Đặc điểm virus gây bệnh dại và một số thông tin bạn cần biết

Virus gây bệnh dại là một trong những loại virus nguy hiểm đối với con người và động vật. Loại virus này chủ yếu lây truyền qua vết cắn của động vật nhiễm bệnh và có khả năng gây tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Để phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả, việc hiểu rõ các đặc điểm virus gây bệnh dại là rất quan trọng.

Bệnh dại là gì?

Bệnh dại là một bệnh do virus dại gây ra, chủ yếu lây từ động vật sang người thông qua chất tiết, đặc biệt là nước bọt bị nhiễm virus. Bệnh có hai dạng lâm sàng chính là thể điên cuồng và thể dại câm (bại liệt), với thể điên cuồng chiếm ưu thế. Hầu hết các ca nhiễm bệnh dại xảy ra sau khi bị động vật cắn hoặc liếm. Nếu không được tiêm vắc-xin kịp thời, bệnh dại có thể dẫn đến tử vong.

Ở người, bệnh dại khởi đầu với các triệu chứng nhiễm trùng thông thường như sốt, mệt mỏi và đau đầu. Tiếp theo, bệnh nhân cảm thấy đau hoặc ngứa tại khu vực xung quanh vết cắn. Các triệu chứng khác có thể bao gồm lo âu, sợ nước, sợ gió, sợ ánh sáng. Khi bệnh tiến triển, các dấu hiệu viêm não có thể xuất hiện như tính tình hung hăng, ảo giác, co giật, động kinh và cuối cùng là hôn mê. Người bệnh có thể tử vong trong vòng 3-4 ngày sau khi có sự ngừng thở do co thắt hoặc liệt cơ hô hấp. Mặc dù vắc xin ngừa dại có thể tiêm cho người bị động vật dại cắn nhưng nếu tiêm muộn, triệu chứng có thể không rõ ràng hoặc không điển hình và bệnh nhân có thể bị liệt dần từ chân lên, cuối cùng tử vong khi cơ hô hấp bị liệt.

Ở động vật, bệnh dại thường biểu hiện dưới dạng viêm não. Chó, mèo bị dại thường bỏ ăn và có thể cắn chủ nhà. Sau đó, bệnh chuyển sang giai đoạn toàn phát, có thể xuất hiện một trong hai thể:

• Thể cuồng: Với các hành động như chạy rông, cào bới đất, cắn người hoặc cắn các con vật khác.
• Thể liệt: với triệu chứng liệt và nằm im một chỗ.

Bệnh dại lây truyền qua đường nào?

Các con đường lây truyền của bệnh dại gồm:

• Qua vết cắn: Đây là con đường lây truyền chủ yếu và phổ biến nhất. Khi một động vật nhiễm bệnh cắn người, virus dại trong nước bọt của động vật sẽ xâm nhập vào cơ thể người qua vết cắn.
• Qua vết liếm: Virus dại cũng có thể lây truyền nếu động vật nhiễm bệnh liếm vào các vùng da bị tổn thương hoặc niêm mạc như mắt, mũi, miệng. Đây là cách lây nhiễm thường gặp khi động vật liếm vào các vết trầy xước hoặc vết thương hở trên cơ thể người.
• Qua các vết thương hở: Virus dại có thể xâm nhập vào cơ thể qua bất kỳ vết thương hở nào khi tiếp xúc với nước bọt hoặc mô của động vật nhiễm bệnh. Do đó, việc bảo vệ các vết thương hở và tránh tiếp xúc với động vật nghi ngờ nhiễm bệnh rất quan trọng.

Đặc điểm virus gây bệnh dại như thế nào?

Đặc điểm virus gây bệnh dại có thể kể đến như:

Điều kiện sống

Virus dại (Rhabdovirus) thuộc giống Lyssavirus, họ Rhabdoviridae là tác nhân gây bệnh dại ở cả động vật và con người. Nó có hình dạng đặc trưng như quả trứng hoặc viên đạn, với một đầu tròn và một đầu dẹt. Kích thước của virus dại dao động với chiều dài từ 100-300 nm và đường kính từ 70-80 nm. Bộ gen di truyền của virus là ARN.

