Thuốc chống nôn sau điều trị hóa chất: Phân loại và cách sử dụng

Khi điều trị bệnh bằng hóa chất, tác dụng phụ buồn nôn và nôn ói sẽ ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống cũng như khả năng dung nạp của cơ thể, tuân thủ quá trình điều trị của bệnh nhân. Những loại thuốc chống nôn sau điều trị hóa chất sẽ được bác sĩ chỉ định cho người bệnh với mục đích ngăn ngừa, kiểm soát buồn nôn, nôn mửa.

Những yếu tố nguy cơ gây nôn khi điều trị hóa chất

Đa phần những bệnh nhân hóa trị điều trị ung thư đều có nguy cơ buồn nôn và nôn. Mỗi người sẽ có thời gian khởi phát, mức độ nghiêm trọng, tác nhân gây nôn và thời điểm nôn khác nhau. Những yếu tố có liên quan đến tình trạng này bao gồm:

• Tỉ lệ mắc bệnh, mức độ nghiêm trọng của buồn nôn và nôn trong các đợt hóa trị trước. Người có tiền sử mắc trước đó có khả năng sẽ bị lại trong những đợt điều trị tiếp theo.
• Bệnh nhân có tiền sử uống rượu nhiều, mãn tính ít có nguy cơ bị buồn nôn và nôn do thành phần cisplatin.
• Người bệnh dưới 50 tuổi có nhiều khả năng bị buồn nôn và nôn.
• Nữ giới bị buồn nôn và nôn nhiều hơn so với nam giới.
• Người có tiền sử bị buồn nôn, ốm nghén khi mang thai.

Một số yếu tố nhân quả bổ sung có thể gồm những điều dưới đây:

• Cơ thể mất cân bằng chất lỏng và điện giải, ví dụ như tăng canxi huyết, suy giảm thể tích, nhiễm độc nước.
• Khối u xâm lấn hoặc phát triển trong đường tiêu hóa, gan, hệ thần kinh trung ương.
• Nhiễm trùng, nhiễm trùng huyết.
• Táo bón.
• Tác dụng của một số loại thuốc, chẳng hạn như opioid.
• Tăng tiết niệu.

Phân loại tình trạng nôn do điều trị hóa chất gây ra

Nôn ói được xếp vào phân loại cấp tính, là tác dụng phụ nghiêm trọng liên quan đến hóa trị liệu ung thư. Tình trạng nôn được phân loại thành:

• Nôn cấp tính: Bệnh nhân đã trải qua trong 24 giờ đầu sau hóa trị liệu.
• Nôn muộn: Bệnh nhân bị nôn hơn 24 giờ sau hóa trị liệu. Nôn muộn trì hoãn có liên quan đến việc dùng thuốc cisplatin, cyclophosphamide hoặc các loại khác như doxorubicin và ifosfamide dùng liều cao hoặc dùng liên tục 2 ngày trở lên.
• Nôn trước: Bệnh nhân gặp phải trước chu kỳ hóa trị mới nhằm phản ứng lại những kích thích có điều kiện như cảnh vật, mùi, âm thanh trong phòng điều trị.
• Nôn mãn tính ở người mắc ung thư giai đoạn muộn: Có liên quan đến nhiều nguyên nhân tiềm ẩn, chưa được biết đến, chưa được nghiên cứu kỹ. Các yếu tố nguyên nhân gồm sọ não, đường tiêu hóa, chuyển hóa, thuốc morphin, hóa trị gây độc tế bào, cơ chế gây ra bức xạ.

Những loại thuốc chống nôn sau điều trị hóa chất

Các loại thuốc chống nôn sau điều trị hóa chất được chia theo nhóm dựa vào cách chúng hoạt động trong cơ thể đối với từng dạng buồn nôn và nôn. Mỗi nhóm thuốc có cách hoạt động khác nhau nên một loại thuốc có thể không hiệu quả với người này hoặc người khác, tùy theo tình trạng mắc phải.

