Triệu chứng bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên là gì?

Triệu chứng bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên thường làm giảm khả năng đi lại và sinh hoạt hàng ngày của người bệnh. Tuy nhiên, với việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời, người bệnh có thể kiểm soát tốt các triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm như đau tim và đột quỵ. Hãy cùng tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng, và các phương pháp điều trị hiệu quả cho căn bệnh này.

Tổng quan về bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên

Bệnh động mạch ngoại biên (PAD) là một rối loạn tuần hoàn thường gặp, xảy ra khi các động mạch bị thu hẹp do hiện tượng xơ vữa động mạch ngoại vi, làm giảm lưu lượng máu đến chân tay. Khi phát triển bệnh PAD, tứ chi, nhất là đôi chân, sẽ không nhận đủ lưu lượng máu để theo kịp nhu cầu, gây nên các triệu chứng như chân đau khi đi bộ. 

Việc điều trị hiệu quả bệnh động mạch ngoại biên chủ yếu dựa vào lối sống lành mạnh của bệnh nhân, bao gồm việc từ bỏ thuốc lá, tập thể dục đều đặn và duy trì chế độ ăn uống cân bằng.

Nguyên nhân và cơ chế bệnh

Nguyên nhân gây bệnh

Xơ vữa động mạch ngoại biên là nguyên nhân chính gây nên PAD. Nguyên nhân chính xác của xơ vữa động mạch ngoại biên vẫn chưa được biết rõ, nhưng các yếu tố nguy cơ bao gồm mức cholesterol bất thường, bệnh đái tháo đường, tăng huyết áp, tiền sử gia đình, hút thuốc lá, thể trạng béo phì và chế độ ăn uống không lành mạnh.

Cơ chế bệnh

Xơ vữa động mạch ngoại biên xảy ra khi các tế bào nội mạc của động mạch bị tổn thương, dẫn đến mất khả năng bảo vệ thành mạch. 

Tổn thương tế bào nội mạc có thể do dòng máu áp lực cao, rối loạn lipid máu, hút thuốc, một số thuốc và hóa chất, thức ăn, nhiễm khuẩn và virus, các yếu tố miễn dịch. Các tế bào nội mạc mất khả năng tiết prostacyclin, tiểu cầu tách ra khỏi dòng máu và tập trung vào chỗ tổn thương, làm kết dính lại, phóng thích yếu tố tăng trưởng, kích thích sự di chuyển của các tế bào cơ trơn lên lớp nội mạc và thúc đẩy sự phát triển. Các đại thực bào "nuốt" LDL-C, trở thành "tế bào bọt" tích nhiều mỡ, khi bị quá tải, chúng vỡ và đổ cholesterol ra ngoài, tạo ra các mảng xơ vữa đặc trưng.

Triệu chứng bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên

Khoảng 50% người mắc PAD không có triệu chứng. Triệu chứng bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên phổ biến nhất là đau, nhức mỏi, chuột rút và cảm giác tê ở vùng bị tổn thương. Người bệnh có thể gặp biểu hiện da xanh nhợt nhạt, lạnh da, không sờ thấy mạch đập ở chân, đau và vết loét lâu lành. Triệu chứng đau chân khi đi bộ thường biến mất khi nghỉ ngơi, mức độ đau khác nhau từ nhẹ đến nghiêm trọng.

Các triệu chứng bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên thường thấy bao gồm:

• Đau rút ở hông, đùi hoặc bắp chân sau khi hoạt động.
• Chân bị tê hoặc yếu.
• Lạnh ở chân hoặc bàn chân.
• Vết thương chân không lành, đau ở ngón chân và bàn chân.
• Thay đổi màu sắc chân.
• Rụng lông hoặc lông trưởng thành chậm ở chân.
• Móng chân chậm phát triển.
• Mạch ở chân yếu hoặc không bắt được.
• Rối loạn cương dương ở nam giới.

Biến chứng bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên

Xơ vữa động mạch ngoại biên có thể dẫn đến:

• Thiếu máu cục bộ chi, lở loét không lành.
• Thiếu máu cục bộ chi quan trọng (CLI), gây chết tế bào dẫn tới hoại tử, cần cắt cụt chi.
• Đau tim và đột quỵ do mảng chất béo bám tụ trong động mạch cung cấp cho tim và não.

Đối tượng nguy cơ

Triệu chứng bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên có thể xảy ra ở cả nam và nữ, tần suất là như nhau. Nguy cơ mắc bệnh cao ở người trên 70 tuổi, người trên 50 tuổi mắc bệnh tiểu đường hoặc hút thuốc nhiều, người dưới 50 tuổi mắc bệnh tiểu đường và các yếu tố nguy cơ khác như béo phì hoặc cao huyết áp.

