Rối loạn thần kinh thực vật: Nguyên nhân và cách điều trị

Rối loạn thần kinh thực vật là gì? 

Hệ thống thần kinh tự chủ là một phần của hệ thống thần kinh cung cấp cho các cơ quan nội tạng, bao gồm mạch máu, dạ dày, ruột, gan, thận, bàng quang, bộ phận sinh dục, phổi, đồng tử, tim và tuyến mồ hôi, nước bọt và tiêu hóa.

Hệ thống thần kinh tự chủ có hai bộ phận chính:

• Giao cảm;

• Phó giao cảm.

Sau khi hệ thần kinh tự chủ nhận được thông tin về cơ thể và môi trường bên ngoài, nó phản ứng lại bằng cách kích thích các quá trình của cơ thể (qua bộ phận giao cảm) hoặc ức chế (qua bộ phận phó giao cảm).

Rối loạn hệ thần kinh tự chủ có thể xảy ra đơn lẻ hoặc do hậu quả của một bệnh khác, chẳng hạn như bệnh Parkinson, nghiện rượu và tiểu đường. 

Một số rối loạn hệ thống thần kinh tự chủ sẽ thuyên giảm khi một bệnh lý có từ trước được điều trị. Tuy nhiên, thường thì không có cách chữa trị. Trong trường hợp đó, mục tiêu điều trị là cải thiện các triệu chứng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn thần kinh thực vật

Ở nam giới, khó bắt đầu và duy trì sự cương cứng (rối loạn cương dương) có thể là một triệu chứng ban đầu của rối loạn thần kinh thực vật.

Rối loạn thần kinh thực vật thường gây ra: 

• Chóng mặt hoặc choáng váng do huyết áp giảm quá mức khi một người đứng (hạ huyết áp tư thế đứng).

• Đổ mồ hôi ít hơn hoặc không đổ mồ hôi. 

• Mắt và miệng bị khô.

• No sớm hoặc nôn mửa vì dạ dày làm rỗng rất chậm (gọi là chứng liệt dạ dày). 

• Đi tiểu không tự chủ (són tiểu), thường là do bàng quang hoạt động quá mức. 

• Khó khăn trong việc làm rỗng bàng quang (giữ nước tiểu) vì bàng quang hoạt động kém. Có thể bị táo bón hoặc mất khả năng kiểm soát nhu động ruột.

• Đồng tử có thể không giãn ra và thu hẹp (co lại) khi ánh sáng thay đổi.

Tác động của rối loạn thần kinh thực vật đối với sức khỏe 

Rối loạn thần kinh thực vật làm rối loạn các chức năng bình thường của cơ thể, đặc biệt là thay đổi sinh lý hàng ngày. Mức độ nhẹ thì ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày, nếu không điều trị dẫn đến diến tiến nặng hơn thì ảnh hưởng trầm trọng hơn.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh rối loạn thần kinh thực vật

Rối loạn thần kinh thực vật diễn tiến nặng có nguy cơ dẫn đến các bệnh nghiêm trọng hơn liên quan đến thần kinh.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến rối loạn thần kinh thực vật

Rối loạn thần kinh thực vật có thể là kết quả của các rối loạn làm tổn thương các dây thần kinh thực vật hoặc các bộ phận của não giúp kiểm soát các quá trình của cơ thể hoặc có thể tự xảy ra mà không có nguyên nhân rõ ràng.

Nguyên nhân phổ biến của rối loạn thần kinh thực vật là:

• Bệnh tiểu đường (nguyên nhân phổ biến nhất).

• Rối loạn thần kinh ngoại biên.

• Lớn tuổi.

• Bệnh Parkinson.

Các nguyên nhân khác, ít phổ biến hơn bao gồm:

• Bệnh thần kinh thực vật.

• Nhiều hệ thống thoái hóa.

• Thất bại tự chủ thuần túy.

• Rối loạn tủy sống.

• Một số loại thuốc tác động lên hệ thần kinh.

• Rối loạn mối nối thần kinh cơ (nơi dây thần kinh kết nối với cơ), chẳng hạn như và hội chứng Lambert-Eaton.

• Một số bệnh nhiễm trùng do virus, bao gồm Covid-19.

• Tổn thương dây thần kinh ở cổ, bao gồm cả do phẫu thuật.

Những ai có nguy cơ mắc phải rối loạn thần kinh thực vật?

Những người mắc bệnh nền như đái tháo đường hoặc Parkinson, người bị chấn thương thần kinh (não) có nguy cơ dễ mắc rối loạn thần kinh thực vật hơn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải rối loạn thần kinh thực vật

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc rối loạn thần kinh thực vật, bao gồm:

• Chấn thương não;

• Nhiễm trùng thần kinh.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán rối loạn thần kinh thực vật

Xét nghiệm

Điện tim/huyết áp/nhịp tim

Chỉ số huyết áp, nhịp tim ở các tư thế: Người đang nằm hoặc ngồi và sau khi người đó đứng để kiểm tra huyết áp thay đổi như thế nào khi thay đổi tư thế. Khi một người đứng lên, trọng lực khiến máu từ chân trở về tim khó hơn. Do đó, huyết áp giảm.

