Giả phình mạch và những điều cần biết

Giả phình mạch là gì?

Giả phình mạch hay còn gọi là chứng giả phình động mạch, là một khối phình hình thành trên động mạch bị tổn thương. Động mạch có 3 lớp: Lớp áo trong (lớp tế bào nội mô), lớp áo giữa (lớp cơ trơn và mô đàn hồi) và lớp áo ngoài (lớp mô liên kết). Máu rò rỉ qua 1 hoặc 2 lớp và đọng lại như một túi nhô ra từ một bên động mạch. Giả phình động mạch có thể hình thành ở bất kỳ động mạch nào. Nó sẽ trở thành trường hợp cấp cứu y tế nếu nó bị vỡ (nổ).

Phình động mạch và giả phình động mạch đều là tình trạng thành mạch máu phình ra và yếu đi, nhưng chúng khác nhau về nguyên nhân và vị trí:

• Bệnh phình động mạch là sự giãn nở vĩnh viễn, giống như quả bóng của mạch máu xảy ra do sự yếu kém về cấu trúc của thành mạch máu.
• Giả phình động mạch là tình trạng tụ máu hình thành bên ngoài mạch máu nhưng được chứa bên trong lớp áo ngoài của thành mạch. Nó thường xảy ra sau một chấn thương ở mạch máu, chẳng hạn như do phẫu thuật hoặc vết thương đâm thủng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của giả phình mạch

Một giả phình động mạch nhỏ có thể không gây ra bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào. Một giả phình lớn hơn có thể gây ra bất kỳ điều nào sau đây:

• Một khối u dưới da có thể gây đau hoặc đau khi chạm vào;
• Tê, đau hoặc ngứa ran ở vùng đó;
• Bầm tím hay đổi màu vùng da khu vực đó.

Biến chứng có thể gặp khi mắc giả phình mạch

Giả phình động mạch đùi có thể vỡ vào khoang sau phúc mạc, gây chảy máu đáng kể và có thể không rõ ràng ngay lập tức, có thể dẫn đến tử vong.

Các biến chứng của tiêm Thrombin dưới hướng dẫn siêu âm bao gồm tắc mạch ngoại vi ở tối đa 2% bệnh nhân, mặc dù một số ít cần can thiệp.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Liên hệ với bác sĩ nếu có bất kỳ triệu chứng nào của chứng giả phình động mạch hoặc cảm thấy có điều gì đó không ổn. Hãy chú ý nếu gần đây đã thực hiện thủ thuật nội mạch (thủ thuật bằng ống thông). Biến chứng rất hiếm. Nhưng điều quan trọng là phải nắm bắt được nếu chúng xảy ra.

Vỡ giả phình động mạch là một trường hợp cấp cứu y tế nếu bạn gặp các triệu chứng sau:

• Đau dữ dội ở vị trí khối u;
• Đau ngực;
• Hụt hơi;
• Lơ mơ, lú lẫn;
• Huyết áp thấp;
• Nhịp tim bất thường.

Nguyên nhân dẫn đến giả phình mạch

Nguyên nhân của chứng phình động mạch giả có thể phụ thuộc vào vị trí của nó trong cơ thể. Giả phình động mạch có thể được chia thành các loại khác nhau dựa trên vị trí của chúng. Các ví dụ bao gồm giả phình động mạch đùi, nội tạng và động mạch chủ.

Giả phình động mạch đùi

Đây là loại phổ biến nhất. Nó xảy ra trong động mạch bẹn. Nguyên nhân bao gồm:

• Các biến chứng do thủ thuật y tế, như đặt ống thông vào động mạch (phổ biến nhất);
• Chấn thương;
• Sự nhiễm trùng;
• Viêm tụy có nang giả, rò tụy.

Giả phình động mạch nội tạng

Loại này rất hiếm. Nó xảy ra trong động mạch cung cấp máu cho ruột, lá lách hoặc gan. Nguyên nhân bao gồm:

• Các biến chứng từ các thủ thuật y tế hoặc phẫu thuật;
• Viêm tụy.

