Ho cấp tính: Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị

Ho cấp tính kéo dài dưới 3 tuần và thường do nhiễm trùng đường hô hấp trên. Đây là phản xạ tự nhiên giúp cơ thể loại bỏ chất kích thích và dịch tiết. Tuy nhiên, ho kéo dài hoặc kèm theo triệu chứng bất thường có thể báo hiệu bệnh nghiêm trọng hơn. Xác định nguyên nhân chính xác giúp lựa chọn phương pháp điều trị ho cấp tính hiệu quả.

Ho cấp tính là gì? Có gì khác với ho mãn tính?

Phản xạ ho được điều khiển bởi hệ thần kinh trung ương. Khi đường hô hấp bị kích thích, các thụ thể ho truyền tín hiệu đến não, kích hoạt cơ ho co bóp mạnh để tống đẩy tác nhân gây hại. Cơ chế này giúp bảo vệ phổi khỏi sự xâm nhập của vi khuẩn, virus hoặc bụi mịn.

Ho cấp tính là tình trạng ho kéo dài dưới 3 tuần, thường do nhiễm trùng hoặc kích ứng đường hô hấp. Đây là phản xạ tự nhiên giúp loại bỏ dị vật, dịch tiết hoặc tác nhân gây viêm nhiễm khỏi cơ thể. Hầu hết các trường hợp ho cấp tính liên quan đến cảm lạnh, cúm, viêm họng hoặc viêm phế quản cấp.

Ho cấp tính khác với ho mãn tính ở chỗ ho mãn tính thường kéo dài trên 8 tuần và chủ yếu đến từ bệnh lý mạn tính như hen suyễn, trào ngược dạ dày thực quản (GERD) hoặc lao phổi. Việc phân biệt hai loại ho giúp chúng ta lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Nguyên nhân gây ho cấp tính

Ho cấp tính có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, bao gồm nhiễm trùng và các yếu tố không nhiễm trùng.

Nguyên nhân nhiễm trùng

Ho cấp tính do nhiễm trùng thường liên quan đến các bệnh về hô hấp. Virus là tác nhân phổ biến nhất, chiếm phần lớn các trường hợp ho cấp tính. Một số virus thường gặp gồm Rhinovirus (cảm lạnh), Influenza (cúm), Adenovirus. Những tác nhân này gây viêm niêm mạc hô hấp, kích thích phản xạ ho để loại bỏ dịch tiết và tác nhân gây bệnh. Ngoài virus, một số vi khuẩn như Mycoplasma pneumoniae, Streptococcus pneumoniae có thể gây viêm phổi hoặc viêm phế quản cấp.

Nguyên nhân không nhiễm trùng

Ngoài nhiễm trùng, ho cấp tính có thể do các yếu tố kích thích khác. Dị ứng, hen suyễn, trào ngược dạ dày thực quản (GERD) là những nguyên nhân phổ biến. Khi tiếp xúc với phấn hoa, lông động vật hoặc hóa chất, cơ thể giải phóng histamin, gây ho và co thắt đường thở. Tiếp xúc với khói thuốc lá, bụi mịn, hóa chất công nghiệp cũng có thể kích thích đường hô hấp. Ô nhiễm không khí làm tăng nguy cơ viêm phế quản cấp, đặc biệt ở trẻ em và người già.

Phương pháp điều trị ho cấp tính

Ho cấp tính có thể được kiểm soát bằng phương pháp điều trị tại nhà hoặc dùng thuốc tùy theo nguyên nhân. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp giúp giảm triệu chứng nhanh chóng và hạn chế biến chứng.

Điều trị ho cấp tính tại nhà

Ho cấp tính thường do nhiễm virus và có thể tự khỏi sau 7 - 10 ngày nếu được chăm sóc đúng cách. Điều quan trọng là bạn cần uống đủ nước để làm loãng đờm và giữ ẩm cho đường hô hấp. Bổ sung nước ấm, súp nóng hoặc trà thảo mộc cũng giúp làm dịu cơn ho.

Sử dụng các nguyên liệu tự nhiên như mật ong, gừng, chanh có thể giúp giảm ho và làm dịu cổ họng. Bạn có thể uống 1 thìa mật ong pha nước ấm hoặc kết hợp với thêm với nước cốt chanh để uống. Uống trà gừng ấm hoặc ngậm lát gừng mỏng với mật ong cũng giúp giảm ho đáng kể. Pha nước chanh ấm với mật ong để uống cũng là cách chữa ho cấp tính tại nhà.

Nếu ho gây khó chịu vào ban đêm, có thể kê cao gối khi ngủ để giảm kích thích họng. Ngoài ra, cần hạn chế tiếp xúc với khói thuốc, bụi bẩn, không khí lạnh, giữ ấm cơ thể và nghỉ ngơi đầy đủ.

