Xét nghiệm suy tuyến thượng thận bao gồm những gì?

Tuyến thượng thận là một phần quan trọng của hệ thống nội tiết, đóng vai trò thiết yếu trong việc sản xuất nhiều loại hormone cần thiết cho cơ thể. Khi tuyến thượng thận hoạt động không bình thường, dẫn đến tình trạng suy tuyến thượng thận, có thể gây ra nhiều triệu chứng nghiêm trọng. Xét nghiệm suy tuyến thượng thận là một phương pháp chẩn đoán hiệu quả nhằm xác định tình trạng hoạt động của tuyến thượng thận và giúp chẩn đoán sớm bệnh suy tuyến thượng thận.

Suy tuyến thượng thận là gì?

Tuyến thượng thận là một tuyến nội tiết nhỏ nhưng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong cơ thể. Nằm ở vị trí phía trên thận, mỗi tuyến thượng thận được chia thành hai phần vỏ và tủy.

• Phần vỏ tiết ra các hormone corticosteroid, bao gồm: Aldosterone, cortisol và deoxycorticosterone. Những hormone này điều hòa nhiều chức năng quan trọng của cơ thể như: Cân bằng điện giải, chuyển hóa carbohydrate, protein và chất béo, điều hòa huyết áp, phản ứng viêm và stress.
• Phần tủy tiết ra các hormone catecholamine, bao gồm: Adrenaline và noradrenaline. Những hormone này giúp cơ thể thích nghi với các tình huống căng thẳng, điều hòa nhịp tim, huyết áp, đường huyết và chuyển hóa năng lượng.

Suy tuyến thượng thận là tình trạng tuyến thượng thận không sản xuất đủ hormone aldosterone và cortisol cần thiết cho cơ thể. Do đó, các chức năng sinh lý bị ảnh hưởng nghiêm trọng, dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Suy tuyến thượng thận có thể xảy ra ở cả trẻ em và người lớn.

Nguyên nhân gây suy tuyến thượng thận

Suy tuyến thượng thận nguyên phát (bệnh Addison)

Do tổn thương trực tiếp của bản thân tuyến thượng thận. Tổn thương này có thể do các yếu tố như:

• Bệnh tự miễn: Hệ miễn dịch tấn công và phá hủy các mô tuyến thượng thận.
• Nhiễm trùng: Một số loại nấm và virus có thể gây tổn thương tuyến thượng thận.
• Chảy máu tuyến thượng thận: Do chấn thương, phẫu thuật hoặc các bệnh lý khác.
• U tuyến thượng thận: U tuyến thượng thận có thể ảnh hưởng đến hoạt động của tuyến.
• Di truyền: Một số trường hợp suy tuyến thượng thận bẩm sinh do đột biến gen ảnh hưởng đến chức năng của tuyến.

Suy tuyến thượng thận thứ phát

Do thiếu hormone ACTH từ tuyến yên. ACTH là hormone kích thích tuyến thượng thận sản xuất các hormone khác. Thiếu ACTH có thể do các nguyên nhân như:

• Tổn thương tuyến yên: Do u tuyến, phẫu thuật, bức xạ hoặc các bệnh lý khác.
• Sử dụng thuốc glucocorticoid kéo dài: Glucocorticoid là loại thuốc có tác dụng tương tự như hormone cortisol do tuyến thượng thận sản xuất. Sử dụng glucocorticoid trong thời gian dài có thể khiến tuyến thượng thận bị ức chế và không sản xuất đủ hormone cần thiết.

Tại Việt Nam, ngoài các nguyên nhân phổ biến gây suy tuyến thượng thận đã đề cập ở trên, việc sử dụng corticoid kéo dài cũng là một yếu tố đáng chú ý.

Dấu hiệu nhận biết suy tuyến thượng thận

Biểu hiện của bệnh có thể khác nhau ở mỗi người và thường xuất hiện dần dần theo thời gian. Nếu không được điều trị, suy tuyến thượng thận mạn có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm. Dấu hiệu thường gặp của suy tuyến thượng thận mạn:

• Mệt mỏi, chóng mặt: Do thiếu hụt hormone cortisol, cơ thể không có đủ năng lượng để hoạt động bình thường.
• Thay đổi sắc tố da: Da sẫm màu hơn bình thường, đặc biệt ở các khu vực như mặt, cổ, nếp gấp da và núm vú. Đây là do tăng sản xuất hormone melanin.
• Sụt cân, chán ăn: Do rối loạn chuyển hóa.
• Rối loạn tiêu hóa: Buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, táo bón, đau bụng.
• Yếu cơ, đau cơ: Do thiếu hụt hormone aldosterone, dẫn đến rối loạn điện giải.
• Huyết áp thấp: Do thiếu hụt hormone aldosterone, dẫn đến mất natri và giữ kali.
• Hạ đường huyết: Do thiếu hụt hormone cortisol, ảnh hưởng đến việc điều hòa lượng đường trong máu.
• Rối loạn kinh nguyệt: Vô kinh hoặc kinh nguyệt không đều ở phụ nữ.