Giả phình động mạch chủ

Loại này xảy ra ở động mạch lớn nhất (động mạch chủ). Nguyên nhân bao gồm:

• Chấn thương cùn ở vùng ngực;
• Nhiễm trùng;
• Biến chứng do phẫu thuật tim;
• Tổn thương thoái hóa hay xâm nhập do xơ vữa động mạch.

Những người mắc hội chứng Marfan hoặc hội chứng Loeys-Dietz phải đối mặt với nguy cơ cao hơn. Những tình trạng này làm suy yếu thành mạch máu.

Những ai có nguy cơ mắc giả phình mạch?

Bất kỳ đối tượng nào cũng có thể mắc bệnh giả phình mạc, nhưng ở người lớn tuổi nguy cơ mắc bệnh tăng cao hơn. Ngoài ra, một số đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh giả phình mạch như:

• Giới tính nữ;
• Người béo phì;
• Đang có bệnh lý tăng huyết áp, xơ vữa động mạch;
• Đang sử dụng thuốc kháng kết tập tiểu cầu hay thuốc chống đông máu.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc giả phình mạch

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển chứng phình động mạch giả. Một số yếu tố nguy cơ này bao gồm:

• Đặt ống thông tim hoặc đau tim;
• Một chấn thương làm tổn thương động mạch;
• Từ 75 tuổi trở lên;
• Sử dụng thuốc kháng kết tập tiểu cầu hoặc thuốc chống đông máu;
• Có các tình trạng bệnh lý như béo phì, huyết áp cao hoặc bệnh thận giai đoạn cuối.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán giả phình mạch

Chẩn đoán giả phình động mạch thường bao gồm sự kết hợp giữa bệnh sử, khám thực thể và xét nghiệm hình ảnh. Các hình ảnh học cụ thể được sử dụng để chẩn đoán giả phình động mạch có thể bao gồm:

• Khám thực thể: Bác sĩ có thể sờ thấy một khối đang đập gần vị trí giả phình động mạch, tìm các dấu hiệu sưng tấy, đổi màu hoặc bầm tím và nghe âm thổi.
• Siêu âm Doppler: Vẫn là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán, vì nó cũng có thể đánh giá kích thước, giải phẫu và nguồn gốc của giả phình động mạch.
• Chụp CT: Xét nghiệm này tạo ra hình ảnh chi tiết của mạch máu bằng tia X và công nghệ máy tính.
• MRI: Thử nghiệm này sử dụng từ trường và sóng vô tuyến mạnh mẽ để tạo ra hình ảnh chi tiết về mạch máu và các mô xung quanh.
• Chụp động mạch: Xét nghiệm này bao gồm việc tiêm một loại thuốc nhuộm đặc biệt vào mạch máu, cho phép bác sĩ nhìn thấy các mạch máu và dòng máu trên hình ảnh X-quang.

Điều quan trọng là phải chẩn đoán và điều trị kịp thời chứng giả phình mạch để ngăn ngừa nguy cơ vỡ, có thể đe dọa tính mạng.

Điều trị giả phình mạch

Nội khoa

Việc điều trị ban đầu có thể phụ thuộc một phần vào kích thước của giả phình động mạch.

Đối với một trường hợp giả phình động mạch nhỏ (đường kính dưới 2cm) có thể bị huyết khối tự phát và thoái triển, người bệnh sẽ được theo dõi chặt chẽ, có thể sử dụng siêu âm để quan sát đến khi giả phình động mạch biến mất. Ngoài ra, nên tránh các hoạt động như nâng hoặc mang vác vật nặng trong thời gian này.