Điều trị ho bằng thuốc

Nếu ho ảnh hưởng đến sinh hoạt và sức khỏe, người bệnh có thể dùng thuốc theo chỉ định. Thuốc giảm ho như dextromethorphan giúp ức chế phản xạ ho, phù hợp với ho khan kéo dài. Nhưng nó không nên sử dụng cho ho có đờm, vì có thể làm đờm tích tụ và gây khó thở. Thuốc long đờm như acetylcysteine nên được ưu tiên cho ho có đờm, giúp làm loãng đờm, hỗ trợ tống xuất dịch nhầy ra ngoài.

Kháng sinh không được khuyến khích trừ khi có dấu hiệu nhiễm khuẩn do vi khuẩn (như ho đờm mủ kèm theo sốt cao). Theo hướng dẫn của Bộ Y tế (2023), kháng sinh chỉ được chỉ định khi có bằng chứng nhiễm khuẩn do Streptococcus pneumoniae hoặc Mycoplasma pneumoniae. Đối với nhiễm trùng do virus, kháng sinh không có tác dụng.

Nếu ho do dị ứng, bác sĩ có thể kê thuốc kháng histamin như loratadine để giảm phản ứng viêm. Việc sử dụng thuốc cần có sự hướng dẫn của bác sĩ để tránh tác dụng phụ và kháng thuốc.

Bị ho khi nào cần đi khám bác sĩ?

Ho cấp tính thường tự giới hạn trong vòng 1 - 2 tuần. Tuy nhiên, một số trường hợp có thể là dấu hiệu của bệnh lý nghiêm trọng. Trong một số trường hợp dưới đây, người bị ho cần đi khám càng sớm càng tốt:

• Nếu ho kéo dài trên 2 tuần mà không có dấu hiệu cải thiện, có thể liên quan đến nhiễm trùng phổi, viêm phế quản kéo dài hoặc lao phổi.
• Sốt trên 38,5°C kèm khó thở, đau ngực có thể là dấu hiệu viêm phổi, viêm phế quản cấp.
• Ho có đờm vàng hoặc xanh thường gợi ý nhiễm khuẩn đường hô hấp. Nếu ho ra máu, cần loại trừ các nguyên nhân nghiêm trọng như lao phổi, ung thư phổi hoặc giãn phế quản.
• Ho về đêm có thể liên quan đến hen suyễn, trào ngược dạ dày thực quản (GERD) hoặc suy tim sung huyết. Nếu ho làm gián đoạn giấc ngủ kéo dài, cần được thăm khám để xác định nguyên nhân và điều trị kịp thời.

Cách phòng ngừa ho cấp tính

Dưới đây là các biện pháp khoa học giúp bảo vệ hệ hô hấp, phòng ngừa ho cấp tính:

• Virus và vi khuẩn lây lan qua giọt bắn đường hô hấp hoặc tiếp xúc bề mặt nhiễm khuẩn. Rửa tay bằng xà phòng ít nhất 20 giây giúp giảm nguy cơ nhiễm virus và vi khuẩn xuống 36% (Bộ Y tế, 2023). Mỗi chúng ta nên tránh chạm tay vào mắt, mũi, miệng khi chưa rửa tay và hạn chế tiếp xúc gần với người bị ho, cảm cúm.
• Thời tiết lạnh cần giữ ấm cổ, mũi, ngực giúp hạn chế kích thích niêm mạc hô hấp.
• Chế độ ăn giàu vitamin C, kẽm, omega-3 giúp tăng cường miễn dịch, bảo vệ hệ hô hấp khỏi tác nhân gây hại.
• Hạn chế tiếp xúc với môi trường ô nhiễm, sử dụng khẩu trang đạt chuẩn giúp bảo vệ đường hô hấp.
• Vắc xin cúm giúp ngăn ngừa bệnh cúm và giảm nguy cơ các biến chứng hô hấp, nhưng không thể ngăn ngừa tất cả các bệnh hô hấp do vi khuẩn hoặc virus khác. Việc tiêm phòng vắc xin cúm và chích ngừa viêm phổi cho những nhóm nguy cơ cao là rất quan trọng. Việc này không chỉ giảm nguy cơ mắc bệnh mà còn giúp giảm nguy cơ biến chứng hô hấp gây ho cấp tính.

Ho cấp tính thường không nguy hiểm nhưng cần theo dõi các dấu hiệu bất thường. Việc xác định nguyên nhân và điều trị đúng cách giúp kiểm soát triệu chứng hiệu quả. Nếu ho kéo dài hoặc kèm triệu chứng nghiêm trọng, người bệnh cần đi khám sớm.