Xơ gan do rượu: Nguyên nhân, dấu hiệu, phương pháp chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa hiệu quả

Xơ gan do rượu là gì?

Gan là một cơ quan trọng và phức tạp của cơ thể chúng ta với hơn 500 chức năng. Bao gồm:

• Thải độc;
• Sản xuất mật;
• Tổng hợp protein, hormon, yếu tố đông máu,…
• Chuyển hóa glycogen thành đường để sử dụng;
• Lưu trữ các vitamin và khoáng chất.

Xơ gan do rượu là một bệnh lý của gan liên quan đến rượu. Các giai đoạn của xơ gan do rượu:

• Gan nhiễm mỡ do rượu hoặc do chất béo: Là giai đoạn chất béo tích tụ bên trong gan.
• Viêm gan do rượu: Tình trạng viêm tế bào gan. Kiêng rượu bia, dinh dưỡng, điều trị bệnh lý kèm theo như nhiễm trùng là phương pháp điều trị quan trọng.
• Xơ gan do rượu: Tổn thương không thể hồi phục của gan và sẽ dẫn đến các biến chứng xơ gan, tăng áp lực tĩnh mạch cửa.

Bệnh có thể bắt đầu từ bệnh gan nhiễm mỡ sau đó tiến triển thành viêm gan do rượu, cuối cùng là xơ gan do rượu. Tuy nhiên, bạn vẫn có thể bị xơ gan do rượu mà không có bệnh viêm gan do rượu trước đó. Khi bệnh tiến triển và tế bào gan bình thường giảm số lượng, gan sẽ giảm và ngừng hoạt động.

Theo một thống kê năm 2019, khoảng 20 đến 25 phần trăm trường hợp sử dụng rượu trong thời gian dài sẽ mắc bệnh xơ gan. Sử dụng rượu được ước tính là nguyên nhân gây ra ¼ tổng số ca tử vong do xơ gan trên toàn cầu vào năm 2020.

Viện Nghiên Cứu Quốc Gia về Lạm Dụng Rượu và Nghiện Rượu (National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism, NIAAA) định nghĩa uống nhiều rượu là uống 5 ly trở lên trong 1 tháng và ít nhất 5 ngày trong tháng qua. Tình trạng gan nhiễm mỡ có thể xảy ra ở 90% trường hợp uống trên 60g/ngày và xơ gan xảy ra ở 30% trường hợp tiêu thụ lâu dài 40g/ngày.

Những dấu hiệu và triệu chứng của xơ gan do rượu

Trong giai đoạn đầu mắc bệnh, các tế bào gan bình thường vẫn có thể bù đắp cho những tế bào đã bị biến thành mô sẹo, do đó bạn thường không có triệu chứng và dấu hiệu nào. Khi bệnh tiến triển, các triệu chứng sẽ bắt đầu xuất hiện và rõ ràng hơn.

Các triệu chứng của bệnh xơ gan do rượu cũng tương tự như bệnh gan khác liên quan đến rượu. Bao gồm:

• Vàng da, vàng mắt;
• Tăng áp lực tĩnh mạch cửa gây nôn ra máu, phù, cổ trướng;
• Ngứa không rõ nguyên nhân;
• Sốt;
• Mất cơ, yếu cơ;
• Sương mù não hoặc lú lẫn;
• Giảm cân hoặc tăng cân không chủ ý;
• Đau bụng;
• Gan to, lách to;
• Buồn nôn và nôn;
• Tiêu chảy;
• Chán ăn;
• Ngất;
• Thay đổi tâm trạng;
• Rối loạn giấc ngủ.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh xơ gan do rượu

Xơ gan do rượu khi tiến triển có thể gây xơ gan mất bù:

• Cổ trướng: Đây là biến chứng phổ biến nhất của xơ gan do rượu, do tích tụ dịch ở trong khoang bụng. Biểu hiện gồm chướng bụng và phù.
• Viêm phúc mạc nhiễm khuẩn nguyên phát: Đây là tình trạng nhiễm trùng dịch ổ bụng mà không tìm được bằng chứng về nguồn nhiễm trùng khác trong ổ bụng như thủng tạng rỗng.
• Bệnh não gan: Đặc trưng bởi các bất thường về tâm thần kinh.
• Xuất huyết tiêu hóa do vỡ giãn tĩnh mạch thực quản: Biểu hiện thường là nôn ra máu hoặc tiêu phân đen.
• Hội chứng gan thận: Tình trạng suy thận do bệnh xơ gan do rượu tiến triển sau khi đã loại trừ các nguyên nhân gây suy thận khác.
• Tràn dịch màng phổi: Là tình trạng hiện diện của dịch trong màng phổi sau khi đã loại trừ các nguyên nhân khác gây tràn dịch màng phổi.
• Các biến chứng khác hiếm gặp: Bệnh cơ tim, ung thư biểu mô tế bào gan, bệnh dạ dày do tăng áp lực tĩnh mạch cửa, huyết khối tĩnh mạch cửa,…