Những loại thuốc chống buồn nôn và nôn thường được kê đơn có thể kể đến là:

• Thuốc đối kháng serotonin (5-HT3) như Dolasetron, Ondansetron, Palonosetron, Granisetron giúp ngăn chặn chất gây buồn nôn và nôn serotonin. Chúng phát huy hiệu quả khi được dùng trước hóa trị và sau hóa trị vài ngày.
• Thuốc đối kháng thụ thể NK-1 như Rolapitant, Aprepitant, Fosaprepitant giúp ngăn chặn tác động của thụ thể NK-1 gây phản xạ nôn. Thuốc có thể dùng cùng với những loại thuốc chống buồn nôn khác để giảm buồn nôn và nôn chậm.
• Steroid, điển hình là Dexamethasone được dùng kết hợp với những loại thuốc chống nôn khác trước hoặc sau khi điều trị. Đôi khi thuốc có khả năng ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh.
• Thuốc đối kháng dopamin như Metoclopramide, Prochlorperazine có tác dụng ngăn chặn dopamine liên kết với các khu vực trong não gây buồn nôn, nôn ói.
• Benzodiazepine như Alprazolam, Lorazepam là nhóm thuốc chống lo âu có công dụng giảm lo lắng, cho người bệnh thấy thư giãn, bình tĩnh hơn, giảm buồn nôn và nôn.
• Thuốc nhóm Cannabinoids như Dronabinol, Nabilone có chứa thành phần hoạt tính trong cần sa, được dùng để điều trị nôn khi những loại thuốc thông thường không phát huy tác dụng.
• Olanzapine là thuốc cho tác dụng giảm buồn nôn và nôn hiệu quả. Các bác sĩ thường kết hợp Olanzapine với các loại thuốc chống nôn khác để kiểm soát cảm giác buồn nôn và nôn ói tốt hơn.
• Thuốc chống buồn nôn kết hợp sẽ gồm nhiều loại thuốc chống buồn nôn và nôn trong 1 liều, chẳng hạn như sự kết hợp của thuốc đối kháng serotonin (5-HT3) và thuốc đối kháng thụ thể NK-1 với mục đích giảm cơn buồn nôn hoặc nôn cấp tính và chậm.

Cách dùng thuốc chống buồn nôn và nôn sau điều trị hóa chất

Có nhiều cách để sử dụng các loại thuốc chống nôn sau điều trị hóa chất khi điều trị bệnh ung thư. Chẳng hạn như, chúng ta có thể dùng tiêm tĩnh mạch, uống dưới dạng viên thuốc hoặc chất lỏng, đặt viên thuốc dưới lưỡi để thuốc tan từ từ, dán vào da. Dưới đây là những yếu tố để bác sĩ quyết định cho bệnh nhân dùng thuốc chống nôn:

• Khả năng gây buồn nôn và nôn khi điều trị hóa chất.
• Mức độ tồi tệ của tình trạng buồn nôn mà bạn gặp phải.
• Cách đơn giản nhất mà bệnh nhân có thể dùng.
• Bảo hiểm y tế.

Nếu những loại thuốc mà bệnh nhân dùng ban đầu không cho hiệu quả, bác sĩ sẽ cân nhắc chuyển sang thuốc khác hoặc thêm loại thuốc mới. Lựa chọn khác có thể là dùng thuốc qua đường khác để tăng hiệu quả. Cách tốt nhất, dễ nhất và rẻ nhất khi dùng thuốc chống nôn thường là dùng qua đường uống. Tuy nhiên, nếu bạn đã nôn mửa, khó có thể nuốt thì có khả năng bạn cần được dùng thuốc qua cách khác.

Các loại thuốc chống nôn sau điều trị hóa chất sẽ được dùng theo lịch trình xuyên suốt ngày đêm. Bác sĩ có thể chỉ định bạn uống thuốc theo đúng lịch dù bạn không có cảm giác buồn nôn hay nôn ói nào hoặc bạn chỉ nên uống khi cần thiết. Dù trong tình huống nào thì bạn vẫn cần tuân thủ chặt chẽ phác đồ điều trị của bác sĩ để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.

Trong trường hợp người bệnh vẫn gặp vấn đề dù đã uống thuốc chống nôn thì hãy thông báo cho bác sĩ biết. Bạn không nên để cảm giác nôn mửa khiến tinh thần thêm tồi tệ, cơ thể không được cung cấp đầy đủ dinh dưỡng trong suốt quá trình điều trị bệnh ung thư.

Mong rằng những chia sẻ trên đã giúp bạn có được thông tin chi tiết về vấn đề các loại thuốc chống nôn sau điều trị hóa chất. Đây đều là những loại thuốc kê đơn nên bạn không được tự ý mua thuốc uống nếu không được bác sĩ chỉ định. Trong trường hợp gặp phải bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, bạn hãy thông báo cho bác sĩ để được xử trí kịp thời nhé!

Xem thêm: 

• Thuốc chống nôn tiêm tĩnh mạch: Giải pháp hiệu quả trị nôn mửa
• Uống thuốc chống nôn có hại không? Lưu ý cần biết khi sử dụng