Tiếng thổi tâm thu là gì? Nhận biết, phân loại và hướng xử trí đúng cách

Trái tim khỏe mạnh vận hành êm ái như một cỗ máy hoàn hảo. Những âm thanh bất thường như tiếng "rít", tiếng "ù" có thể là lời cảnh báo về những bất ổn nghiêm trọng. Thống kê cho thấy, 5 - 10% người trưởng thành có tiếng thổi tim, trong đó 30% liên quan đến bệnh lý cần điều trị. Trong bài viết này, Long Châu sẽ cùng bạn tìm hiểu chi tiết về tiếng thổi tâm thu.

Tiếng thổi tâm thu là gì?

Tiếng thổi tâm thu là âm thanh bất thường phát ra từ tim trong thì tâm thu (khi tim co bóp tống máu), được phát hiện qua ống nghe. Âm thanh này xuất hiện giữa tiếng tim thứ nhất (S1) và tiếng tim thứ hai (S2). Nó thường biểu hiện dưới dạng âm "rít", "ù" hoặc "thổi", phản ánh dòng máu chảy hỗn loạn trong tim hoặc mạch máu.

Tiếng thổi tâm thu được phân loại theo thang Levine 6/6, một hệ thống dùng để xác định cường độ âm thanh của tiếng thổi tim, từ rất nhỏ (độ 1/6) đến rất lớn (độ 6/6):

• Độ 1/6: Tiếng thổi rất nhỏ, chỉ nghe được trong phòng yên tĩnh khi tập trung cao.
• Độ 2/6: Tiếng thổi nhỏ nhưng dễ nhận biết ngay khi đặt ống nghe.
• Độ 3/6: Tiếng thổi rõ ràng, cường độ trung bình, không kèm rung miu (cảm giác rung khi sờ ngực).
• Độ 4/6: Tiếng thổi lớn, đi kèm rung miu sờ thấy được, phản ánh dòng máu xoáy mạnh.
• Độ 5/6: Tiếng thổi rất lớn, nghe rõ ngay cả khi chỉ áp nhẹ ống nghe lên thành ngực.
• Độ 6/6: Tiếng thổi cực mạnh, có thể nghe thấy khi ống nghe cách da 1cm, thường đi kèm rung miu rõ.

Thang Levine không chỉ mô tả cường độ âm thanh mà còn giúp định hướng chẩn đoán nguyên nhân gây tiếng thổi tâm thu. Tiếng thổi độ 3/6 - 6/6 thường liên quan đến bệnh lý cần can thiệp (hẹp van nặng, dị tật tim). Trong khi tiếng thổi độ 1/6 - 2/6 có thể là lành tính.

Nguyên nhân gây tiếng thổi tâm thu

Nguyên nhân hình thành tiếng thổi tâm thu chủ yếu do dòng máu xoáy gây ra bởi các bất thường về cấu trúc hoặc chức năng tim như: Hẹp van (van động mạch chủ, van động mạch phổi), hở van (hở van hai lá, hở van ba lá), hoặc shunt bất thường (thông liên thất, thông liên nhĩ). Tiếng thổi tâm thu được chia thành lành tính và bệnh lý, dựa trên cơ chế và mức độ nguy hiểm.

Tiếng thổi lành tính

Với tiếng thổi lành tính, nguyên nhân chủ yếu liên quan đến thay đổi sinh lý như:

• Ở người trẻ hoặc phụ nữ mang thai, dòng máu tăng tốc do tăng cung lượng tim tạo ra tiếng thổi nhẹ (thường độ 1/6 - 2/6), không kèm tổn thương cấu trúc.
• Thiếu máu hoặc sốt cao cũng gây tiếng thổi tạm thời do giảm độ nhớt máu và tăng lưu lượng, khiến dòng chảy xoáy mạnh hơn.

Những trường hợp này thường tự hết khi nguyên nhân được điều trị.

Tiếng thổi bệnh lý

Tiếng thổi bệnh lý thường phản ánh các tổn thương hoặc bất thường trong cấu trúc tim, chẳng hạn như:

• Hẹp van động mạch chủ gây tiếng thổi hình kim cương (crescendo-decrescendo), mạnh nhất ở liên sườn 2 phải, do máu bị tống mạnh qua van hẹp.
• Hở van hai lá tạo tiếng thổi toàn thì tâm thu (holosystolic), lan tỏa ra nách, do dòng máu phụt ngược từ thất trái vào nhĩ trái.
• Thông liên thất (VSD) gây tiếng thổi thô ráp tại bờ trái xương ức, do shunt trái - phải qua lỗ thông.

Các bệnh lý này đòi hỏi chẩn đoán bằng siêu âm tim và can thiệp kịp thời để tránh suy tim hoặc đột tử.