Do đó cần điều trị nguyên nhân và yếu tố kích thích tiến triển đến xơ gan mất bù bao gồm nhiễm trùng hoặc chế độ ăn, thay đổi lối sống. Nếu không kiểm soát tốt, bạn có thể phải điều trị bằng phương pháp ghép gan.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Khi bạn có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng của bệnh hoặc biến chứng của bệnh nêu ở trên, hãy đi khám bác sĩ để được chẩn đoán. Không phải chỉ những người uống nhiều rượu mới có thể mắc bệnh, do đó không được chủ quan. 

Nguyên nhân dẫn đến xơ gan do rượu

Nhiều yếu tố khác nhau như trao đổi chất, di truyền, môi trường và miễn dịch đều đóng vai trò trong bệnh gan do rượu. Xơ gan do rượu có liên quan trực tiếp đến việc lạm dụng rượu, có thể gây rối loạn sử dụng rượu.Gan có thể dung nạp rượu ở mức độ nhẹ, tuy nhiên khi lượng rượu tiêu thụ tăng lên sẽ dẫn đến sự tích tụ chất béo trong gan (hay giai đoạn gan nhiễm mỡ).

Nếu việc tiêu thụ rượu không dừng lại có thể dẫn đến viêm gan do rượu. Với việc tiếp tục uống rượu, bệnh sẽ diễn tiến đến xơ gan do rượu. Khi tế bào gan bắt đầu hình thành sẹo, gan không còn hoạt động tốt như trước. Kết quả là gan không thể thực hiện chức năng của mình như sản xuất protein, lọc chất độc ra khỏi máu.

Những ai có nguy cơ mắc xơ gan do rượu

Nhiều yếu tố nguy cơ khác nhau có thể khiến bạn dễ mắc xơ gan do rượu ngay cả khi bạn uống rượu ít.

• Số lượng và thời gian uống rượu là yếu tố nguy cơ chính gây ra bệnh.
• Thiếu enzyme phân hủy rượu: Những người có tình trạng này thường sẽ phát bệnh ở tuổi trẻ hơn, thường gặp ở người Mỹ gốc Phi hoặc người da trắng.
• Béo phì, chế độ ăn nhiều chất béo.
• Viêm gan siêu vi C: Nhiễm đồng thời viêm gan C khiến bạn dễ mắc xơ gan do rượu ở tuổi trẻ, tăng nguy cơ tử vong.
• Giới nữ có nguy cơ mắc bệnh gan liên quan đến rượu cao hơn là nam giới. Vì trong dạ dày của nữ giới không có nhiều enzyme để phân hủy rượu.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán xơ gan do rượu

Các bác sĩ có thể chẩn đoán bệnh xơ gan do rượu bằng cách hỏi tiền sử uống rượu của bạn bao gồm số lần uống mỗi ngày và thời gian uống, số lượng rượu uống mỗi lần. Không có một xét nghiệm duy nhất nào để chẩn đoán chính xác xơ gan do rượu do đó cần loại trừ các nguyên nhân khác trước khi kết luận xơ gan do rượu.

Uống rượu nhiều có thể ảnh hưởng đến tâm lý xã hội do đó đánh giá tình trạng trầm cảm và bệnh tâm thần khác là cần thiết. Chế độ ăn uống, lượng calo nạp vào, các yếu tố nguy cơ suy dinh dưỡng và các yếu tố nguy cơ mắc bệnh gan mạn tính như viêm gan siêu vi cũng sẽ được bác sĩ khai thác.