Ngoại khoa

Các giả phình lớn hơn có thể cần điều trị ngay lập tức. Trước đây, phẫu thuật thường là lựa chọn duy nhất. Tuy nhiên, hiện nay có các lựa chọn điều trị ít xâm lấn khác, bao gồm nén dưới hướng dẫn siêu âm và tiêm Thrombin dưới hướng dẫn siêu âm, can thiệp nội mạch.

Tiêm Thrombin dưới hướng dẫn siêu âm

Giả phình động mạch đùi lớn hơn 2 cm hoặc gây đau nhiều có thể cần được điều trị trực tiếp. Phương pháp phổ biến nhất được gọi là tiêm Thrombin dưới hướng dẫn siêu âm. Thrombin là một loại enzyme thúc đẩy quá trình hình thành cục máu đông nhanh chóng, ngay lập tức làm tắc nghẽn khoang giả phình khi tiêm vào.

Thủ thuật này có tỷ lệ thành công rất cao. Nếu nó không giải quyết được vấn đề, có thể cần phải phẫu thuật. Nhưng trường hợp này rất hiếm.

Nén dưới hướng dẫn siêu âm

Trước đây, các chuyên gia y tế sử dụng phương pháp này thường xuyên hơn. Tuy nhiên, nghiên cứu đã chỉ ra rằng nó ít thành công hơn so với tiêm Thrombin. Nó cũng có nguy cơ biến chứng cao hơn. Việc nén có thể gây đau đớn và cần 30 phút ấn trực tiếp lên cổ giả phình động mạch.

Phương pháp này có thể hữu ích cho những trường hợp giả phình động mạch đùi rất nhỏ (đường kính dưới 1 cm). Trong những trường hợp này, việc tiêm Thrombin có thể có nguy cơ biến chứng cao hơn.

Can thiệp nội mạch

Giả phình động mạch nội tạng thường được điều trị trước tiên bằng phương pháp nội mạch. Các kỹ thuật bao gồm cuộn dây, tiêm vật liệu làm đông máu và triển khai ống đỡ động mạch có vỏ bọc để bịt kín nguồn gốc của giả phình động mạch.

Giả phình động mạch chủ hiện nay được ưu tiên điều trị bằng sửa chữa nội mạch động mạch chủ ngực (TEVAR) hoặc sửa chữa chứng phình động mạch nội mạch (EVAR). Ngay cả trong trường hợp giả phình động mạch chủ do nấm và giả phình động mạch chủ do lao, ghép stent nhân tạo có thể cứu sống và tránh cần phải phẫu thuật mở rộng ở những bệnh nhân đã bị suy nhược.

Phẫu thuật

Phẫu thuật điều trị giả phình động mạch đùi được dành riêng cho những người thất bại ít nhất một lần nén dưới hướng dẫn siêu âm hoặc tiêm Thrombin không thành công, hoặc cho những người bị gián đoạn thông nối. Nếu cần phải phẫu thuật sửa chữa, máu phải được phân loại, xét nghiệm và sẵn sàng vì việc vô tình đi vào giả phình trước khi đạt được sự kiểm soát ở đầu gần và đầu xa có thể dẫn đến chảy máu ồ ạt.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến giả phình mạch

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ nghiêm ngặt theo hướng dẫn điều trị khi mắc các bệnh mãn tính như tăng huyết áp, đái tháo đường…
• Theo dõi huyết áp hằng ngày, hạn chế trường hợp huyết áp tăng quá cao.
• Không hút thuốc lá, sử dụng rượu bia.
• Tập thể dục thể thao đều đặn phù hợp với cơ thể.
• Duy trì cân nặng phù hợp, nếu đang béo phì cần lập kế hoạch giảm cân lành mạnh.
• Uống nhiều nước khoảng 2 lít/ngày.
• Nghỉ ngơi phù hợp, tránh thức khuya, giảm stress, giữ tinh thần thoải mái.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn chậm, nhai kỹ, ăn đúng bữa.
• Chế độ ăn chứa nhiều chất xơ có trong các loại rau xanh, củ quả, trái cây.
• Tăng cường các loại ngũ cốc nguyên hạt như: Bột yến mạch, gạo lứt, các loại hạt như macca, hạnh nhân…
• Ăn các thức ăn chứa đạm như cá, thịt nạc, trứng, sữa, các loại hạt (đậu hà lan, đậu nành, đậu săng…)
• Sử dụng thực phẩm chứa chất béo tốt như: Dầu oliu, dầu đậu nành, bơ, hạt óc chó,…
• Không ăn các thực phẩm đóng hộp, chế biến sẵn, thức ăn nhanh chứa nhiều dầu mỡ.
• Hạn chế sử dụng chất kích thích như trà, cafe…
• Hạn chế ăn mặn, quá ngọt hay sử dụng các loại gia vị mặn như nước mắm, các loại mắm.