Lưu ý: Các dấu hiệu trên có thể xuất hiện ở nhiều bệnh lý khác nhau, do đó cần được chẩn đoán bởi bác sĩ. Nếu nghi ngờ mắc suy tuyến thượng thận mạn, hãy đến gặp bác sĩ ngay lập tức để được khám và điều trị kịp thời.

Xét nghiệm suy tuyến thượng thận

Để chẩn đoán tình trạng của bệnh suy tuyến thượng thận, bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện một số xét nghiệm suy tuyến thượng thận. Bác sĩ có thể sử dụng cách đo mức cortisol hoặc hormone ACTH (adrenocorticotropic) trong máu. 

Khi kiểm soát được một phần của triệu chứng, bệnh nhân tiến hành thực hiện một số xét nghiệm để chẩn đoán mức độ hormone của tuyến thượng thận có bình thường không bằng một số xét nghiệm như sau:

• Xét nghiệm kali huyết thanh kiểm tra nồng độ kali;
• Xét nghiệm natri kiểm tra nồng độ natri;
• Xét nghiệm đường huyết đói kiểm tra lượng đường trong máu;
• Thử nghiệm mức cortisol.

Điều trị suy tuyến thượng thận

Bên cạnh thắc mắc xét nghiệm suy tuyến thượng thận bao gồm những xét nghiệm gì thì không ít bệnh nhân băn khoăn suy tuyến thượng thận liệu có nguy hiểm không? Bệnh suy tuyến thượng thận có chữa được không?

Câu trả lời cho thắc mắc trên chính là nếu không được điều trị kịp thời, suy tuyến thượng thận có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong. Các biến chứng thường gặp bao gồm:

• Sốc thượng thận cấp: Đây là biến chứng nguy hiểm nhất của suy tuyến thượng thận. Sốc thượng thận cấp có thể dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.
• Co giật: Do hạ đường huyết.
• Hôn mê: Do nhiều rối loạn sinh lý.
• Rối loạn nhịp tim: Do mất natri và kali.
• Suy cơ: Do mất kali.

Hiện nay, suy tuyến thượng thận không thể chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, bệnh có thể được kiểm soát hiệu quả bằng liệu pháp thay thế hormone.

Liệu pháp thay thế hormone là phương pháp điều trị chính cho suy tuyến thượng thận, áp dụng cho cả bệnh nhân suy tuyến thượng thận nguyên phát và thứ phát. Liệu pháp thay thế hormone sử dụng glucocorticoid, một loại hormone tổng hợp tương tự như cortisol do tuyến thượng thận sản xuất. Bệnh nhân có thể sử dụng thuốc hydrocortison với liều lượng 25 - 30 mg mỗi ngày qua đường uống. Liều lượng và thời gian sử dụng có thể được chia nhỏ thành 1 lần hoặc 3 lần mỗi ngày tùy theo hướng dẫn của bác sĩ. 

Mục tiêu của liệu pháp thay thế hormone là cung cấp cho cơ thể lượng hormone cần thiết để duy trì các chức năng sinh lý bình thường. Việc điều trị cần được thực hiện liên tục và theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ để đảm bảo hiệu quả và an toàn.

Việc điều trị suy tuyến thượng thận cần được cá nhân hóa dựa trên các triệu chứng cụ thể của từng bệnh nhân. Mục tiêu là tìm ra liều lượng thuốc thấp nhất có thể giúp bệnh nhân kiểm soát các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Đối với bệnh nhân suy tuyến thượng thận tiên phát, liệu pháp thay thế mineralcorticoid đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị. Fludrocortison là loại thuốc mineralcorticoid thường được sử dụng với liều lượng 0,05 - 0,2 mg mỗi ngày qua đường uống.

Điều trị suy tuyến thượng thận ở trẻ em đòi hỏi phác đồ riêng biệt, được xây dựng dựa trên tình trạng sức khỏe và cân nặng của từng bé.

Xét nghiệm suy tuyến thượng thận là một công cụ chẩn đoán quan trọng giúp phát hiện sớm bệnh suy tuyến thượng thận, từ đó có thể điều trị kịp thời và hiệu quả. Nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào nghi ngờ suy tuyến thượng thận, hãy đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị phù hợp.