Để bù đắp, tim bơm mạnh hơn và nhịp tim tăng lên. Tuy nhiên, những thay đổi về nhịp tim và huyết áp là nhẹ và ngắn ngủi. Nếu những thay đổi lớn hơn hoặc kéo dài hơn, người đó có thể bị hạ huyết áp thế đứng.

Huyết áp được đo liên tục trong khi thực hiện động tác Valsalva (cố gắng thở ra mạnh mà không để không khí thoát qua mũi hoặc miệng - tương tự như căng thẳng khi đi tiêu). 

Điện tâm đồ được thực hiện để xác định xem nhịp tim có thay đổi như bình thường trong quá trình hít thở sâu và thực hiện động tác Valsalva hay không.

Thử nghiệm bàn nghiêng có thể được thực hiện để kiểm tra huyết áp và nhịp tim thay đổi như thế nào khi thay đổi tư thế. Trong thử nghiệm này, huyết áp được đo trước và sau khi người nằm thẳng trên bàn xoay, nghiêng sang tư thế thẳng.

Thử nghiệm bàn nghiêng và phương pháp vận động Valsalva, được thực hiện cùng nhau, có thể giúp các bác sĩ xác định xem việc giảm huyết áp có phải do rối loạn hệ thần kinh tự chủ hay không.

Kiểm tra đồng tử

Kiểm tra đồng tử để tìm phản ứng bất thường hoặc thiếu phản ứng với những thay đổi của ánh sáng.

Kiểm tra mồ hôi

Kiểm tra mồ hôi cũng được thực hiện. Đối với một bài kiểm tra mồ hôi, các tuyến mồ hôi được kích thích bởi các điện cực chứa đầy acetylcholine và được đặt trên chân và cẳng tay. Sau đó, thể tích mồ hôi được đo để xác định liệu việc tiết mồ hôi có bình thường hay không. Có thể cảm thấy hơi bỏng rát trong quá trình kiểm tra.

Trong thử nghiệm điều hòa nhiệt độ mồ hôi, một loại thuốc nhuộm được bôi lên da, và một người được đặt trong một ngăn kín, được sưởi ấm để kích thích tiết mồ hôi. Mồ hôi làm cho thuốc nhuộm chuyển màu. Sau đó, các bác sĩ có thể đánh giá mô hình mất mồ hôi, điều này có thể giúp xác định nguyên nhân của rối loạn hệ thần kinh tự chủ.

Các xét nghiệm khác, bao gồm xét nghiệm máu, có thể được thực hiện để kiểm tra các rối loạn có thể gây ra rối loạn thần kinh vận động.

Phương pháp điều trị rối loạn thần kinh thực vật hiệu quả

Điều trị nguyên nhân (nếu xác định được)

Điều trị giảm triệu chứng

Một số phương pháp có thể giúp làm giảm triệu chứng:

• Hạ huyết áp tư thế đứng: Khi chuyển tư thế từ nằm sang ngồi hoặc đứng, nâng đầu giường khoảng 10 cm và đứng lên từ từ. Mặc quần áo nén (dạng ôm bó) hoặc hỗ trợ, như vớ nén. Uống nhiều muối và nước hơn giúp duy trì khối lượng máu trong máu và huyết áp. Fludrocortisone giúp duy trì lượng máu và huyết áp. Midodrine giúp duy trì huyết áp bằng cách làm cho các động mạch thu hẹp (co lại). Các loại thuốc này được dùng bằng đường uống.

• Giảm hoặc không có mồ hôi: Nếu giảm hoặc không có mồ hôi, tránh nơi ấm hoặc nóng bức.

• Bí tiểu: Nếu bí tiểu xảy ra do bàng quang không thể co bóp bình thường, luồn một ống thông (một ống cao su mỏng) qua niệu đạo và tự vào bàng quang. Ống thông cho phép nước tiểu bị giữ lại trong bàng quang thoát ra ngoài, do đó giúp giảm đau. Người ta chèn ống thông nhiều lần trong ngày và lấy ra sau khi bàng quang rỗng. Bethanechol có thể được sử dụng để tăng trương lực bàng quang và do đó giúp bàng quang trống rỗng.

• Táo bón: Nên áp dụng chế độ ăn nhiều chất xơ và thuốc làm mềm phân. Nếu tình trạng táo bón kéo dài, có thể cần dùng biện pháp thụt tháo.

• Rối loạn cương dương: Thông thường, điều trị bằng các loại thuốc như sildenafil, tadalafil, hoặc vardenafil dùng đường uống. Các thiết bị co thắt (dây đeo và vòng đeo ở gốc dương vật) và/hoặc các thiết bị chân không đôi khi được sử dụng.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của rối loạn thần kinh thực vật

Chế độ sinh hoạt

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị. 

• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng.

• Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.

• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm.

• Bệnh nhân cần lạc quan. Tâm lý có ảnh hưởng rất lớn đến điều trị, hãy nói chuyện với những người đáng tin cậy, chia sẻ với những thành viên trong gia đình, nuôi thú cưng hay đơn giản là đọc sách, làm bất cứ thứ gì khiến bạn thấy thoải mái.

Chế độ dinh dưỡng

• Ăn uống cân bằng, giàu chất xơ, vitamin.

Phương pháp phòng ngừa rối loạn thần kinh thực vật hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

• Tránh các chấn thương, đặc biệt chấn thương vùng đầu.

• Cần theo dõi sự thay đổi của các triệu chứng để điều trị kịp thời.