Chất lượng không khí: Ảnh hưởng sức khỏe như thế nào?

Không khí là yếu tố không thể thiếu trong cuộc sống, nhưng khi chất lượng không khí suy giảm, nó có thể trở thành “kẻ thù thầm lặng” đối với sức khỏe con người. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ô nhiễm không khí là nguyên nhân gây ra khoảng 7 triệu ca tử vong sớm mỗi năm trên toàn cầu, vượt xa nhiều yếu tố nguy cơ khác. Tại Việt Nam, các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM thường xuyên ghi nhận chỉ số chất lượng không khí (AQI) ở mức kém hoặc xấu, khiến người dân không khỏi lo lắng. Hiểu rõ về chất lượng không khí, tác động của nó và cách bảo vệ bản thân không chỉ giúp bạn giảm thiểu rủi ro mà còn góp phần xây dựng một môi trường sống trong lành hơn. Hãy cùng khám phá chi tiết qua bài viết này nhé.

Định nghĩa chất lượng không khí

Chất lượng không khí là mức độ sạch hoặc ô nhiễm của không khí trong môi trường xung quanh chúng ta. Không khí sạch lý tưởng chứa chủ yếu là oxy, nitơ và một lượng nhỏ các khí khác, gần như không có các chất gây hại như bụi mịn (PM2.5, PM10), khí độc (CO, SO₂, NO₂) hay các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC). Ngược lại, khi các chất ô nhiễm này xuất hiện với nồng độ cao, chất lượng không khí suy giảm, gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người và hệ sinh thái.

Cách đánh giá chất lượng không khí

Để đo lường chất lượng không khí, các chuyên gia sử dụng chỉ số AQI (Air Quality Index) - một thang đo tiêu chuẩn dựa trên nồng độ các chất ô nhiễm chính trong không khí. AQI được chia thành các mức cụ thể, mỗi mức phản ánh mức độ ảnh hưởng đến sức khỏe:

• Tốt (0-50): Không khí trong lành, không gây nguy hiểm cho sức khỏe.
• Trung bình (51-100): Chất lượng chấp nhận được, nhưng nhóm nhạy cảm như trẻ em, người già có thể cảm thấy khó chịu nhẹ.
• Kém (101-150): Ảnh hưởng rõ rệt đến người nhạy cảm, đặc biệt là những người mắc bệnh hô hấp.
• Xấu (151-200): Không tốt cho sức khỏe, hầu hết mọi người bắt đầu cảm nhận được tác động tiêu cực.
• Rất xấu (201-300): Nguy hiểm, có thể gây tổn thương hô hấp nghiêm trọng nếu tiếp xúc lâu dài.
• Nguy hại (>300): Mức báo động đỏ, đe dọa nghiêm trọng đến phổi, tim mạch và toàn bộ cơ thể.

Chỉ số AQI thường được cập nhật hàng ngày qua các ứng dụng hoặc trạm quan trắc, giúp bạn theo dõi và điều chỉnh thói quen sinh hoạt phù hợp với tình hình thực tế.

Tình trạng ô nhiễm không khí tại Việt Nam

Những con số mới nhất về tình trạng ô nhiễm không khí cho thấy một thực trạng đáng báo động. Trong suốt tháng 3/2024, người dân Hà Nội chỉ được tận hưởng một ngày duy nhất với chất lượng không khí ở mức “trung bình”, trong khi không có bất kỳ ngày nào đạt mức “tốt” theo tiêu chuẩn đánh giá. Vào năm 2023, mức độ ô nhiễm không khí tại Việt Nam đã quay trở lại như thời điểm trước đại dịch, với nồng độ bụi mịn PM2.5 - loại hạt siêu nhỏ nguy hiểm trong không khí mà chúng ta hít thở hàng ngày - tăng thêm 9%. Theo thống kê trung bình trong năm này, chỉ số PM2.5 tại Việt Nam vượt gần sáu lần ngưỡng an toàn mà Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị, đặt ra mối lo ngại lớn về sức khỏe cộng đồng.

Tác động của ô nhiễm không khí đến sức khỏe

Ô nhiễm không khí không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là mối đe dọa trực tiếp đến sức khỏe con người. Khi chất lượng không khí xuống thấp, cơ thể phải đối mặt với nhiều nguy cơ nghiêm trọng.

