Bệnh thần kinh là gì? Nguyên nhân và cách điều trị bệnh thần kinh

Bệnh thần kinh là gì?

Hệ thống thần kinh đóng một vai trò trong hầu hết mọi khía cạnh của sức khỏe thể chất và tâm lý của con người. Nó hướng dẫn các hoạt động hằng ngày như thức dậy; các hoạt động tự động như thở; và các quá trình phức tạp như suy nghĩ, đọc, ghi nhớ và cảm nhận cảm xúc.

Hệ thống thần kinh kiểm soát:

• Tăng trưởng và phát triển trí não;
• Cảm giác (chẳng hạn như xúc giác hoặc thính giác);
• Nhận thức;
• Suy nghĩ và cảm xúc;
• Học tập và trí nhớ;
• Chuyển động, cân bằng và phối hợp;
• Ngủ;
• Chữa bệnh và phục hồi chức năng;
• Căng thẳng và phản ứng của cơ thể đối với căng thẳng;
• Sự lão hóa;
• Hơi thở và nhịp tim;
• Thân nhiệt;
• Đói, khát và tiêu hóa;
• Tuổi dậy thì, sức khỏe sinh sản và khả năng sinh sản;

Các nhà thần kinh học nghiên cứu những điều này và các chức năng khác của hệ thần kinh ở cả trạng thái khỏe mạnh và bệnh tật. Nghiên cứu và hiểu biết về hệ thống thần kinh là rất quan trọng vì nó ảnh hưởng đến rất nhiều lĩnh vực sức khỏe và hạnh phúc của con người.

Có hơn 600 bệnh thần kinh. Các loại chính bao gồm:

• Các bệnh di truyền do gen bị lỗi, chẳng hạn như bệnh Huntington và chứng loạn dưỡng cơ;
• Các vấn đề với cách hệ thần kinh, chẳng hạn như tật nứt đốt sống;
• Các bệnh thoái hóa, trong đó các tế bào thần kinh bị tổn thương hoặc chết, chẳng hạn như bệnh Parkinson và bệnh Alzheimer;
• Các bệnh về mạch máu cung cấp cho não, chẳng hạn như đột quỵ;
• Tổn thương tủy sống và não;
• Rối loạn co giật, chẳng hạn như động kinh;
• Ung thư, chẳng hạn như khối u não;
• Nhiễm trùng, chẳng hạn như viêm màng não.

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh thần kinh

Dây thần kinh ảnh hưởng đến mọi bộ phận của cơ thể nên rối loạn hệ thần kinh có thể gây ra nhiều loại triệu chứng khác nhau, bao gồm:

• Đau ở lưng, cổ, đầu hoặc dọc theo dây thần kinh, chẳng hạn như đau thần kinh tọa;
• Run rẩy;
• Cơ bắp yếu hoặc cứng;
• Các vấn đề về thăng bằng và/hoặc phối hợp;
• Da tê hoặc ngứa ran;
• Thay đổi bất kỳ giác quan nào của bạn (thính giác, thị giác, vị giác, khứu giác và xúc giác);
• Nói lắp;
• Nhầm lẫn hoặc những thay đổi khác trong khả năng tinh thần;
• Co giật.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến bệnh thần kinh

Các nguyên nhân cụ thể của các vấn đề về thần kinh khác nhau, nhưng có thể bao gồm rối loạn di truyền, bất thường hoặc rối loạn bẩm sinh, nhiễm trùng, các vấn đề về lối sống hoặc sức khỏe môi trường bao gồm suy dinh dưỡng và chấn thương não, chấn thương tủy sống hoặc chấn thương dây thần kinh.

Khuyết tật thần kinh bao gồm nhiều loại rối loạn, chẳng hạn như động kinh, khuyết tật học tập, rối loạn thần kinh cơ, tự kỷ, khối u não và bại não. Một số tình trạng thần kinh là bẩm sinh, xuất hiện trước khi sinh. Các tình trạng khác có thể do khối u, thoái hóa, chấn thương, nhiễm trùng hoặc khiếm khuyết cấu trúc gây ra. 

Bất kể nguyên nhân là gì, tất cả các khuyết tật về thần kinh đều do hệ thần kinh bị tổn thương. Tùy thuộc vào nơi thiệt hại xảy ra, xác định mức độ ảnh hưởng đến giao tiếp, thị giác, thính giác, vận động và nhận thức.

Những ai có nguy cơ mắc phải bệnh thần kinh?

