Các bộ phận của hoa sen và công dụng tuyệt vời ít ai biết

Hoa sen với vẻ đẹp thanh tao và hương thơm thanh khiết vốn được nhiều người yêu thích. Không chỉ có sắc, có hương, hoa sen còn mang đến nhiều công dụng cho sức khỏe và được dùng theo nhiều cách khác nhau. Hãy cùng khám phá các bộ phận của hoa sen và những lợi ích tuyệt vời mà chúng mang lại bạn nhé!

Hạt sen - Một trong các bộ phận của hoa sen

Khi hoa sen tàn, phần đài sen còn lại sẽ phát triển, bên trong chứa các hạt sen đang dần hình thành. Ban đầu, hạt sen có màu xanh, kích thước nhỏ, hình tròn đều. Khi trưởng thành, chúng chuyển dần sang màu trắng hoặc nâu nhạt khi đã chín hoàn toàn. Hạt sen là bộ phận có giá trị dinh dưỡng cao, được sử dụng rộng rãi trong ẩm thực và y học cổ truyền.

Theo USDA và MyFoodData, 100g hạt sen khô chứa khoảng:

• Protein: Khoảng 4 - 4g;
• Carbohydrate: Khoảng 63 - 65g;
• Chất béo: Thấp, khoảng 1 - 2g;
• Khoáng chất: gồm magie, phốt pho, kali, sắt và kẽm.
• Hạt sen có thể chứa một số hợp chất thực vật như flavonoid và alkaloid, tuy nhiên các chất như kaempferol và nuciferine chủ yếu phân bố ở lá và hoa sen.

Hạt sen cũng có thể chứa các vitamin nhóm B như B1 (thiamin), B2 (riboflavin), và có khả năng chứa một lượng nhỏ B6 – tuy nhiên, dữ liệu định lượng chính xác vẫn còn hạn chế và cần thêm nghiên cứu cụ thể.

Công dụng của hạt sen đối với sức khỏe

Ăn hạt sen có tác dụng như thế nào? Có thể điểm qua một số công dụng nổi bật của hạt sen như:

• Một số nghiên cứu cho thấy alkaloid như nuciferine, chủ yếu tìm thấy trong lá và hoa sen, có tác dụng an thần trong mô hình động vật. Tuy nhiên, hạt sen không phải là nguồn giàu nuciferine, và chưa có đủ bằng chứng lâm sàng để khẳng định tác dụng hỗ trợ giấc ngủ ở người.
• Hạt sen chứa một lượng nhỏ magie và kali, các khoáng chất có vai trò trong điều hòa huyết áp. Một số nghiên cứu tiền lâm sàng cho thấy chiết xuất hạt sen có thể có tác dụng giãn mạch, nhưng cần thêm bằng chứng lâm sàng để xác nhận hiệu quả ở người.
• Flavonoid có trong sen là chất chống oxy hóa mạnh, có thể giúp trung hòa gốc tự do trong điều kiện phòng thí nghiệm. Tuy nhiên, hiện chưa có đủ bằng chứng lâm sàng để khẳng định rằng tiêu thụ hạt sen giúp ngăn oxy hóa LDL-cholesterol hoặc giảm nguy cơ xơ vữa động mạch.
• Hạt sen có chứa một lượng chất xơ, giúp hỗ trợ tiêu hóa. Tuy nhiên, tác dụng đối với hệ vi sinh đường ruột vẫn cần thêm nghiên cứu lâm sàng để xác nhận.
• Polyphenol trong hạt sen có tác dụng bảo vệ niêm mạc dạ dày, giúp hệ tiêu hóa hoạt động ổn định và giảm viêm nhẹ.
• Hạt sen là nguồn cung cấp dồi dào kaempferol và flavonoid, hai chất chống oxy hóa mạnh giúp trung hòa gốc tự do, ngăn ngừa tổn thương tế bào và quá trình lão hóa sớm.
• Hạt sen cung cấp các acid amin cần thiết, có thể hỗ trợ các chức năng sinh học của cơ thể. Tuy nhiên, tác dụng trực tiếp lên cấu trúc da hoặc collagen chưa được chứng minh rõ ràng.