Một số xét nghiệm được chỉ định để chẩn đoán bệnh gồm:

• Công thức máu toàn phần: Loại trừ tình trạng nhiễm trùng, phát hiện biến chứng của xơ gan như thiếu máu, giảm tiểu cầu;
• Xét nghiệm chức năng gan: Tăng nồng độ AST cao gấp 2 lần so với ALT có thể chỉ ra tổn thương gan này do rượu. Ngoài ra còn có giảm albumin máu, tăng bilirubin, tăng triglycerid có thể gặp.
• Thời gian đông máu: Thời gian prothrombin (PT) và INR tăng cao cho biết bệnh ở giai đoạn nặng.
• Siêu âm bụng: Tìm kiếm tắc nghẽn đường mật hay khối u trong gan.
• Xét nghiệm Ion đồ như kali, magie, photpho để đánh giá tình trạng rối loạn điện giải.
• Xét nghiệm dịch màng bụng nếu có tình trạng cổ trướng.
• Xét nghiệm kháng thể viêm gan siêu vi để tìm nguyên nhân.
• Nội soi thực quản - dạ dày - tá tràng: Đánh giá tình trạng giãn tĩnh mạch thực quản do tăng áp lực tĩnh mạch cửa.
• Sinh thiết gan: Có thể giúp chẩn đoán xác định trong trường hợp không chắc chắn. Sinh thiết còn giúp đánh giá độ nặng, tiên lượng, lên kế hoạch và theo dõi điều trị.
• Nồng độ CA-125 tăng cao trong 85% bệnh nhân xơ gan.

Phương pháp điều trị xơ gan do rượu

Xơ gan do rượu không thể đảo ngược trở lại như bình thường được. Điều trị chủ yếu giúp làm chậm sự tiến triển của bệnh và giảm triệu chứng.

Kiêng rượu

Quan trọng nhất của điều trị xơ gan do rượu là bạn cần ngưng uống rượu ngay. Điều này rất khó vì những bệnh nhân khi đã mắc bệnh xơ gan do rượu thì họ đã nghiện rượu nặng, họ có thể gặp biến chứng nghiêm trọng về sức khỏe nếu cố gắng bỏ rượu không đúng cách. Hãy tìm đến bệnh viện hoặc cơ sở y tế uy tín để được hướng dẫn và theo dõi quá trình cai rượu. Lorazepam và oxazepam là các thuốc benzodiazepin được ưu tiên dùng để dự phòng và điều trị hội chứng cai rượu.

Những người nghiện rượu mạn tính dễ bị nhiễm độc gan do acetaminophen, vì vậy cần chú ý không được sử dụng quá 2000mg mỗi ngày (trong khi người bình thường có thể sử dụng đến 4000mg một ngày).

Điều trị bệnh kèm theo

Theo dõi và sàng lọc ung thư biểu mô tế bào gan bằng siêu âm 6 tháng/lần và sàng lọc giãn tĩnh mạch thực quản ở những người bị xơ gan. Điều trị tốt các bệnh gan kèm theo như viêm gan siêu vi B và viêm gan siêu vi C.

Phẫu thuật

Vì tổn thương trong xơ gan do rượu không thể hồi phục, ghép gan có thể được đề nghị nhằm điều trị dứt bệnh với những người bệnh cam kết sẽ kiêng rượu.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của xơ gan do rượu

Chế độ sinh hoạt:

• Kiêng rượu hoàn toàn để ngăn ngừa tiến triển và biến chứng của bệnh.
• Tập thể dục và duy trì cân nặng khỏe mạnh.
• Giữ tinh thần lạc quan, yêu đời.

Chế độ dinh dưỡng:

• Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng vì những người lạm dụng rượu thường bị suy dinh dưỡng.
• Bổ sung protein ngăn ngừa bệnh não gan.
• Hạn chế thức ăn dầu mỡ, thức ăn béo ngọt.

Phương pháp phòng ngừa xơ gan do rượu hiệu quả

Phòng ngừa bệnh xơ gan do rượu quan trọng nhất là sử dụng rượu vừa phải, trong mức độ cho phép. Định nghĩa 1 ly rượu theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) là 13,7g rượu nguyên chất hay tương đương:

• 350ml bia (5% cồn);
• 240ml rượu mạch nha (7% cồn);
• 148ml rượu vang (12% cồn);
• 45ml rượu mạnh (40% cồn).

Theo hướng dẫn của Viện Nghiên Cứu Quốc Gia về Lạm Dụng Rượu và Nghiện Rượu (National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism, NIAAA) thì sử dụng rượu tối đa 1 lý mỗi ngày đối với nữ giới và tối đa 2 ly mỗi ngày đối với nam giới. Nếu uống trên 5 ly đối với nam giới và trên 4 ly đối với nữ giới trong cùng một lần trong 1 tháng qua là tiêu thụ rượu quá mức.

Ngoài ra, một chế độ sống lành mạnh với việc tập luyện thể dục, tránh lối sống tĩnh tại, hạn chế thức ăn dầu mỡ chiên xào cũng góp phần hạn chế xuất hiện bệnh.