Virus gây bệnh dại có thành phần bao gồm 67% protein, 26% lipid, 3% carbohydrate và 1% ARN. Có hai chủng là:

• Virus dại đường phố: Lây nhiễm từ động vật bị bệnh;
• Virus dại cố định: Lây nhiễm qua thời gian ủ bệnh trên thỏ.

Virus dại sống bao lâu ngoài môi trường?

Trong nhiệt độ thường, virus dại có thể tồn tại trong vòng 1-2 tuần. Do đó, các vật dụng bị nhiễm nước bọt của động vật hoặc người mắc bệnh đều có thể là nguồn lây nhiễm nguy hiểm. Khi ở nhiệt độ 4 độ C, virus có khả năng tồn tại trong nhiều tháng. Trong điều kiện đông khô hoặc ở -80 độ C, nó có thể sống rất lâu. Tuy nhiên, ở 60 độ C, virus bị tiêu diệt sau 5 phút và ở 100 độ C nó bị tiêu diệt chỉ sau 1 phút. Virus dại cũng bị bất hoạt nhanh chóng dưới tác động của các chất như tia cực tím, cồn iod, xà phòng, formol 0,05% và cloramin 5%,...

Khả năng gây bệnh

Một trong những đặc điểm virus gây bệnh dại là sau khi xâm nhập qua vết cắn, virus dại phát triển từ mô dưới da hoặc cơ bắp rồi tiến vào các dây thần kinh ngoại biên. Virus tiếp tục di chuyển dọc theo các dây thần kinh đến não và gây tổn thương tế bào thần kinh, đặc biệt ở các vùng sừng Amon và hành tủy. Tốc độ di chuyển của virus dại ước tính khoảng 12-24mm/ngày. Sau khi vào hệ thần kinh trung ương, virus di chuyển đến các tuyến nước bọt, gây ô nhiễm tuyến nước bọt và các vùng khác như giác mạc, dịch não tủy, tuyến nhầy ở da và mũi. Khi virus bắt đầu tấn công não bộ, người bệnh thường có những thay đổi hành vi và các biểu hiện lâm sàng rõ rệt.

Ở người, thời gian ủ bệnh dại thường kéo dài từ 2-8 tuần. Tuy nhiên cũng có trường hợp thời gian ủ bệnh ngắn chỉ khoảng 10 ngày hoặc kéo dài lên tới 1-2 năm. Thời gian này phụ thuộc vào nhiều yếu tố như số lượng virus xâm nhập cơ thể, mức độ nặng của vết thương và khoảng cách từ vết thương đến não bộ. Vết thương càng nặng và càng gần hệ thần kinh trung ương, thời gian ủ bệnh sẽ càng ngắn.

Bệnh dại hiện tại chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và tỷ lệ tử vong gần như đạt 100% nếu không được tiêm vắc xin kịp thời. Do đó, việc tiêm phòng vắc xin phòng dại là vô cùng quan trọng. Mỗi người cần chủ động tiêm vắc xin để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ sức khỏe trước những rủi ro nghiêm trọng có thể xảy ra khi bị động vật dại cắn.

Đối tượng nào dễ bị nhiễm bệnh dại?

Những đối tượng sau đây dễ bị nhiễm bệnh dại gồm:

Người tiếp xúc với động vật thường xuyên

Những người có công việc liên quan đến động vật như bác sĩ thú y, nhân viên cứu hộ động vật, nhân viên sở thú thường xuyên tiếp xúc với động vật sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Việc tiếp xúc trực tiếp với động vật hoang dã hoặc động vật bị nhiễm bệnh sẽ làm tăng khả năng nhiễm bệnh.

Trẻ em

Trẻ em là đối tượng dễ bị nhiễm bệnh dại do chơi đùa với động vật mà không có ý thức về nguy cơ. Trẻ em có thể bị động vật cắn hoặc liếm mà không nhận biết được sự nguy hiểm từ những con vật này.

Người sống ở vùng có tỷ lệ bệnh dại cao

Những người sống ở các khu vực nông thôn hoặc vùng có mật độ động vật hoang dã cao có nguy cơ cao bị nhiễm bệnh dại, đặc biệt là ở những nơi bệnh dại có nguy cơ cao.

Bệnh dại là một căn bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu phát hiện sớm. Hiểu rõ nguyên nhân, cơ chế lây truyền và đặc điểm virus gây bệnh dại sẽ giúp chúng ta bảo vệ bản thân và gia đình trước nguy cơ mắc bệnh.