Béo phì và tiểu đường có liên hệ gì với nhau?

Béo phì xảy ra khi cơ thể tích tụ quá nhiều mỡ, dễ gây ra nhiều bệnh như đột quỵ, tiểu đường loại 2, viêm xương khớp, và ung thư (nội mạc tử cung, vú, ruột kết)… Mối quan hệ giữa béo phì và tiểu đường loại 2 rất rõ ràng, nhưng có thể có những thông tin mà bạn chưa biết về mối liên hệ này. Cùng tìm hiểu qua bài viết sau.

Mối liên hệ giữa béo phì và tiểu đường

Béo phì ảnh hưởng đến các bộ phận trong cơ thể và tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, thận, viêm khớp, và khó thở khi ngủ. Đặc biệt, béo phì và bệnh tiểu đường type 2 có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Để phòng tránh hoặc giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, việc duy trì cân nặng ổn định và thay đổi lối sống lành mạnh là rất quan trọng.

Thừa cân và béo phì xảy ra khi cơ thể tích tụ quá nhiều mỡ, có chỉ số BMI từ 30 trở lên, gây ảnh hưởng đến sức khỏe và tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2.

Bệnh tiểu đường type 2 thường xảy ra khi tuyến tụy không sản xuất đủ insulin hoặc cơ thể không sử dụng insulin hiệu quả. Điều này dẫn đến đường huyết cao do glucose không được vận chuyển đến tế bào để cung cấp năng lượng, từ đó dần dần hình thành bệnh tiểu đường type 2.

Người béo phì có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2 cao hơn khoảng 10 lần so với người có cân nặng ổn định.

Tỷ lệ mắc bệnh béo phì và tiểu đường loại 2

Khi số người béo phì tăng nhanh, tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường tuyến tính cũng tăng. Theo tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2000 chỉ có 171 triệu người mắc bệnh tiểu đường trên toàn cầu, nhưng dự đoán con số này sẽ tăng lên 366 triệu vào năm 2030. Tại Việt Nam, hiện có hơn 5 triệu người mắc bệnh tiểu đường.

Bệnh tiểu đường tuyến tính đang gia tăng nhanh chóng, đặc biệt là ở các nước đang phát triển và các nước đã phát triển. Nguyên nhân chính là do dân số ở các nước này đang chuyển sang lối sống giàu có hơn, có chế độ ăn uống ít dưỡng chất, không lành mạnh và ít hoạt động thể chất. Các yếu tố này thường dẫn đến tình trạng thừa cân, béo phì, từ đó gây ra bệnh tiểu đường.

Có phải tất cả mọi người bị béo phì phát triển bệnh tiểu đường?

Người thừa cân sẽ có khả năng mắc bệnh tiểu đường týp 2 cao gấp 6 lần so với những người có cân nặng trong khoảng bình thường. Tuy nhiên, không phải tất cả những người béo phì đều sẽ phát triển bệnh tiểu đường. Một số người béo phì có khả năng sản xuất nhiều hormone insulin hơn mà không làm quá tải cho tuyến tụy.

Phát hiện béo phì bằng chỉ số BMI

Để nhận biết tình trạng thừa cân bằng chỉ số BMI, bạn có thể tự tính chỉ số BMI để theo dõi cân nặng. Từ đó, có thể kiểm soát và duy trì cân nặng phù hợp để tránh tình trạng thừa cân và béo phì có thể ảnh hưởng đến sức khỏe.

Công thức tính chỉ số BMI béo phì cho người châu Á theo tiêu chuẩn của WHO – Tổ chức Y tế Thế giới và IDI & WPRO được xác định như sau: 

BMI = Trọng lượng cơ thể /(chiều cao)².

Theo chỉ số BMI được phân loại theo IDI & WPRO, trọng lượng lý tưởng cho người Việt Nam là từ 18.5 đến 22.9. Bạn cũng có thể tính toán trọng lượng và chiều cao của mình bằng cách sau:

• Trọng lượng lý tưởng = (Chiều cao (đơn vị cm) x 9)/10
• Trọng lượng tối đa = Chiều cao (đơn vị cm)
• Trọng lượng tối thiểu = (Chiều cao (đơn vị cm) x 8)/10

Dựa vào số đo của chiều cao, bạn có thể ước lượng được trọng lượng tối đa cho cơ thể. Nếu trọng lượng vượt quá mức tối đa, bạn sẽ bị thừa cân.

Những người béo phì có nguy cơ cao mắc bệnh tiểu đường, vì vậy nên giảm biến chứng bằng cách: Duy trì chế độ ăn giàu chất xơ và vitamin (rau xanh, trái cây tươi), hạn chế ăn nhiều thịt động vật, đồ ăn nhanh và đồ ăn vặt, cũng như giảm lượng calo vào buổi tối.