Lưu ý khi sử dụng hạt sen

Dù tốt cho sức khỏe nhưng để hạt sen phát huy tối đa giá trị dinh dưỡng, khi sử dụng bạn vẫn cần lưu ý những điều sau:

• Chọn hạt sen tươi và sạch: Ưu tiên chọn hạt sen tươi, không có dấu hiệu hư hỏng, mốc hay biến màu. Hạt sen khô có thể bảo quản lâu dài nhưng cần kiểm tra kỹ trước khi sử dụng.
• Ngâm hạt sen trước khi chế biến: Nếu sử dụng hạt sen khô, ngâm chúng trong nước khoảng 2 - 3 giờ để hạt mềm và dễ chế biến hơn.
• Không nên ăn quá nhiều hạt sen khô (chỉ nên dùng 30 - 50g/ngày) để tránh đầy bụng.
• Người huyết áp thấp hoặc tim đập chậm nên hạn chế ăn tâm sen (phần mầm xanh bên trong).
• Phụ nữ mang thai có thể ăn hạt sen chín hoặc chè hạt sen, nhưng tránh dùng tâm sen vì dễ gây tụt huyết áp.

Cách sử dụng hạt sen lành mạnh, tốt cho sức khỏe

Hạt sen có thể dùng để nấu cháo, làm sữa hạt, nấu các món canh hầm, nghiền thành bột cho trẻ ăn dặm, dùng hãm trà… Khi chế biến các món từ hạt sen, bạn nên tránh dùng nhiều dầu mỡ, đường tinh luyện để có món ăn lành mạnh.

Tâm sen

Tâm sen là phần mầm nhỏ nằm bên trong hạt sen, có màu xanh nhạt và hình dạng dài, nằm ở trung tâm của hạt. Đây là phần có giá trị dinh dưỡng cao và được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền. Tâm sen chứa các alkaloid như nuciferine, liensinine và isoliensinine, những hợp chất đã được nghiên cứu với tiềm năng dược lý. Tuy nhiên, hàm lượng cụ thể trong mỗi khẩu phần chưa được chuẩn hóa rộng rãi. Ngoài ra, tâm sen cũng có chứa các khoáng chất như magie, kali, photpho, sắt và vitamin nhóm B (đặc biệt là B6).

Công dụng của tâm sen đối với sức khỏe

Tâm sen mang đến nhiều lợi ích cho sức khỏe như:

• Theo y học cổ truyền, tâm sen được dùng để hỗ trợ giấc ngủ. Một số nghiên cứu sơ bộ trên động vật cho thấy các alkaloid như nuciferine và liensinine có thể có tác dụng an thần. Tuy nhiên, chưa có đủ bằng chứng lâm sàng để xác nhận tác dụng điều trị mất ngủ ở người.
• Một số nghiên cứu tiền lâm sàng cho thấy alkaloid trong tâm sen có thể ảnh hưởng đến mạch máu và huyết áp, tuy nhiên chưa có đủ bằng chứng lâm sàng để xác nhận hiệu quả này ở người.
• Flavonoid có trong sen cho thấy hoạt tính chống oxy hóa trong nghiên cứu in vitro, nhưng chưa có đủ bằng chứng để khẳng định tác dụng giảm nguy cơ xơ vữa động mạch ở người.
• Theo y học cổ truyền, tâm sen có vị đắng, tính hàn, đi vào tâm và tỳ kinh, giúp thanh tâm hỏa, giải nhiệt trong người và làm mát gan.
• Một số nghiên cứu hiện đại cho thấy liensinine và isoliensinine trong tâm sen có khả năng ức chế quá trình hình thành lipid, giúp giảm mỡ máu và bảo vệ gan.
• Polyphenol trong tâm sen giúp chống oxy hóa, làm chậm quá trình lão hóa tế bào.

