Liệt dây thần kinh số IV: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Liệt dây thần kinh số IV là gì?

Liệt dây thần kinh số IV còn được gọi là liệt dây thần kinh ròng rọc, tình trạng này xảy ra khi dây thần kinh số IV bị tổn thương dẫn đến giảm hoặc mất chức năng. Liệt dây thần kinh số IV có thể do bẩm sinh hoặc mắc phải, ở một hoặc cả hai bên mắt.

Chức năng của dây thần kinh số IV:

Dây thần kinh số IV còn được gọi là dây thần kinh ròng rọc, có nguyên ủy thật nằm ở trung não, ngang mức lồi não dưới. Sau đó dây thần kinh này đi ra ngoài ở mặt sau trung não, vòng quanh cuống đại não để ra mặt trước, đi vào thành ngoài xoang tĩnh mạch hang, qua khe ổ mắt trên vào ổ mắt và chi phối vận động cho cơ chéo trên của nhãn cầu. Dây thần kinh số IV chi phối cử động mắt xuống dưới, vào trong và ra ngoài.

Triệu chứng của liệt dây thần kinh số IV

Liệt dây thần kinh số IV thường chỉ ảnh hưởng đến một mắt, nhưng vẫn có thể tổn thương cả hai mắt. Các triệu chứng phổ biến nhất của liệt dây thần kinh số IV gồm:

• Song thị (nhìn đôi): Triệu chứng này xảy ra khi hai mắt đều mở và nhìn thấy hình ảnh của một người hoặc một vật bị nhân đôi.
• Mắt lác: Người bệnh tổn thương dây thần kinh số IV một bên có biểu hiện mắt lác (mắt lé) lên phía trên, tăng hơn khi nghiêng về bên bị tổn thương thần kinh và giảm khi nghiêng đầu về bên đối diện (bên không tổn thương); người bệnh có xu hướng nghiêng đầu về phía mắt không liệt và hạ thấp cằm. Đối với người bệnh tổn thương dây thần kinh số IV hai bên, mắt lác thường không rõ ràng và đồng thời họ ít khi nghiêng đầu về một phía.

Các triệu chứng khác có thể bao gồm:

• Một bên tròng đen cao hơn bên còn lại;
• Nghiêng đầu để bù trừ cho bên mắt khó khăn về tầm nhìn khi bị liệt dây thần kinh số IV;
• Cổ vẹo do thường xuyên nghiêng đầu;
• Đau phía trên lông mày.

Biến chứng của liệt dây thần kinh số IV

Liệt dây thần kinh số IV sẽ không tự khỏi nếu không điều trị phù hợp và sẽ ảnh hưởng đến sự hoạt động phối hợp của hai mắt, khiến mắt bạn luôn nhìn thấy hai hình ảnh được phân tách từ một vật hoặc một người dù bạn có nhìn theo hướng nào đi chăng nữa.

Trẻ em khi bị liệt dây thần kinh số IV có thể thay đổi hình dáng của khuôn mặt dẫn đến sự mất cân xứng mặt, đặc biệt khi trẻ có xu hướng nghiêng đầu và xoay cổ nhiều để cân chỉnh hình ảnh khi nhìn.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu những triệu chứng trên của bạn có xu hướng tăng dần lên, có thể tình trạng liệt dây thần kinh số IV của bạn đang nghiêm trọng hơn hoặc có kèm thêm các tổn thương khác.

Song thị (nhìn đôi) và đau đầu dữ dội có thể là những triệu chứng của đột quỵ. Một số triệu chứng khác có thể bao gồm tê yếu tay chân, nói ngọng, lú lẫn hoặc hôn mê. Khi có các triệu chứng báo động này, hãy gọi ngay 113 vì rất có thể bạn hoặc người thân bị đột quỵ.

Nguyên nhân dẫn đến liệt dây thần kinh số IV

Liệt dây thần kinh số IV có hai nguyên nhân chính bao gồm nguyên nhân bẩm sinh và nguyên nhân mắc phải.

Liệt dây thần kinh số IV bẩm sinh

Đây là nguyên nhân phổ biến gây liệt dây thần kinh sọ não bẩm sinh. Người bệnh liệt dây thần kinh số IV bẩm sinh có thể bù trừ cho triệu chứng nhìn đôi bằng cách nghiêng đầu giúp điều chỉnh lại hình ảnh khi nhìn.

Tư thế đầu cúi xuống gặp trong liệt dây thần kinh số IV hai bên và nghiêng đầu đối diện thường gặp trong liệt dây thần kinh số IV một bên. Theo diễn tiến bệnh, những người bệnh này có thể bị mất bù do liệt dây thần kinh số IV dẫn đến mất dần khả năng hợp nhất hình ảnh, tình trạng này xảy ra khi già đi, sau khi bị bệnh hoặc đang có các căng thẳng tinh thần. Liệt dây thần kinh số IV bẩm sinh có thể có mắt lác hướng lên trên khá nặng (lớn hơn 10 diop) mặc dù không có nhìn đôi hoặc chỉ có các triệu chứng nhìn đôi từng đợt. Những triệu chứng ảnh hưởng đến khả năng hợp nhất hình ảnh theo chiều dọc này là đặc trưng của liệt dây thần kinh số IV bẩm sinh.

Liệt dây thần kinh số IV mắc phải

• Tăng áp lực nội sọ cũng có thể chèn ép dây thần kinh.
• Khối u, bệnh đa xơ cứng cũng có thể kèm theo liệt dây thần kinh số IV, liệt các dây thần kinh sọ khác và bệnh tiến triển theo thời gian.
• Chấn thương: Dây thần kinh số IV là dây thần kinh sọ dài nhất, do đó dễ bị tổn thương ngay cả với những chấn thương nhẹ. Tổn thương hai bên hiếm khi xảy ra trong các trường hợp không chấn thương nhưng lại thường xảy ra sau chấn thương. Trong các trường hợp chấn thương, cần đánh giá tình trạng người bệnh cẩn thận vì các triệu chứng của liệt dây thần kinh số IV có thể không đối xứng ở hai bên, có thể bị che mờ và chỉ rõ ràng khi người bệnh đã được phẫu thuật chỉnh mắt lác sau chẩn đoán liệt dây thần kinh số IV một bên.
• Bệnh vi mạch: Tình trạng này có thể liên quan đến dây thần kinh số IV và thường xuất hiện ở người bệnh cao tuổi có yếu tố nguy cơ tim mạch như tăng huyết áp, đái tháo đường, xơ vữa động mạch,... Liệt dây thần kinh số IV đột ngột, không kèm theo các triệu chứng thần kinh khác, không có tiền sử chấn thương đầu hoặc người bệnh liệt dây thần kinh số IV có các yếu tố nguy cơ dẫn đến thiếu máu cục bộ.
• Phình động mạch: Tình trạng này có thể chèn ép dây thần kinh, làm hạn chế dẫn truyền và nuôi dưỡng của thần kinh, thậm chí làm đứt dây thần kinh và mất hoàn toàn chức năng.
• Vô căn: Một số trường hợp liệt dây thần kinh số IV không thể xác định được nguyên nhân ngay cả sau khi đã tiến hành hàng loạt các xét nghiệm chẩn đoán. Một nghiên cứu gần đây cho thấy chỉ có 4% người bệnh liệt dây thần kinh số IV vô căn. Các trường hợp liệt dây thần kinh số IV vô căn có thể cải thiện hoặc khỏi hoàn toàn sau vài tuần.