Say nắng là gì? Tình trạng cơ thể bị sốc nhiệt.

Say nắng là gì? 

Say nắng là một tình trạng do cơ thể bạn quá nóng, thường là do tiếp xúc hoặc gắng sức trong thời gian dài ở nhiệt độ cao. Dạng chấn thương nhiệt nghiêm trọng nhất này có thể xảy ra nếu nhiệt độ cơ thể của bạn tăng lên đến 104^oF (40^oC) hoặc cao hơn. Tình trạng này phổ biến nhất trong những tháng mùa hè.

Say nắng cần được điều trị khẩn cấp. Say nắng không được điều trị có thể nhanh chóng làm tổn hại não, tim, thận và cơ. Thiệt hại càng trầm trọng hơn nếu trì hoãn điều trị lâu hơn, làm tăng nguy cơ biến chứng nghiêm trọng hoặc tử vong.

Những dấu hiệu và triệu chứng của say nắng

Các dấu hiệu và triệu chứng say nắng bao gồm:

• Nhiệt độ cơ thể cao. Nhiệt độ cơ thể từ 104^oF (40^oC) trở lên, thu được bằng nhiệt kế trực tràng, là dấu hiệu chính của say nắng.

• Thay đổi trạng thái tinh thần hoặc hành vi. Lú lẫn, kích động, nói lắp, khó chịu, mê sảng, co giật và hôn mê đều có thể do say nắng.

• Thay đổi tiết mồ hôi. Khi bị say nắng do thời tiết nắng nóng, da của bạn sẽ cảm thấy nóng và khô khi chạm vào. Tuy nhiên, khi say nắng do tập thể dục gắng sức, da của bạn có thể cảm thấy khô hoặc hơi ẩm.

• Buồn nôn và ói mửa. Bạn có thể cảm thấy đau bụng hoặc nôn mửa.

• Da ửng đỏ. Da của bạn có thể đỏ lên khi nhiệt độ cơ thể tăng lên.

• Thở nhanh. Hơi thở của bạn có thể trở nên nhanh và nông hơn.

• Tăng nhanh nhịp tim. Nhịp đập của bạn có thể tăng lên đáng kể vì căng thẳng nhiệt tạo ra gánh nặng to lớn cho tim của bạn để giúp làm mát cơ thể của bạn.

• Đau đầu. 

• Nước tiểu sẫm màu.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu bạn nghĩ một người có thể bị say nắng, hãy tìm sự trợ giúp y tế ngay lập tức.

Thực hiện ngay lập tức để hạ nhiệt cho người quá nóng trong khi chờ cấp cứu.

• Đưa người đó vào bóng râm hoặc trong nhà.

• Cởi bỏ quần áo thừa.

• Làm mát người bằng bất kỳ phương tiện nào có sẵn - cho vào bồn nước mát hoặc vòi hoa sen mát, xịt vòi hoa sen, quạt trong khi phun sương bằng nước mát, hoặc đặt túi đá hoặc khăn ướt lạnh lên người đầu, cổ, nách và bẹn.

Nguyên nhân dẫn đến say nắng

Say nắng có thể được chia làm hai loại cổ điển và gắng sức.

Say nắng cổ điển là kiểu say nắng không theo nguyên tắc, thường do tiếp xúc với môi trường nóng ẩm trong thời gian dài (2 - 3 ngày) dẫn đến nhiệt độ cơ thể tăng lên. Nó xảy ra thường xuyên nhất ở người lớn tuổi và những người bị bệnh mãn tính.

Say nắng gắng sức là khi nhiệt độ cơ thể tăng lên do hoạt động thể chất cường độ cao trong thời tiết nóng bức. Bất kỳ ai tập thể dục hoặc làm việc trong thời tiết nắng nóng đều có thể bị say nắng quá mức, nhưng rất dễ xảy ra hơn nếu bạn không quen với nhiệt độ cao.

Trong cả hai loại say nắng, tình trạng của bạn có thể do:

• Mặc quá nhiều lớp quần áo ngăn mồ hôi bay hơi và làm mát cơ thể.

• Uống rượu, có thể ảnh hưởng đến khả năng điều chỉnh nhiệt độ của cơ thể.

• Mất nước do không uống đủ nước để bổ sung chất lỏng bị mất qua mồ hôi.

Say nắng còn có thể xảy ra sau khi dùng một số loại thuốc ví dụ cocaine, phencyclidine, amphetamines, chất ức chế monoamine oxide vì chúng gây trạng thái tăng chuyển hóa. Thông thường xảy ra khi dùng quá liều, hoặc sự vận động và điều kiện môi trường có thể là yếu tố thúc đẩy.

Thuốc gây mê khi dùng ở bệnh nhân nhạy cảm về mặt di truyền có thể gây tăng thân nhiệt ác tính. Hội chứng này có thể phát triển ở những bệnh nhân dùng thuốc chống loạn thần. Những rối loạn này đe dọa đến tính mạng.

