Trũng huyết áp là gì? Nguyên nhân, triệu chứng, cách quản lý

Trũng huyết áp phản ánh sự biến thiên huyết áp theo nhịp sinh học, với mức giảm 10 - 20% vào ban đêm so với ban ngày. Hiện tượng này giúp tim và mạch máu được nghỉ ngơi. Nếu huyết áp không trũng hoặc quá trũng có thể dẫn đến nguy cơ đột quỵ, suy tim và tổn thương cơ quan đích. Trong bài viết này, bạn hãy cùng Long Châu tìm hiểu chi tiết trũng huyết áp là gì cũng như nguyên nhân, triệu chứng, cách quản lý trũng huyết áp.

Trũng huyết áp là gì?

Trũng huyết áp (hay huyết áp thấp về đêm) là tình trạng huyết áp giảm 10 - 20% vào ban đêm so với ban ngày, do sự thay đổi nhịp sinh học tự nhiên của cơ thể. Cơ chế này được điều hòa bởi hệ thần kinh tự chủ và các hormone như cortisol (tăng vào ban ngày, giúp duy trì huyết áp) và melatonin (tăng vào ban đêm, thúc đẩy giấc ngủ). Khi ngủ, hoạt động của hệ giao cảm (kiểm soát phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy”) giảm, trong khi hệ phó giao cảm (thư giãn) tăng cường, dẫn đến giãn mạch máu và hạ huyết áp. Đây là quá trình sinh lý bình thường, nhưng nếu mức giảm vượt ngưỡng an toàn, nó có thể gây nguy hiểm.

Việc huyết áp tụt sâu về đêm làm tăng nguy cơ ngã đột ngột khi thức dậy, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc người mắc bệnh tim mạch. Trũng huyết áp có thể là dấu hiệu cảnh báo các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, đặc biệt nếu đi kèm với một số triệu chứng sau đây:

• Ngất xỉu tái phát (hơn một lần mỗi tuần): Dù đã nghỉ ngơi, đây có thể là biểu hiện của rối loạn nhịp tim hoặc thiếu máu não.
• Đau ngực, khó thở: Kết hợp với huyết áp thấp, đây là dấu hiệu cảnh báo suy tim, nhồi máu cơ tim hoặc thuyên tắc phổi.
• Co giật: Thiếu máu não nghiêm trọng do tụt huyết áp đột ngột có thể kích hoạt cơn co giật, đe dọa tính mạng.
• Sốt cao kèm tụt huyết áp: Thường liên quan đến nhiễm trùng huyết hoặc sốc nhiễm khuẩn, cần cấp cứu ngay.
• Huyết áp tụt sâu không hồi phục (<80/50 mmHg dù đã bù nước, nghỉ ngơi).

Các mức độ trũng huyết áp

Dựa vào mức độ giảm, trũng huyết áp được chia thành bốn dạng sau:

• Trũng huyết áp bình thường là trạng thái lý tưởng, khi huyết áp ban đêm giảm từ 10 - 20% so với ban ngày. Đây là dấu hiệu của một hệ tuần hoàn khỏe mạnh, thường gặp ở những người có lối sống khoa học và không mắc bệnh lý tim mạch.
• Trũng sâu xảy ra khi huyết áp giảm hơn 20%. Mặc dù hiện tượng này có thể giúp tim được nghỉ ngơi, nhưng nếu kéo dài, nó có thể dẫn đến thiếu máu cơ tim thầm lặng hoặc tăng nguy cơ đột quỵ do thiếu máu.
• Mất trũng là tình trạng huyết áp giảm dưới 10% hoặc không giảm vào ban đêm. Đây là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ tăng huyết áp không kiểm soát, rối loạn nội tiết hoặc tổn thương cơ quan đích như thận và tim.
• Cuối cùng, trũng ngược xảy ra khi huyết áp ban đêm cao hơn ban ngày. Đây là một biểu hiện nguy hiểm liên quan đến bệnh thận mạn, rối loạn giấc ngủ hoặc tăng nguy cơ biến chứng tim mạch như đột quỵ và suy tim.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây trũng huyết áp

Trũng huyết áp hình thành do sự kết hợp giữa nguyên nhân sinh lý, bệnh lý và yếu tố môi trường. Về sinh lý, tuổi cao khiến hệ thần kinh tự chủ suy giảm chức năng điều hòa huyết áp. Các rối loạn giấc ngủ (như mất ngủ mãn tính) và thói quen lạm dụng muối làm mất cân bằng điện giải, ảnh hưởng đến thể tích máu.

Về bệnh lý, các tình trạng như tăng huyết áp kháng trị (tăng huyết áp không kiểm soát được dù đã dùng thuốc), bệnh thận mạn, đái tháo đường, hoặc hội chứng ngưng thở khi ngủ (OSA) gây rối loạn tuần hoàn và giảm tưới máu cơ quan. Mất nước do sốt, tiêu chảy, hoặc tập luyện quá sức cũng làm giảm thể tích máu. Những vấn đề sức khỏe này dẫn đến tụt huyết áp đột ngột.