Tiếng thổi tâm thu và triệu chứng đi kèm cần cảnh giác

Tiếng thổi tâm thu bệnh lý thường đi kèm các triệu chứng cảnh báo tổn thương tim nghiêm trọng. Dưới đây là những triệu chứng đi kèm cần cảnh giác:

• Khó thở khi gắng sức phản ánh tình trạng suy tim hoặc giảm cung lượng tim, do tim không đáp ứng đủ nhu cầu oxy khi hoạt động.
• Đau ngực (đau thắt ngực) có thể liên quan đến thiếu máu cơ tim cục bộ, đặc biệt khi kết hợp với hẹp van động mạch chủ.
• Ngất xỉu hoặc chóng mặt không rõ nguyên nhân, thường do rối loạn nhịp tim, hẹp van nặng gây giảm tưới máu não, hoặc hội chứng cung lượng thấp.
• Phù chi (phù mắt cá, bàn chân) là dấu hiệu suy tim sung huyết, xuất hiện khi tim không bơm máu hiệu quả, dẫn đến ứ dịch ngoại bào.
• Mệt mỏi kéo dài là hệ quả của giảm tưới máu mô và thiếu oxy toàn thân.

Điều trị tiếng thổi tâm thu

Việc điều trị tiếng thổi tâm thu phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng.

Điều trị tiếng thổi tâm thu lành tính

Với tiếng thổi lành tính, bệnh nhân chỉ cần theo dõi định kỳ 6 - 12 tháng/lần. Việc này nhằm đảm bảo tiếng thổi không thay đổi tính chất. Đồng thời, người bệnh cần được kiểm soát yếu tố thúc đẩy như: Thiếu máu, sốt cao hoặc cường giáp. Duy trì lối sống lành mạnh bằng cách tập thể dục đều đặn, ăn uống cân bằng, tránh hút thuốc hoặc lạm dụng chất kích thích cũng là việc mà người bệnh cần làm.

Điều trị tiếng thổi tâm thu bệnh lý

Đối với tiếng thổi bệnh lý, điều trị tập trung vào nguyên nhân nền. Thuốc chống đông (Warfarin, Dabigatran) được chỉ định khi có rung nhĩ, nguy cơ huyết khối do hẹp/hở van, hoặc trong các tình huống có nguy cơ tạo huyết khối như sau phẫu thuật tim. Bệnh nhân được kiểm soát huyết áp bằng thuốc ức chế men chuyển (ACEi) hoặc chẹn thụ thể angiotensin (ARB) để giảm áp lực lên van tim. Thuốc chẹn beta giúp giảm nhịp tim, cải thiện triệu chứng đau ngực, khó thở.

Điều trị ngoại khoa được chỉ định khi tổn thương van hoặc dị tật nặng. Một số trường hợp cần sửa/thay van tim (van cơ học/sinh học) qua mổ mở hoặc can thiệp qua da (TAVI cho hẹp van động mạch chủ). Bệnh nhân thông liên thất sẽ được bít thông liên thất qua da bằng dụng cụ Amplatzer. Phương pháp này áp dụng cho lỗ thông nhỏ đến trung bình, giúp ngăn shunt máu và phục hồi huyết động. Khi tiếng thổi đi kèm block nhĩ thất nặng, bệnh nhân được đặt máy tạo nhịp tim.

Kiểm soát biến chứng tiếng thổi tâm thu bệnh lý

Ở bệnh nhân bị suy tim, phác đồ điều trị cần kết hợp Digoxin (giúp tăng co bóp cơ tim) và Spironolactone (giúp giảm ứ dịch) cùng chế độ ăn giảm muối (ít hơn 2g/ngày). Viêm nội tâm mạc được phòng ngừa bằng kháng sinh (ví dụ Amoxicillin) trước các thủ thuật răng miệng, ngăn vi khuẩn xâm nhập vào van tổn thương. Biến chứng rung nhĩ cần kiểm soát nhịp bằng Amiodarone (ổn định điện thế màng) hoặc sốc điện để phục hồi nhịp xoang. Bệnh nhân trong và sau điều trị cần được theo dõi định kỳ và điều chỉnh thuốc kịp thời.

Tiếng thổi tâm thu không phải lúc nào cũng nguy hiểm nhưng chúng ta không nên chủ quan. Không phải tất cả tiếng thổi đều là bệnh lý. Nhưng mọi tiếng thổi đều cần được kiểm tra. Bạn hãy lắng nghe cơ thể, nhận biết sớm các triệu chứng dù là mơ hồ nhất và thăm khám chuyên khoa kịp thời để bảo vệ sức khỏe tim mạch nhé!