Lưu ý khi sử dụng tâm sen

Một số lưu ý bạn cần biết trước khi dùng tâm sen như:

• Không dùng quá nhiều: Tâm sen có tính hàn, vị đắng; dùng quá liều (trên 5g khô/ngày) có thể gây mệt mỏi, lạnh bụng.
• Những ai không nên uống tâm sen? Người huyết áp thấp, nhịp tim chậm hoặc đang dùng thuốc an thần nên hạn chế dùng, tránh làm tụt huyết áp mạnh.
• Không dùng tâm sen để qua đêm trong nước hãm, vì dễ bị biến chất và mất hoạt tính tự nhiên.

Cách sử dụng tâm sen lành mạnh, tốt cho sức khỏe

Bạn có thể dùng tâm sen để pha trà với công thức là 2 - 3g tâm sen khô hãm với với 200ml nước sôi trong 10 phút rồi uống. Ngoài ra, bạn cũng có thể pha tâm sen cùng cam thảo, long nhãn, hoa cúc để tăng hương vị và hiệu quả.

Nhị sen

Nhị của hoa sen là phần cấu trúc sinh sản của cây sen, mang phấn hoa. Nhị hoa sen thường có màu vàng tươi, phân bố đều xung quanh bầu nhụy ở trung tâm của hoa. Trong 100g nhị sen khô, chứa nhiều hoạt chất sinh học và dưỡng chất quý hiếm như: Flavonoid, quercetin, kaempferol, các alkaloid (nuciferine, liensinine, neferine), saponin và tanin. Ngoài ra, nhị hoa còn có chứa vitamin C, vitamin B1, B6 và các khoáng chất như kẽm, magie, kali.

Công dụng của nhị sen đối với sức khỏe

Nhị sen hay còn được gọi là liên tu trong Đông y có những công dụng nổi bật như:

• Các alkaloid như nuciferine và liensinine trong nhị sen có khả năng giãn mạch máu, điều hòa nhịp tim và ổn định huyết áp.
• Nhị sen là một vị thuốc trong Y học cổ truyền, được cho là có tác dụng bổ thận và hỗ trợ sinh lực. Theo y học cổ truyền, nhị sen (liên tu) được cho là có tác dụng hỗ trợ sinh lực và điều hòa nội tiết. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu hiện đại xác nhận tác dụng này ở người.
• Nhị sen rất giàu flavonoid, kaempferol và vitamin C, giúp chống oxy hóa mạnh, trung hòa gốc tự do – nguyên nhân gây lão hóa sớm và tổn thương tế bào.
• Nhờ chứa alkaloid và vitamin nhóm B, nhị sen có khả năng giảm căng thẳng và thư giãn, từ đó hỗ trợ giấc ngủ.

Lưu ý khi sử dụng nhị sen

Một số lưu ý khi sử dụng nhị sen dành cho bạn như:

• Không dùng quá nhiều: Mỗi ngày chỉ nên dùng 3 - 5g nhị sen khô, tránh gây hạ huyết áp hoặc buồn ngủ quá mức.
• Người huyết áp thấp, phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
• Không nên dùng liên tục quá 2 tuần, nên nghỉ 2 - 3 ngày rồi dùng tiếp để tránh tích lũy hoạt chất gây lạnh cơ thể.
• Khi hãm trà, không để nước quá lâu (quá 6 giờ), vì hoạt chất dễ bị oxy hóa, làm giảm hiệu quả và biến vị đắng.

Cách sử dụng nhị sen lành mạnh, tốt cho sức khỏe

Các phổ biến nhất là bạn dùng nhị sen để pha trà với công thức dùng 2 - 3g nhị sen khô hãm với 200ml nước sôi, dùng uống ấm buổi sáng hoặc tối. Ngoài ra, bạn có thể kết hợp nhị sen với tâm sen, hoa cúc, cam thảo để tăng hiệu quả thanh nhiệt và điều hòa khí huyết.

Ngoài các bộ phận của hoa sen kể trên, cánh hoa sen còn được dùng để chiết xuất tinh dầu hoa sen dùng để dưỡng da, massage, xông phòng. Cả bông hoa sen còn được dùng để làm trà hoa sen giúp an thần, ngủ ngon, giảm căng thẳng… Việc hiểu và tận dụng đúng cách sẽ giúp bạn biến hoa sen thành vị thuốc quý trong đời sống hằng ngày, giúp chăm sóc sức khỏe từ thiên nhiên.