Những người lớn tuổi, nữ giới, người mắc bệnh lý mạn tính hoặc làm việc trong môi trường có nhiều chất độc hại (kim loại nặng, bụi bẩn, ô nhiễm), người phơi nhiễm sớm với bệnh viêm phổi chlamydia, Epstein-Barr, vi rút herpes, bệnh sởi,… có nguy cơ mắc bệnh thần kinh cao hơn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải bệnh thần kinh

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh thần kinh, bao gồm:

• Chấn thương não, tủy, hệ thần kinh;
• Tuổi cao;
• Mắc bệnh lý mạn tính: Ung thư, đái tháo đường…
• Di truyền.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán bệnh thần kinh

Khám thần kinh là một nhóm các câu hỏi kiểm tra các rối loạn trong hệ thần kinh, ví dụ:

• Trạng thái tâm thần: Điều này bao gồm trí nhớ, khả năng giải quyết vấn đề, sự tỉnh táo và tâm trạng. Trong quá trình kiểm tra tình trạng tâm thần, bạn có thể trả lời các câu hỏi về ngày, giờ và bạn đang ở đâu. Bạn cũng có thể được yêu cầu ghi nhớ một danh sách các đồ vật, đặt tên cho các đồ vật, lặp lại các từ và/hoặc vẽ các hình cụ thể.
• Dây thần kinh sọ não: 12 dây thần kinh này kết nối não của bạn với mắt, tai, mũi, mặt, lưỡi, cổ họng, vai và một số cơ quan. Ví dụ, để kiểm tra khứu giác của bạn, bạn có thể được yêu cầu ngửi một số mùi nhất định và xác định chúng là gì. Nếu gặp vấn đề về phát âm, bạn có thể được yêu cầu cố gắng nói trong khi lè lưỡi.
• Phối hợp, cân bằng, và đi bộ: Các bài kiểm tra này kiểm tra hệ thống thần kinh của bạn kiểm soát các chuyển động cơ bắp của bạn tốt như thế nào. Bạn có thể được yêu cầu đi bộ theo một đường thẳng, đặt một chân ngay trước chân kia. Các bài kiểm tra khác bao gồm kiểm tra chữ viết tay của bạn và yêu cầu bạn chạm ngón tay vào mũi khi nhắm mắt.
• Phản xạ là chuyển động tự động của cơ thể bạn để đáp ứng với một số kích hoạt nhất định. Ví dụ, nếu đầu gối của bạn bị gõ bằng búa cao su, cẳng chân của bạn sẽ tự giật. Có nhiều loại phản xạ được kiểm tra theo những cách khác nhau. Các bài kiểm tra phản xạ cho thấy các dây thần kinh giữa tủy sống và cơ của bạn đang hoạt động tốt như thế nào.
• Thần kinh cảm giác: Kiểm tra mức độ bạn có thể cảm nhận được khi chạm vào, nhiệt độ nóng và lạnh, độ rung và cơn đau. Các xét nghiệm này liên quan đến việc chạm nhẹ vào một phần da của bạn bằng các vật khác nhau, chẳng hạn như kim cùn hoặc tăm bông. Bạn sẽ được yêu cầu mô tả những gì bạn có thể cảm thấy.
• Hệ thống thần kinh tự chủ: Khám thần kinh kiểm tra phần hệ thống thần kinh kiểm soát hơi thở, nhịp tim, tiêu hóa và các quá trình khác xảy ra mà không cần suy nghĩ. Ví dụ về các xét nghiệm này bao gồm kiểm tra huyết áp và nhịp tim của bạn. Một bài kiểm tra khác kiểm tra cách mắt bạn phản ứng với ánh sáng.

Ngoài ra, một số xét nghiệm giúp hỗ trợ chẩn đoán bệnh thần kinh, bao gồm:

• Xét nghiệm chẩn đoán điện cơ: Bao gồm xét nghiệm dẫn truyền thần kinh, trong đó các dây thần kinh được kích thích và phản ứng được ghi lại và phân tích về những bất thường, điện cơ trong đó các kim nhỏ được đưa vào từng cơ để lấy thông tin âm thanh và hình ảnh về cách các dây thần kinh cung cấp năng lượng cho cơ đó đang hoạt động.
• Xét nghiệm máu và/hoặc nước tiểu: Để kiểm tra lượng đường trong máu tăng cao, độc tố, thiếu hụt vitamin, rối loạn di truyền và phản ứng miễn dịch bất thường.
• Xét nghiệm dịch não tủy (CSF), còn được gọi là chọc dò tủy sống.
• Sinh thiết.
• Điện não đồ (EEG) hoặc điện cơ (EMG), sử dụng các cảm biến điện nhỏ để đo hoạt động của não và chức năng thần kinh.
• Chẩn đoán hình ảnh: Chụp CT, MRI…