Thiếu máu (thiếu sắt, vitamin B12) và suy dinh dưỡng làm giảm số lượng hồng cầu, hạn chế khả năng vận chuyển oxy. Bệnh tim mạch như suy tim, rối loạn van tim trực tiếp giảm cung lượng tim. Trong khi thuốc lợi tiểu, thuốc trị Parkinson lại gây giãn mạch hoặc mất nước. Rối loạn nội tiết, đặc biệt là suy tuyến thượng thận (thiếu cortisol) và đái tháo đường, phá vỡ cân bằng hormone điều hòa huyết áp.

Ngoài những nguyên nhân trên, các yếu tố nguy cơ bao gồm tuổi trên 65, giới tính nữ (do ảnh hưởng nội tiết tố), thói quen ít vận động, chế độ ăn thiếu cân bằng hoặc lạm dụng rượu… cũng dẫn đến tình trạng trũng huyết áp.

Triệu chứng trũng huyết áp

Trũng huyết áp là gì và được gây ra bởi nguyên nhân nào đến đây bạn đã biết. Các dấu hiệu phổ biến của trũng huyết áp bao gồm chóng mặt, đau đầu, và cảm giác mệt mỏi. Chóng mặt thường xảy ra khi bệnh nhân thay đổi tư thế đột ngột, chẳng hạn như đứng lên sau khi ngồi lâu, khiến máu không kịp lưu thông đủ đến não. Đau đầu có thể xuất hiện do thiếu oxy cung cấp cho mô não, thường nặng hơn ở vùng đỉnh đầu hoặc thái dương.

Ngoài ra, bệnh nhân có thể gặp tình trạng mờ mắt, buồn nôn, hoặc kém tập trung do sự giảm lưu lượng máu đến các cơ quan quan trọng. Một số trường hợp nghiêm trọng hơn có thể dẫn đến ngất xỉu, đặc biệt khi tụt huyết áp quá mức, làm gián đoạn cung cấp máu cho não. Tình trạng này không chỉ gây nguy hiểm trực tiếp mà còn tăng nguy cơ chấn thương nếu xảy ra trong lúc di chuyển hoặc hoạt động.

Điều trị trũng huyết áp

Điều trị trũng huyết áp có thể bao gồm các biện pháp y tế đối với các trường hợp nghiêm trọng, cùng với thay đổi lối sống và các phương pháp hỗ trợ tại nhà.

Điều trị y tế cho bệnh nhân trũng huyết áp

Trong trường hợp trũng huyết áp nghiêm trọng, truyền dịch tĩnh mạch là phương pháp hiệu quả nhằm bổ sung nhanh chóng thể tích tuần hoàn và cân bằng nước, điện giải trong cơ thể. Ngoài ra, thuốc như Fludrocortisone và Midodrine được sử dụng để cải thiện huyết áp. Fludrocortisone là một mineralocorticoid tổng hợp, giúp tăng tái hấp thu natri và nước ở thận, từ đó tăng thể tích tuần hoàn và huyết áp. Midodrine là chất chủ vận alpha giao cảm, hoạt động bằng cách co mạch máu, tăng huyết áp và cải thiện tình trạng tụt huyết áp tư thế.

Thay đổi lối sống

Người bệnh cần hiểu rõ trũng huyết áp là gì để có điều chỉnh lối sống thích hợp. Về dinh dưỡng, bệnh nhân cần tăng lượng muối theo chỉ định của bác sĩ, chia bữa ăn thành 5 - 6 bữa nhỏ để tránh tụt huyết áp sau ăn. Uống đủ 2 - 2.5 lít nước mỗi ngày để duy trì thể tích tuần hoàn cũng là việc cần thiết. Người bệnh cần tránh đứng lên ngồi xuống đột ngột. Tập yoga với các tư thế nhẹ nhàng để cải thiện lưu thông máu. Một số trường hợp cũng được tư vấn mang vớ nén để hỗ trợ tuần hoàn máu ở chi dưới, giảm nguy cơ hạ huyết áp tư thế.

Mẹo cấp cứu tại nhà

Khi xuất hiện các triệu chứng hoa mắt hoặc chóng mặt, người bệnh cần nằm kê chân cao hơn tim. Uống nước muối pha loãng hoặc trà gừng ấm sẽ giúp cải thiện tình trạng hạ huyết áp tức thời.

Thực phẩm hỗ trợ duy trì huyết áp ổn định

Các loại thực phẩm giàu kali như chuối, khoai lang, rau xanh giúp cân bằng natri trong cơ thể, hỗ trợ duy trì huyết áp ổn định. Thực phẩm chứa omega-3 như cá hồi, hạt chia giúp cải thiện chức năng mạch máu. Ngoài ra, uống đủ nước và bổ sung thực phẩm giàu vitamin B12 cũng giúp ngăn ngừa tụt huyết áp đột ngột.

Trũng huyết áp là một chỉ số sinh lý phản ánh chức năng điều hòa huyết áp của cơ thể, đồng thời có thể liên quan đến sức khỏe tim mạch. Người bệnh cần đo huyết áp định kỳ, đặc biệt khi có tiền sử tăng huyết áp hoặc bệnh thận mạn. Bằng cách chủ động hiểu và quản lý trũng huyết áp, bạn có thể bảo vệ sức khỏe tim mạch và nâng cao chất lượng sống của chính mình.