Những ai có nguy cơ say nắng?

Bất cứ ai cũng có thể xuất hiện say nắng. Nhưng bạn có nhiều khả năng hơn nếu bạn:

• Trên 65 tuổi;

• Uống ít nước;

• Vận động viên/huấn luyện viên ngoài trời;

• Có bệnh kèm trên tim, phổi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải say nắng

Bất kỳ ai cũng có thể bị say nắng, nhưng một số yếu tố làm tăng nguy cơ của bạn:

Tuổi

Khả năng đối phó với nhiệt độ khắc nghiệt của bạn phụ thuộc vào sức mạnh của hệ thần kinh trung ương của bạn. Khi còn rất trẻ, hệ thần kinh trung ương chưa phát triển đầy đủ, và ở người lớn trên 65 tuổi, hệ thần kinh trung ương bắt đầu kém đi, khiến cơ thể bạn kém khả năng đối phó với sự thay đổi của nhiệt độ cơ thể. Cả hai nhóm tuổi thường gặp khó khăn trong việc duy trì nước, điều này cũng làm tăng nguy cơ.

Gắng sức khi trời nóng

Huấn luyện quân sự và tham gia các môn thể thao, chẳng hạn như bóng đá hoặc các sự kiện chạy đường dài, trong thời tiết nắng nóng là một trong những tình huống có thể dẫn đến say nắng.

Tiếp xúc với thời tiết nóng đột ngột 

Bạn có thể dễ bị bệnh liên quan đến nhiệt hơn nếu tiếp xúc với nhiệt độ tăng đột ngột, chẳng hạn như trong đợt nắng nóng đầu mùa hè hoặc đi du lịch đến nơi có khí hậu nóng hơn.

Hạn chế hoạt động trong ít nhất vài ngày để cho phép bản thân thích nghi với sự thay đổi. Tuy nhiên, bạn vẫn có thể tăng nguy cơ say nắng cho đến khi bạn trải qua vài tuần nhiệt độ cao hơn.

Thiếu máy điều hòa không khí

Quạt có thể giúp bạn cảm thấy dễ chịu hơn, nhưng trong thời tiết nắng nóng kéo dài, điều hòa không khí là cách hiệu quả nhất để làm mát và giảm độ ẩm.

Một số loại thuốc

Một số loại thuốc ảnh hưởng đến khả năng giữ nước và phản ứng với nhiệt của cơ thể. Đặc biệt cẩn thận trong thời tiết nắng nóng nếu bạn dùng thuốc làm thu hẹp mạch máu (thuốc co mạch), điều chỉnh huyết áp bằng cách ngăn chặn adrenaline (thuốc chẹn beta), loại bỏ natri và nước trong cơ thể (thuốc lợi tiểu) hoặc giảm các triệu chứng tâm thần (thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc chống loạn thần).

Các chất kích thích gây rối loạn tăng động/giảm chú ý (ADHD) và các chất kích thích bất hợp pháp như amphetamine và cocaine cũng khiến bạn dễ bị say nắng hơn.

Bệnh kèm

Một số bệnh mãn tính, chẳng hạn như bệnh tim hoặc phổi, có thể làm tăng nguy cơ say nắng. Vì vậy có thể bị béo phì, ít vận động và có tiền sử say nắng trước đó.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán say nắng

Các bác sĩ thường dễ dàng nhận định qua khám lâm sàng nếu bạn bị say nắng, nhưng các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm có thể cần được chỉ định để loại trừ các nguyên nhân khác gây ra các triệu chứng của bạn và đánh giá tổn thương nội tạng. Các xét nghiệm này bao gồm:

Đo nhiệt độ trực tràng để kiểm tra nhiệt độ cơ thể chính xác của bạn hơn nhiệt độ ở miệng hoặc trán.

Xét nghiệm máu để kiểm tra natri hoặc kali trong máu và nồng độ oxy trong máu để xem liệu có tổn thương hệ thần kinh trung ương của bạn hay không.

Xét nghiệm nước tiểu để kiểm tra màu sắc của nước tiểu, vì nó thường sẫm màu hơn nếu bạn bị sốc nhiệt và để kiểm tra chức năng thận của bạn, có thể bị ảnh hưởng bởi say nắng.

Các xét nghiệm chức năng cơ để kiểm tra xem có tổn thương nghiêm trọng đến mô cơ của bạn (tiêu cơ vân) hay không.

Chụp X-quang và các xét nghiệm hình ảnh khác để kiểm tra tổn thương các cơ quan nội tạng của bạn. 

Phương pháp điều trị say nắng hiệu quả

Điều trị say nắng tập trung vào việc làm mát cơ thể đưa về nhiệt độ bình thường để ngăn ngừa hoặc giảm tổn thương cho não và các cơ quan quan trọng. Để làm điều này, bác sĩ có thể thực hiện các bước sau:

Ngâm cơ thể vào nước lạnh. Tắm nước lạnh hoặc nước đá đã được chứng minh là cách hiệu quả nhất để giảm nhanh nhiệt độ cơ thể. Ngâm nước lạnh càng nhanh thì nguy cơ tử vong và tổn thương nội tạng càng ít.