Phương pháp điều trị bệnh thần kinh hiệu quả

Thuốc

Có rất nhiều phương pháp điều trị và thuốc điều trị bệnh thần kinh, tùy thuộc vào loại tổn thương thần kinh và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. Một số thuốc có thể sử dụng để điều trị gồm:

• Thuốc chống trầm cảm;
• Thuốc chống động kinh;
• Các chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs), chẳng hạn như  fluoxetine và sertraline, giúp khôi phục lại sự cân bằng hóa học trong các tế bào thần kinh của não.
• Chất ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine (SNRI) như duloxetine và venlafaxine, ức chế sản xuất và giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh cụ thể, bao gồm serotonin và norepinephrine.
• Thuốc ức chế tái hấp thu norepinephrine (NRIs), ức chế tái sử dụng các chất dẫn truyền thần kinh dopamine, serotonin và norepinephrine.
• Các chất điều biến thụ thể serotonin, chẳng hạn như  trazodone, làm tăng mức serotonin và norepinephrine trong não có sẵn để truyền tín hiệu đến các dây thần kinh khác.

Các loại thuốc không kê đơn phổ biến mà mọi người sử dụng để giải quyết cơn đau thần kinh nhẹ đến trung bình bao gồm:

• Acetaminophen.
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAID), ví dụ là  ibuprofen, naproxen.
• Các phương pháp điều trị tại chỗ như kem capsaicin và lidocain.

Thuốc theo toa cũng có thể được dùng bao gồm:

• Thuốc ức chế COX-2 như celecoxib.
• Tramadol.

Phẫu thuật

Phẫu thuật có thể hữu ích trong trường hợp giải phóng áp lực tỳ đè lên dây thần kinh và có thể được sử dụng để điều trị tổn thương, chấn thương của dây thần kinh.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh thần kinh

Chế độ sinh hoạt:

• Tái khám định kỳ và tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ điều trị để theo dõi sát quá trình tiến triển bệnh.
• Luôn duy trì lối sống tích cực, tham gia các hoạt động giải trí, hạn chế sự căng thẳng, tránh các suy nghĩ tiêu cực.
• Liên hệ ngay với bác sĩ điều trị khi có sự bất thường trong quá trình điều trị chữa bệnh.
• Tâm lý có ảnh hưởng rất lớn đến điều trị, đặc biệt trong các bệnh lý thần kinh, do đó hãy chia sẻ với những người xung quanh, chia sẻ với những thành viên trong gia đình, tham gia các hoạt động nhẹ nhàng thư giãn, ví dụ như nuôi thú cưng, đọc sách, làm bất cứ thứ gì khiến bạn thấy thoải mái.

Chế độ dinh dưỡng:

• Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng, đặc biệt là vitamin B12, khoáng chất.
• Chọn một chế độ ăn uống cân bằng có nhiều rau và trái cây, đồng thời bao gồm ngũ cốc nguyên hạt/chất xơ cao được kiểm soát theo khẩu phần, sữa ít béo hoặc không béo và protein nạc như thịt gia cầm và cá.
• Một số bệnh thần kinh liên quan đến nghiện rượu, tốt nhất là nên kiêng rượu.

Phương pháp phòng ngừa bệnh thần kinh hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

Tập thể dục có thể giúp ngăn ngừa hoặc làm chậm sự tiến triển của bệnh thần kinh do đái tháo đường và do bệnh thần kinh vận động.

Tuy nhiên, một số nguyên nhân gây bệnh thần kinh, chẳng hạn như bệnh Charcot-Marie-Tooth, là do di truyền và không thể ngăn chặn được.

Gặp bác sĩ càng sớm càng tốt nếu có bất kỳ triệu chứng nào về:

• Tê bì chân tay;
• Cảm giác ngứa ran hoặc châm chích trên da;
• Cảm giác nhạy cảm hơn khi chạm nhẹ;
• Yếu cơ, liệt chi;
• Cơn đau có cảm giác như bị bỏng hoặc cảm giác giống như điện giật.