Cách xây dựng chế độ ăn cho người tiểu đường

Dưới đây là một số thông tin cần thiết về chế độ ăn cho người tiểu đường. Hãy cùng Long Châu tìm hiểu nhé.

Nguyên tắc cơ bản trong chế độ ăn cho người tiểu đường

Một trong những cách quan trọng nhất để kiểm soát bệnh tiểu đường là tuân thủ chế độ ăn uống lành mạnh. Chế độ ăn cho người tiểu đường giúp kiểm soát lượng đường trong máu, giảm nguy cơ biến chứng tiểu đường và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Để có một chế độ ăn uống hợp lý, bạn cần tuân thủ các nguyên tắc sau:

• Đảm bảo cung cấp đủ các chất dinh dưỡng cần thiết, cả về lượng và chất.
• Đảm bảo đường huyết không tăng quá cao sau ăn và không hạ quá thấp trước bữa ăn.
• Duy trì hoạt động thể lực bình thường.
• Duy trì cân nặng hợp lý.
• Không làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh lý như tăng huyết áp, rối loạn chuyển hóa lipid máu.
• Lựa chọn và thay đổi thực phẩm một cách phù hợp, tránh thay đổi quá nhanh và quá nhiều.
• Đơn giản không quá đắt tiền.
• Phù hợp với văn hóa ẩm thực của địa phương, dân tộc.

Nguồn cung cấp năng lượng trong chế độ ăn của người tiểu đường

Chất bột đường (Glucid)

Nguồn gốc:

• Các loại ngũ cốc và các sản phẩm chế biến từ nó như gạo, bún, phở, bắp, bánh mì,…
• Các loại củ như khoai tây, khoai lang, khoai sọ, sắn,...
• Các loại trái cây như chuối, lê, nho, mận,…

Nhu cầu:

• Lượng glucid trong khẩu phần ăn nên chiếm khoảng 50 - 60% tổng số năng lượng.
• Tối thiểu 130g glucid/ngày.

Khuyến cáo lựa chọn thực phẩm:

• Bữa ăn nên đa dạng hóa các loại thực phẩm, bao gồm nhiều loại rau, đậu, các loại ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, khoai củ, bánh mì đen, hoa quả.
• Nên tránh các thức ăn chứa nhiều đường như mứt sấy khô, bánh kẹo, mật ong, hoa quả ngọt như mít, đu đủ, xoài,… Thay vào đó, nên ăn các thức ăn lành mạnh, tốt cho sức khỏe.
• Không nên ăn quá nhiều các thực phẩm tăng đường huyết nhanh như khoai lang nướng, bánh mì, đường kính, mật ong,…
• Nên ưu tiên các thực phẩm có chỉ số đường huyết trung bình - thấp, tăng cường sử dụng rau xanh.

Chất béo (Lipid)

Nguồn gốc:

• Từ động vật chủ yếu chứa chất béo bão hoà như thịt mỡ, mỡ cá, bơ, sữa, phô mát, lòng đỏ trứng gà.
• Từ thực vật chủ yếu chứa chất béo không bão hoà như dầu thực vật, lạc, vừng, đậu tương, cùi dừa, hạt dẻ, chocolate.
• Chất bột đường và chất đạm trong cơ thể có thể chuyển thành acid béo no.

Nhu cầu: Lượng lipid trong chế độ ăn cho người tiểu đường nên chiếm 20 - 25% tổng năng lượng, trong đó:

• Hàm lượng chất béo bão hoà nên dưới 10% tổng năng lượng.
• Cholesterol nên dưới 300mg/ngày.

Lựa chọn thực phẩm:

• Nên lựa chọn các thực phẩm có ít chất béo bão hòa để giúp giảm cholesterol xấu trong máu như cá, thịt nạc, đậu phụ, lạc, vừng.
• Nên hạn chế ăn các thức ăn như thịt mỡ, nội tạng động vật, dầu cọ, dầu dừa hoặc thức ăn được chiên rán kỹ.
• Nên hạn chế sử dụng mỡ động vật, thay vào đó nên sử dụng dầu thực vật như dầu đậu nành, dầu hướng dương,…
• Nên tránh sử dụng lại dầu đã sử dụng ở nhiệt độ cao như xào, rán,…

Chất đạm (Protein)

Nguồn gốc:

• Từ động vật như thịt, cá, trứng, sữa, tôm, cua, ốc, hến,…
• Từ thực vật như đậu đỗ, lạc, vừng, gạo,…

Nhu cầu:

• 15 - 20% tổng năng lượng
• Khuyến cáo chế độ ăn của người tiểu đường không có protein niệu, không có suy thận là 1 - 1,2g protein/kg cân nặng/ngày.
• Nếu có biến chứng thận, mức cung cấp protein là 0,8g/kg cân nặng/ngày. Tùy từng giai đoạn suy thận, lượng protein sẽ được điều chỉnh để phù hợp với khả năng bài tiết của thận, đảm bảo cung cấp đủ chất dinh dưỡng cho cơ thể, nhưng không làm nặng thêm tình trạng suy thận.

Lựa chọn thực phẩm:

• Tăng cường ăn cá và thủy hải sản.
• Nên ưu tiên ăn các loại thịt bò, thịt lợn ít mỡ.
• Nên ăn thịt gia cầm nhưng bỏ da vì nó chứa nhiều chất béo bão hòa, có thể làm tăng cholesterol xấu trong máu.
• Nên hạn chế sử dụng các thực phẩm có hàm lượng cholesterol cao như phủ tạng động vật, chocolate,…
• Trứng chứa nhiều cholesterol, nhưng nếu ăn với lượng vừa phải thì không gây hại cho sức khỏe, có thể ăn 2 - 4 quả/tuần, ăn cả lòng đỏ và lòng trắng.
• Ưu tiên lựa chọn các thực phẩm giàu chất béo chưa bão hòa, tốt cho sức khỏe như đậu đỗ, lạc, vừng, dầu oliu, dầu cá,…

Vitamin và khoáng chất

Chế độ ăn của người tiểu đường cũng cần được cung cấp vitamin và khoáng chất như người bình thường. Thường có nhiều trong rau và trái cây. Nên sử dụng thực phẩm có nguồn gốc tự nhiên.

Trái cây là nguồn cung cấp vitamin và khoáng chất dồi dào, nên được ăn nguyên múi, nguyên miếng để hấp thụ tối đa các chất dinh dưỡng. Nước ép trái cây có thể mất đi chất xơ trong quá trình chế biến, khiến đường bị hấp thu nhanh hơn.

Theo khuyến cáo của các chuyên gia dinh dưỡng, người trưởng thành khỏe mạnh nên ăn khoảng 250 - 300g hoa quả/ngày, tương đương với khoảng 20% mức năng lượng hàng ngày. Do đó, ăn hoa quả nên vừa phải, không nên quá nhiều, vì quá nhiều có thể gây ảnh hưởng không tốt đến chuyển hóa chất béo, chất bột đường.

Nên bổ sung những loại trái cây dành cho người tiểu đường có chỉ số đường huyết thấp như ổi, lê, táo, cam,... Tuy nhiên, đối với những trái cây có chỉ số đường huyết trung bình như chuối, đu đủ,... nên bổ sung với lượng vừa phải.

Muối

Cần lưu ý:

• Nên hạn chế lượng muối trong khẩu phần ăn hàng ngày, không nên vượt quá 5g muối mỗi ngày (tương đương 2,000mg Na/ngày).
• Tránh ăn các thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều muối, như dưa muối, cà muối, mì tôm, xúc xích,...
• Khi ăn uống, nên hạn chế cho thêm nhiều nước mắm, gia vị.

Đồ uống chứa cồn

Rượu, bia có thể làm giảm lượng đường trong máu. Do đó, bệnh nhân tiểu đường vẫn được uống rượu, nhưng mỗi ngày không được uống quá 1 - 2 đơn vị rượu. Một đơn vị rượu có chứa 10g cồn, tương đương với 120ml rượu vang, 300ml bia hoặc 30ml rượu mạnh.

Đối với các loại nước giải khát, nước ngọt có ga thì chỉ nên dùng loại không hoặc ít đường.

Chất xơ

Chất xơ giúp kiểm soát lượng glucose trong máu bằng cách làm chậm quá trình tiêu hóa.

Ngoài ra, nó còn có tác dụng làm giảm lượng cholesterol hấp thụ vào máu, giúp ngăn ngừa xơ vữa động mạch, điều hòa nhu động ruột, ngăn ngừa táo bón và giảm nguy cơ mắc các bệnh đường ruột.