Dù chỉ số BMI không cao như người châu Âu, nhưng người châu Á thường có nhiều mỡ bụng, dẫn đến tình trạng béo phì. Do đó, nếu vòng bụng của nam lớn hơn 90 cm hoặc của nữ lớn hơn 80cm, bạn cũng đang đối mặt với nguy cơ cao về các vấn đề tim mạch và tiểu đường.

Điều trị tiểu đường cho người béo phì

Để điều trị đái tháo đường ở những người béo phì, việc chọn thuốc phải tập trung vào những loại có khả năng chống lại sự đề kháng insulin hoặc giúp giảm cân. Điều này sẽ giúp họ giảm cân, từ đó kiểm soát được đường huyết một cách hiệu quả hơn.

Các loại thuốc thường được sử dụng trong điều trị đái tháo đường ở người béo phì bao gồm: Metformin, thuốc SGLT2i, thuốc đồng vận GLP1, và nhiều loại khác.

Quan trọng hơn, giảm cân giúp giảm tế bào mỡ và cải thiện khả năng chuyển hóa đường trong cơ thể, giảm sự đề kháng insulin. Nếu người béo phì có thể giảm từ 5% đến 10% trọng lượng cơ thể ban đầu, họ sẽ có khả năng kiểm soát đường huyết tốt hơn.

Cách phòng ngừa tiểu đường

Nói không với chế độ ăn theo mốt nhất thời (fad diet)

Nhiều năm gần đây, có một ý tưởng mới gọi là chế độ ăn "fad diet", thường được phụ nữ sử dụng để giảm cân. Có nhiều loại "fad diet" khác nhau, nhưng hầu hết đều tập trung vào việc chỉ ăn một loại thực phẩm cụ thể hoặc tránh một số loại thực phẩm nhất định.

Tuy nhiên, những chế độ ăn "fad diet" thường không lành mạnh và có thể gây hại cho sức khỏe trong dài hạn, vì thiếu các chất dinh dưỡng cần thiết, có thể gây rối loạn đường huyết. Thay vào đó, tốt hơn là tập trung vào việc ăn nhiều rau xanh và tránh ăn đồ ăn vặt.

Lựa chọn chế độ ăn kiêng có tinh bột thấp

Thực tế, để ngăn ngừa bệnh đái tháo đường, nhiều bác sĩ khuyến cáo bệnh nhân ăn tinh bột ít hơn bởi vì nó làm giảm trực tiếp lượng insulin tiết ra và lượng đường trong máu và làm giảm nguy cơ đái tháo đường.

Ăn nhiều chất xơ

Các loại thực phẩm như đậu Hà Lan, bông cải xanh, đậu lăng, yến mạch, hạt và đậu đều chứa nhiều chất xơ. Chất xơ không chỉ giúp kiểm soát đường huyết mà còn giảm cholesterol, điều chỉnh huyết áp, giữ cân nặng ổn định. Ngoài ra, nó cũng làm bạn cảm thấy no lâu, giúp giảm ăn vặt và nguy cơ mắc bệnh tim, cũng như cải thiện chức năng ruột.

Thêm ngũ cốc nguyên hạt vào chế độ ăn

Ngũ cốc nguyên hạt cũng giúp duy trì lượng đường trong máu. Hãy đảm bảo chế độ ăn uống gồm nhiều loại ngũ cốc nguyên hạt như mì ống, bánh mì và các ngũ cốc nguyên hạt khác như yến mạch...

Tiếp tục giảm cân

Đối với những người bị thừa cân, mỗi gram cơ thể mất đi đều đang đưa họ gần hơn đến cuộc sống không bị đái tháo đường. Thường xuyên vận động và giảm khoảng 7% trọng lượng cơ thể có thể giảm nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường đến 60%. Vì vậy, kiểm soát trọng lượng là biện pháp hiệu quả nhất để phòng tránh bệnh đái tháo đường.

Béo phì và đái tháo đường có mối liên kết chặt chẽ. Do đó, việc duy trì cân nặng ở mức hợp lý là cách bảo vệ sức khỏe tốt hơn và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Hơn nữa, việc tập thể dục hàng ngày ít nhất 30 phút sẽ tăng cường hệ miễn dịch và bảo vệ sức khỏe hiệu quả hơn.

Xem thêm:

• Nguyên nhân tiểu đường và các biến chứng cần lưu ý
• Bệnh tiểu đường có mấy tuýp? Tuýp nào là nặng nhất?