Phương pháp phòng ngừa giả phình mạch

Bên cạnh một số yếu tố như tuổi tác không thể kiểm soát được thì có thể kiểm soát một số tình trạng làm tăng nguy cơ mắc bệnh, như béo phì và tăng huyết áp.

Một số phương pháp có thể giúp ngăn ngừa bệnh giả phình động mạch và hỗ trợ sức khỏe tổng thể như:

• Tuân theo chế độ ăn uống tốt cho hệ tim mạch;
• Tập thể dục thường xuyên;
• Uống nhiều nước;
• Tránh ăn mặn hay ăn ngọt;
• Ngủ đủ giấc;
• Kiểm soát căng thẳng.

Các câu hỏi thường gặp về giả phình mạch

Giả phình động mạch có nguy hiểm không?

Một số loại giả phình động mạch là vô hại và tự biến mất. Tuy nhiên cũng có một số loại nghiêm trọng hơn. Nếu chúng vỡ ra, chúng có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng hoặc tử vong. Điều quan trọng là khi có các triệu chứng, cần đến cơ sở y tế để được khám, chẩn đoán và điều trị ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.

Làm thế nào để nhận biết khi mắc bệnh giả phình mạch?

Nếu có các dấu hiệu hay triệu chứng sau:

• Một khối u đau hoặc nhói bên dưới da của bạn;
• Đau khi chạm vào khu vực đó;
• Bầm tím hoặc thay đổi màu sắc da;
• Tê hoặc ngứa ran.

Điều trị bằng phương pháp nào là tốt nhất?

Việc lựa chọn phương pháp điều trị phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau bao gồm kích thước và vị trí của giả phình cũng như sức khỏe tổng thể của người bệnh.

Hiện nay, ngoài phẫu thuật ra thì có các phương pháp điều trị khác ít xâm lấn, an toàn mà hiệu quả hơn bao gồm nén dưới hướng dẫn siêu âm, tiêm Thrombin dưới hướng dẫn siêu âm và can thiệp nội mạch.

Mất bao lâu để hồi phục sau khi điều trị giả phình động mạch?

Sự phục hồi phụ thuộc vào phương pháp điều trị và tình trạng sức khỏe tổng thể của người bệnh. Có thể cần nghỉ ngơi vài giờ trên giường (nằm thẳng) sau khi thực hiện thủ thuật. Cần theo dõi để đảm bảo người bệnh không gặp bất kỳ biến chứng nào. Bệnh nhân sẽ sớm có thể trở lại hoạt động bình thường mà không gặp vấn đề gì. Tùy thuộc vào quy trình và sức khỏe tổng thể, người bệnh cần được hẹn tái khám để kiểm tra các biến chứng hoặc nhiễm trùng.

Tôi nên tránh làm những hoạt động nào khi hồi phục?

Sau khi được điều trị, cần dành thời gian nghỉ ngơi nhiều hơn; ngoài ra cũng cần tránh vận động mạnh, lái xe hay nâng vác vật nặng trong một thời gian ngắn cho tới khi hồi phục hoàn toàn.