Tỉ lệ mắc bệnh xơ vữa động mạch thường tăng cao theo tuổi tác. Các nghiên cứu khảo sát cho thấy rằng người cao tuổi có nguy cơ cao hơn so với những người trẻ hơn:

• Dưới 20 tuổi: 17%.
• 20 - 29 tuổi: 37%.
• 30 - 39 tuổi: 60%.
• 40 - 49 tuổi: 71%.
• Trên 50 tuổi: 85%.

Chẩn đoán

Phương pháp chẩn đoán bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên (PAD) bao gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ tìm kiếm các dấu hiệu như không cảm nhận được mạch, âm thanh không rõ trong động mạch và vết thương chậm lành.
• Chỉ số bắp chân-bắp cánh tay (ABI): Đo áp lực máu ở mắt cá chân và cánh tay để đánh giá mức độ thu hẹp động mạch ngoại biên.
• Siêu âm Doppler màu: Đánh giá lưu lượng máu và tốc độ chảy máu qua các động mạch để phát hiện các cản trở hoặc sự thu hẹp.
• Chụp động mạch (angiography): Tiêm chất nhuộm vào mạch máu và sử dụng hình ảnh X-quang (angiography), CTA (CT angiography) hoặc MRA (magnetic resonance angiography) để theo dõi dòng chảy máu và xác định vị trí, mức độ và phạm vi của các cục máu bị thu hẹp.
• Xét nghiệm máu: Đo chất béo trung tính, cholesterol và kiểm tra bệnh tiểu đường.

Điều trị bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên

Điều trị bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên bao gồm quản lý triệu chứng và ngăn chặn sự tiến triển của xơ vữa động mạch, giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ.

Thay đổi lối sống:

• Bỏ thuốc lá.
• Tập thể dục đều đặn.
• Ăn uống lành mạnh.
• Kiểm soát huyết áp và cholesterol.

Thuốc:

• Thuốc hạ cholesterol loại statin.
• Thuốc điều trị tăng huyết áp.
• Thuốc giúp kiểm soát lượng đường trong máu.
• Thuốc ngừa cục máu đông như aspirin hoặc clopidogrel.
• Thuốc giảm triệu chứng của bệnh như cilostazol (Pletal) hoặc pentoxifylline (Trental).

Nong mạch và phẫu thuật:

• Nong mạch: Sử dụng ống thông nhỏ hoặc quả bóng để mở rộng lại động mạch bị thu hẹp.
• Phẫu thuật: Tạo cầu bằng mạch từ cơ thể hoặc mạch máu nhân tạo.
• Điều trị tan huyết khối: Sử dụng thuốc tiêm làm tan cục máu đông để cải thiện lưu thông máu trong các động mạch bị tắc nghẽn.

Giám sát chương trình tập luyện: Bác sĩ có thể quy định một chương trình tập thể dục và giám sát để tăng khoảng cách đi bộ, giúp cải thiện triệu chứng của PAD.

Chăm sóc bàn chân: Người bệnh PAD cần chăm sóc chân tốt để tránh nhiễm trùng và tổn thương da, bao gồm:

• Rửa sạch chân hàng ngày, lau khô kỹ và dưỡng ẩm.
• Mang giày không quá chật, vớ không ẩm ướt.
• Điều trị kịp thời khi nhiễm trùng bàn chân.
• Cắt tỉa móng cẩn thận.
• Tránh đi chân trần.
• Khi có dấu hiệu đau hoặc tổn thương da nên đến gặp bác sĩ.

Cách phòng ngừa bệnh

Để phòng ngừa bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên, bạn nên áp dụng các biện pháp sau:

• Không hút thuốc lá.
• Kiểm soát đường huyết nếu bị tiểu đường.
• Thường xuyên tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi lần, tối thiểu 3 lần mỗi tuần.
• Nên hạn chế thực phẩm có chứa chất béo bão hòa và tăng cường khẩu phần trái cây và rau xanh trong chế độ ăn uống.
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh.
• Uống ít rượu.

Triệu chứng bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên gây ra nhiều trở ngại nhưng có thể được quản lý và điều trị hiệu quả bằng cách thay đổi lối sống, sử dụng thuốc và các biện pháp y tế khác. Việc duy trì một lối sống lành mạnh, thường xuyên kiểm tra sức khỏe và tuân thủ điều trị sẽ giúp giảm nguy cơ biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.