Ảnh hưởng đến hệ hô hấp

Không khí ô nhiễm là “kẻ thù” lớn nhất của hệ hô hấp. Bụi mịn PM2.5 và khí độc có thể gây viêm phổi, viêm phế quản, đặc biệt ở trẻ em và người già. Đây là những nhóm có sức đề kháng yếu. Với người mắc bệnh mãn tính như hen suyễn hay bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), ô nhiễm không khí làm tăng tần suất lên cơn khó thở, khiến tình trạng bệnh trầm trọng hơn.

Nguy cơ bệnh tim mạch

Nghiên cứu của WHO chỉ ra rằng ô nhiễm không khí làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch như đau tim, đột quỵ và cao huyết áp. Các hạt bụi mịn xâm nhập vào máu qua phổi, gây viêm mạch máu và làm dày thành động mạch, dẫn đến những biến chứng nguy hiểm nếu không được kiểm soát.

Tác động đến não bộ và sức khỏe tâm thần

Không khí ô nhiễm không chỉ ảnh hưởng đến cơ thể mà còn tác động đến não bộ. Các chất ô nhiễm như NO₂ và PM2.5 có thể gây suy giảm trí nhớ, mất tập trung, thậm chí làm tăng nguy cơ trầm cảm, đặc biệt ở trẻ em đang phát triển và người cao tuổi. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì chất lượng không khí trong lành.

Giảm tuổi thọ

Theo các chuyên gia, tiếp xúc lâu dài với không khí ô nhiễm có thể làm giảm tuổi thọ trung bình từ 2 - 5 năm, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng. Đây là lý do tại sao cải thiện chất lượng không khí không chỉ là vấn đề sức khỏe cá nhân mà còn là trách nhiệm cộng đồng.

Cách bảo vệ sức khỏe trước ô nhiễm không khí

Để giảm thiểu tác động của ô nhiễm không khí, bạn cần chủ động thực hiện các biện pháp bảo vệ bản thân và gia đình.

Theo dõi chỉ số AQI hàng ngày

Việc theo dõi chỉ số chất lượng không khí (AQI) mỗi ngày giúp bạn biết khi nào nên hạn chế ra ngoài hoặc tăng cường biện pháp bảo vệ. Các ứng dụng như AirVisual, PAM Air hoặc trang web của cơ quan môi trường cung cấp thông tin cập nhật, hỗ trợ bạn đưa ra quyết định phù hợp với tình hình thực tế.

Đeo khẩu trang chống bụi mịn

Khi phải ra ngoài trong những ngày không khí ô nhiễm, hãy sử dụng khẩu trang đạt chuẩn N95 hoặc N99. Những loại khẩu trang này có khả năng lọc hơn 95% bụi mịn PM2.5, bảo vệ đường hô hấp hiệu quả trước các hạt siêu nhỏ trong không khí.

Cải thiện không gian sống

Trồng cây xanh như lưỡi hổ, trầu bà hay dương xỉ trong nhà không chỉ làm đẹp không gian mà còn giúp lọc bỏ khí độc và bụi mịn. Ngoài ra, sử dụng máy lọc không khí với màng HEPA là giải pháp hiện đại để giữ không gian trong nhà sạch sẽ, đặc biệt hữu ích cho gia đình có trẻ nhỏ hoặc người mắc bệnh hô hấp.

Giảm nguồn gây ô nhiễm cá nhân

Hạn chế đốt rác, sử dụng bếp than hay các vật liệu sinh khói trong sinh hoạt hàng ngày là cách đơn giản để cải thiện chất lượng không khí quanh bạn. Thay vào đó, hãy chuyển sang sử dụng xe đạp, xe điện hoặc phương tiện công cộng để giảm lượng khí thải từ giao thông cá nhân.

Tham gia bảo vệ môi trường

Mỗi hành động nhỏ như giảm sử dụng túi nilon, ủng hộ chính sách xanh, hay tham gia trồng cây đều góp phần làm sạch không khí. Bảo vệ môi trường không chỉ là trách nhiệm chung mà còn là cách để bạn bảo vệ sức khỏe lâu dài cho chính mình và thế hệ sau.

Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về chất lượng không khí và những mối nguy hại tiềm tàng khi chất lượng này giảm xuống. Chúng có vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe và tuổi thọ của con người. Ô nhiễm không khí không chỉ gây ra các bệnh lý nghiêm trọng như hô hấp, tim mạch mà còn ảnh hưởng đến tinh thần và chất lượng cuộc sống. Hiểu rõ nguyên nhân, tác động và các biện pháp bảo vệ trước tình trạng này là điều cần thiết để giảm thiểu rủi ro.