sau dạ dày. Ở người trưởng thành, kích thước tuyến tụy có chiều dài khoảng 15 cm và chiều rộng khoảng 5 cm.

Loại ung thư tuyến tụy phổ biến nhất là ung thư biểu mô tuyến, bệnh khởi phát khi các tế bào tụy ngoại tiết tăng sinh ngoài tầm kiểm soát. Các tế bào tụy ngoại tiết có vai trò giải phóng các enzyme vào ruột, giúp bạn tiêu hóa thức ăn. Ung thư biểu mô tuyến của tụy ngoại tiết có tần suất cao gấp 9 lần so với ung thư tế bào nang tuyến.

Các tế bào tụy nội tiết chiếm số lượng ít hơn trong tuyến tụy. Những tế bào này tạo ra các hormone quan trọng như insulin và glucagon (giúp kiểm soát lượng đường trong máu). U thần kinh nội tiết tụy bắt nguồn từ các tế bào tụy nội tiết này.

Các loại ung thư tuyến tụy theo giải phẫu bệnh

Ung thư tụy bao gồm các tổn thương của tụy ngoại tiết hoặc tụy nội tiết.

Ung thư biểu mô tuyến ống là loại ung thư tụy phổ biến nhất. Bao gồm các loại sau:

• Khoảng 95% ung thư tụy ngoại tiết là ung thư biểu mô tuyến, bắt nguồn từ các tế bào ống dẫn của tụy. Loại ung thư có nguồn gốc từ các tế bài acinar (tế bào sản xuất và tiết enzyme tiêu hóa) thường ít gặp hơn.
• Các loại ung thư tụy ngoại tiết ít gặp hơn gồm: Ung thư biểu mô tuyến vảy, ung thư tế bào vảy, ung thư biểu mô tế bào nhẫn, ung thư biểu mô không biệt hóa, ung thư biểu mô mất biệt hóa có tế bào khổng lồ,...

Một số tổn thương khác như: U nhầy nhú nội ống (IPMN), u biểu mô tụy loạn sản độ cao (PanIN), u nguyên bào tụy (Pancreatoblastoma), u dạng nang nhầy (MCPN),...

Triệu chứng của ung thư tụy

Các triệu chứng của ung thư tụy phụ thuộc vào kích thước, vị trí và sự xâm lấn của khối u sang các tạng khác trong ổ bụng. U đầu tụy khi phát triển biểu hiện chủ yếu là vàng da, đau bụng và sụt cân. Các triệu chứng của bệnh xuất hiện sớm hơn u thân tụy và u đuôi tụy.

• Đau bụng: Đau bụng là triệu chứng có thường gặp nhất ở hầu hết bệnh nhân bị ung thư tụy, thậm chí triệu chứng này xuất hiện ngay cả với u có kích thước < 2 cm. Đau bụng thường xuất hiện từ 1 đến 2 tháng trước khi bệnh được chẩn đoán. Các tính chất điển hình của đau bụng trong ung thư tụy là đau vùng thượng vị lan sang bên hoặc ra sau lưng, đau không liên tục, tăng dần cả về cường độ và tần suất, nặng hơn sau khi ăn hoặc nằm ngửa, đau tăng về đêm.
• Viêm tụy cấp: Diễn biến lâm sàng điển hình của viêm tụy cấp có thể là khởi đầu của ung thư tụy. Theo nghiên cứu của Modolell và cộng sự (1999), viêm tụy cấp trong ung thư tụy chiếm tỷ lệ 1,3%. Đau cấp tính là biểu hiện của viêm tụy cấp do u làm tắc ống tụy chính, cũng có thể là do gây tắc đường mật hoặc u xâm lấn chèn ép xung quanh.
• Vàng da: Vàng da thường biểu hiện ở giai đoạn bệnh tiến triển tăng dần. Nguyên nhân gây vàng da là do u đầu tụy chèn ép ống mật chủ gây tắc mật. Biểu hiện của tắc mật là tăng bilirubin máu, da vàng, niêm mạc vàng, ngứa, nước tiểu sẫm màu và phân bạc màu. Dấu hiệu vàng da xuất hiện ở 73% u đầu tụy, 11% u thân tụy, đối với u đuôi tụy không ghi nhận vàng da.
• Sụt cân: Sụt cân là hiện tượng giảm quá 5% trọng lượng cơ thể trong vòng 6 - 12 tháng. Dấu hiệu sụt cân chiếm 85% các trường hợp ung thư tụy.
• Suy nhược cơ thể: Là một biểu hiện của bệnh ung thư nói chung và ung thư tụy nói riêng. Khoảng 86% các trường hợp ung thư tụy có biểu hiện suy nhược cơ thể.
• Một số triệu chứng khác của ung thư tụy: Cổ trướng, gan to, túi mật to, thay đổi màu nước tiểu, ngứa da lòng bàn tay bàn chân,...

Biến chứng của ung thư tụy

Nhìn chung, tiên lượng của ung thư tụy thay đổi theo giai đoạn phát hiện bệnh, nhưng hầu hết là xấu với tỉ lệ sống thêm 5 năm chỉ < 2%. Nhiều bệnh nhân phát hiện ung thư tụy đã ở giai đoạn tiến triển của bệnh.

Ung thư tụy có thể diễn tiến đến một số trường hợp cấp tính như sau:

• Tắc mạch: Đây là một biến chứng trong ung thư tụy, tỷ lệ tắc mạch khoảng 3%. Biểu hiện bằng tắc tĩnh mạch sâu, tĩnh mạch cửa, động mạch và mạch phổi.
• Xuất huyết tiêu hóa: Gặp trong ung thư tụy với tần suất thấp. Xuất huyết tiêu hóa có thể do u xâm lấn hoặc di căn vào dạ dày, tá tràng hoặc tĩnh mạch cửa gây hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa.
• U thượng vị: U lớn thượng vị, chắc, ít hoặc không di động, bờ không rõ. Khoảng 9% ung thư tụy sờ thấy u thượng vị.
• Hạch di căn: Ung thư tụy thường di căn đến gan, phúc mạc, phổi, hạch thượng đòn trái. Ít gặp di căn xương.
• Loạn thần: Rối loạn cảm xúc hoặc thay đổi hành vi cá nhân. Loạn thần có thể là dấu hiệu báo trước của ung thư tụy trong một số trường hợp.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến ung thư tụy

Một số gen kiểm soát chu kì tế bào (bao gồm phát triển, phân chia thành tế bào mới và chết theo chương trình). Các gen giúp tế bào phát triển, phân chia và duy trì sự sống tế bào là nhóm gen sinh ung thư. Các gen giúp kiểm soát quá trình phân chia tế bào hoặc điều khiển tế bào chết vào đúng thời điểm là gen ức chế khối u. Ung thư có thể khởi đầu khi những thay đổi DNA kích hoạt gen sinh ung thư hoặc làm bất hoạt gen ức chế khối u.

• Đột biến gen do di truyền.
• Đột biến gen mắc phải: Hầu hết các trường hợp ung thư tụy do đột biến gen mắc phải. Nguyên nhân gây ra các thay đổi trong gen còn đang được nghiên cứu. Có những đột biến gen là những biến đổi ngẫu nhiên bên trong tế bào mà không có tác động từ bên ngoài. Một số trường hợp ung thư tụy có thay đổi trong gen p16 và TP53, tuy nhiên đột biến gen này cũng có thể thấy trong một số hội chứng bệnh do di truyền. Ngoài ra, có những đột biến trên gen KRAS, BRAF, DPC4 cũng có thể dẫn đến ung thư tụy.