Đối với bệnh nhân tiểu đường, cần bổ sung 20 - 30g mỗi ngày trong chế độ ăn. Có nhiều cách để tăng cường tiêu thụ chất xơ, bao gồm:

• Ăn nhiều rau củ: Rau củ là nguồn cung cấp chất xơ dồi dào. Một số loại rau củ và trái cây giàu chất xơ bao gồm: Rau bina, bông cải xanh, cà rốt, khoai lang, chuối, táo, nho, đậu,...
• Chọn ngũ cốc nguyên hạt: Đây là nguồn cung cấp chất xơ tốt hơn so với ngũ cốc tinh chế. Bao gồm: Gạo lứt, yến mạch, bánh mì nguyên cám,...
• Lựa chọn các loại thực phẩm giàu chất xơ khác: Ngoài rau củ và ngũ cốc nguyên hạt, bạn cũng có thể tăng cường tiêu thụ chất xơ bằng cách lựa chọn các loại thực phẩm giàu chất xơ khác như các loại đậu, hạt, trái cây sấy khô,...

Cách phân bố bữa ăn cho người tiểu đường

Người tiểu đường cần có chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng để kiểm soát đường huyết và giảm nguy cơ mắc các biến chứng. Để thiết lập một chế độ ăn cho người tiểu đường, có thể dùng cách sau:

Cá nhân hoá cơ cấu bữa ăn:

• 3 bữa chính là nền tảng, bữa phụ cần được điều chỉnh dựa trên nhu cầu và tình trạng sức khỏe của mỗi người.
• Đối với bệnh nhân kiểm soát tốt đường huyết, việc chia nhỏ bữa ăn là không cần thiết.
• Đối với bệnh nhân dùng thuốc kích thích insulin, tiêm insulin nên có bữa phụ vào thời điểm có nguy cơ bị hạ đường huyết. Bữa phụ nên bao gồm các loại thực phẩm giàu carbohydrate như trái cây, sữa, ngũ cốc nguyên hạt.
• Đối với bệnh nhân tập thể dục thể thao cường độ cao nên ăn nhẹ trước khi tập luyện và bổ sung năng lượng trong khi tập luyện nếu thời gian tập luyện kéo dài.

Sử dụng bữa phụ:

• Không nên dùng các thực phẩm có chỉ số đường huyết cao trong bữa phụ như bánh mì, khoai nướng,…
• Nếu có thói quen ăn bữa phụ khi đường huyết cao thì dưa chuột là thực phẩm lý tưởng do có nhiều xơ, nước và ít bột đường.
• Nên dùng các sản phẩm dành riêng cho bệnh nhân tiểu đường như đường ăn kiêng, do có hàm lượng carbohydrate, đường, chất béo và calo được kiểm soát chặt chẽ.
• Với bệnh nhân thừa cân hoặc đang trong quá trình giảm cân, nếu có dấu hiệu hạ đường huyết giữa các bữa ăn, cần báo cho bác sĩ để được điều chỉnh kế hoạch điều trị.
• Mức năng lượng bữa phụ cần được cân đối với tổng mức năng lượng hàng ngày của người bệnh để tránh tăng cân, tăng đường huyết. Thông thường, bữa phụ chỉ nên chiếm khoảng 10 - 15% tổng mức năng lượng hàng ngày. Điều này tương đương với khoảng 100 - 150 calo đối với người trưởng thành.
• Bữa phụ vào cuối buổi chiều hoặc trước khi đi ngủ cần cân nhắc kỹ lưỡng, chỉ nên thực hiện khi có nguy cơ hạ đường huyết vào cuối buổi chiều hoặc nửa đêm.

Chế độ ăn đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát lượng đường trong máu và ngăn ngừa các biến chứng của bệnh tiểu đường. Người bệnh cần xây dựng chế độ ăn hợp lý, cân bằng các nhóm chất dinh dưỡng, hạn chế các thực phẩm có chỉ số đường huyết cao, đồng thời kết hợp với tập thể dục thường xuyên để kiểm soát tốt bệnh. 

Trên đây là toàn bộ thông tin về việc xây dựng chế độ ăn cho người tiểu đường. Hy vọng có thể giúp ích cho bạn trong quá trình chăm sóc sức khỏe.

Đừng bỏ qua: Một số dấu hiệu tiểu đường mà bạn nên biết