Sử dụng kỹ thuật làm mát bay hơi. Nếu không thể ngâm nước lạnh, nhân viên y tế có thể cố gắng hạ nhiệt độ cơ thể bạn bằng phương pháp làm bay hơi. Nước mát được phun sương trên cơ thể của bạn trong khi không khí ấm được thổi vào người bạn, làm cho nước bay hơi và làm mát da của bạn.

Chườm đá và đắp chăn làm mát. Một phương pháp khác là quấn bạn trong một chiếc chăn làm mát đặc biệt và chườm đá lạnh vào bẹn, cổ, lưng và nách để hạ nhiệt độ.

Dùng thuốc để ngăn cơn run của bạn. Nếu các phương pháp điều trị để hạ nhiệt độ cơ thể khiến bạn rùng mình, bác sĩ có thể cho bạn dùng thuốc giãn cơ, chẳng hạn như benzodiazepine. Run làm tăng nhiệt độ cơ thể của bạn, làm cho việc điều trị kém hiệu quả.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của say nắng

Điều trị tại nhà là không đủ cho say nắng. Nếu bạn có các dấu hiệu hoặc triệu chứng của say nắng, hãy tìm sự trợ giúp y tế khẩn cấp. Những người khác nên thực hiện các bước để hạ nhiệt cho bạn trong khi chờ sự trợ giúp khẩn cấp đến. Không uống bất kỳ chất lỏng nào trong khi chờ hỗ trợ y tế.

Nếu bạn nhận thấy các dấu hiệu của bệnh liên quan đến nhiệt, hãy hạ nhiệt độ cơ thể xuống và ngăn tình trạng của bạn tiến triển thành say nắng. Trong trường hợp khẩn cấp về nhiệt thấp hơn, chẳng hạn như chuột rút do nóng hoặc kiệt sức vì nóng, các bước sau có thể làm giảm nhiệt độ cơ thể của bạn:

• Đến nơi râm mát hoặc có điều hòa nhiệt độ. Nếu bạn không có máy lạnh ở nhà, hãy đến một nơi nào đó có máy lạnh, chẳng hạn như trung tâm mua sắm, rạp chiếu phim hoặc thư viện công cộng.

• Làm mát bằng khăn ẩm và quạt. Hướng không khí vào người bằng quạt.

• Tắm nước mát. Nếu bạn đang ở ngoài trời và không ở gần nơi trú ẩn, ngâm mình trong ao hoặc suối mát có thể giúp hạ nhiệt độ của bạn.

• Bù nước. Uống nhiều nước. Ngoài ra, vì bạn bị mất muối qua quá trình đổ mồ hôi, bạn có thể bổ sung muối và nước bằng một số đồ uống điện giải. Nếu bác sĩ hạn chế lượng chất lỏng hoặc muối của bạn, hãy hỏi bác sĩ để xem bạn nên uống bao nhiêu và liệu bạn có nên thay thế muối hay không.

• Không uống đồ uống có đường hoặc có cồn để bù nước. Những đồ uống này có thể cản trở khả năng kiểm soát nhiệt độ của cơ thể. Ngoài ra, đồ uống quá lạnh có thể gây co thắt dạ dày.

Phương pháp phòng ngừa say nắng

Khi thời tiết nhiệt độ cao, tốt nhất bạn nên ở trong nhà có điều hòa nhiệt độ. Nếu bạn phải ra ngoài trời, bạn có thể ngăn chặn tình trạng kiệt sức do nhiệt bằng cách thực hiện các bước sau:

• Mặc quần áo nhẹ, sáng màu, rộng rãi và đội mũ rộng vành.

• Sử dụng kem chống nắng có chỉ số SPF từ 30 trở lên.

• Uống thêm chất lỏng. Để tránh mất nước, hãy uống nhiều nước, nước hoa quả hoặc rau mỗi ngày. Vì say nắng cũng có thể do mất muối, nên có thể nên thay nước uống giàu chất điện giải bằng nước trong thời kỳ nhiệt độ và độ ẩm khắc nghiệt. Hỏi bác sĩ của bạn về các loại chất lỏng tốt nhất và bạn nên uống bao nhiêu.

• Tránh các chất lỏng có chứa caffeine hoặc cồn, vì cả hai chất này đều có thể khiến bạn mất nhiều chất lỏng hơn và làm trầm trọng thêm tình trạng kiệt sức do nhiệt. Nếu bạn bị động kinh hoặc bệnh tim, thận hoặc gan nặng, đang ăn kiêng hạn chế chất lỏng hoặc có vấn đề với việc giữ nước, hãy kiểm tra với bác sĩ trước khi tăng lượng chất lỏng.