Tăng áp tĩnh mạch cửa là gì? Nguyên nhân và cách điều trị tăng áp tĩnh mạch cửa

Tăng áp tĩnh mạch cửa là gì?

Tăng áp tĩnh mạch cửa là huyết áp tăng cao trong tĩnh mạch cửa và các tĩnh mạch nhỏ hơn phân nhánh từ hệ thống tĩnh mạch cửa. Hệ thống tĩnh mạch cửa dẫn máu từ dạ dày, ruột, tuyến tụy và lá lách vào gan thông qua tĩnh mạch cửa. Gan lọc máu, loại bỏ chất độc. Máu sau khi lọc thì trở lại tim và đưa vào hệ tuần hoàn chung trong cơ thể.

Khi tĩnh mạch cửa bị tắc nghẽn thì lưu lượng máu qua tĩnh mạch cửa sẽ bị chậm lại, từ đó làm tăng áp lực trong toàn bộ hệ thống tĩnh mạch cửa. Cơ thể sẽ đáp ứng lại bằng cách cho máu lưu thông qua các tĩnh mạch khác. Lưu lượng máu tăng thêm làm cho các tĩnh mạch này giãn ra và làm cho thành mạch máu căng giãn ra và yếu đi, từ đó làm máu thoát mạch qua các kẽ hở và gây xuất huyết.

Những dấu hiệu và triệu chứng của tăng áp tĩnh mạch cửa

Thông thường, người bệnh có thể không có bất kỳ triệu chứng nào rõ ràng cho đến khi có biến chứng. Có tới 90% số người bị xơ gan đã bị tăng áp tĩnh mạch cửa trước khi có triệu chứng. Có tới 40% đã có giãn tĩnh mạch lớn. Các triệu chứng đáng chú ý đầu tiên của tăng áp tĩnh mạch cửa như:

• Nôn ra máu;
• Máu trong phân.;
• Bụng đầy hơi và tăng cân nhanh chóng (do chất lỏng);
• Sưng ở chân và bàn chân (phù nề);
• Rối loạn tâm thần hoặc mất phương hướng.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh tăng áp tĩnh mạch cửa

Các biến chứng bao gồm:

• Cổ trướng: Dịch từ các tĩnh mạch giãn nở rò rỉ vào bụng, tích tụ bên trong khoang phúc mạc. Điều này gây ra tình trạng sưng to khó chịu ở bụng và có thể ảnh hưởng đến sự thèm ăn cũng như tiêu hóa. Trong trường hợp nghiêm trọng, nó có thể lan vào khoang ngực và cản trở hô hấp. Đây cũng là một yếu tố nguy cơ gây nhiễm trùng khoang phúc mạc (viêm phúc mạc).
• Chảy máu đường tiêu hóa: Tĩnh mạch giãn rộng trong đường tiêu hóa bị vỡ và chảy máu. Các tĩnh mạch trong niêm mạc dạ dày cũng có thể bị sưng lên và chảy máu trong những trường hợp nghiêm trọng. Chảy máu có thể dẫn đến thiếu máu.
• Cường lách: Lưu lượng máu qua lá lách giảm khiến nó sưng lên do lượng máu dư thừa và tạo ra các mạch máu mới để giảm tải lưu lượng máu. Lá lách to có thể trở nên hoạt động quá mức, loại bỏ quá nhiều tế bào máu. Điều này có thể dẫn đến giảm đông máu (số lượng tiểu cầu thấp) và khả năng miễn dịch giảm (số lượng bạch cầu thấp).
• Lượng oxy trong máu thấp: Tăng áp tĩnh mạch cửa khiến các mạch máu trong phổi giãn ra làm cản trở phổi vận chuyển oxy vào máu nên thiếu oxy máu (nồng độ oxy trong máu thấp). Điều này được gọi là hội chứng gan phổi.
• Suy thận: Mạch máu giãn do tăng áp tĩnh mạch cửa có thể khiến các mạch máu khác trong cơ thể bị co lại. Khi mạch máu đến thận bị co lại, nó có thể gây suy thận do hạn chế máu đến thận. Biến chứng hiếm gặp này được gọi là hội chứng gan thận.
• Suy giảm nhận thức nhẹ: Khi gan bị tổn thương, chất độc trong máu không được loại bỏ, do đó chất độc tích tụ trong máu làm ảnh hưởng đến thần kinh. Người bệnh có thể có những cơn lú lẫn hoặc mất phương hướng tạm thời, được gọi là bệnh não gan.

Các biến chứng của tăng áp tĩnh mạch cửa có thể đe dọa tính mạng, đặc biệt là xuất huyết nội tạng. Không phải ai cũng gặp phải những biến chứng này, nhưng nguy cơ sẽ tăng lên khi tăng áp tĩnh mạch cửa. Áp lực càng lớn, tĩnh mạch càng to ra và càng có nhiều khả năng bị vỡ. Tăng áp tĩnh mạch cửa là nguyên nhân phổ biến nhất gây nhập viện và tử vong ở những người bị xơ gan.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến tăng áp tĩnh mạch cửa

Nguyên nhân bao gồm:

• Xơ gan: Tăng áp tĩnh mạch cửa thường là biến chứng của giai đoạn cuối bệnh gan mãn tính, phổ biến nhất là viêm gan siêu vi C, viêm gan do rượu và bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu.
• U hạt của gan: U hạt là tập hợp các tế bào viêm đi kèm với bệnh nhiễm trùng (chẳng hạn như bệnh sán máng). Chúng có thể làm tắc nghẽn hệ thống tĩnh mạch cửa như (dạng khối u lành tính).
• Máu đông: Huyết khối trong hệ thống tĩnh mạch cửa có thể cản trở lưu lượng máu vào gan, qua gan hoặc ra khỏi gan. Có nhiều nguyên nhân có thể gây ra điều này, bao gồm cả các bệnh di truyền.

Những ai có nguy cơ mắc phải tăng áp tĩnh mạch cửa?

Tăng áp lực tĩnh mạch cửa thường gặp nhất ở người bị xơ gan (sẹo ở mô gan). Mô sẹo cản trở dòng máu chảy qua tĩnh mạch cửa qua gan. Ở một số nước khác trên thế giới, nhiễm ký sinh trùng (gọi là bệnh sán máng) là nguyên nhân phổ biến hơn. Hơn 230 triệu người trên toàn thế giới mắc bệnh này.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải tăng áp tĩnh mạch cửa

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc tăng áp tĩnh mạch cửa, bao gồm:

• Viêm gan do rượu;
• Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán tăng áp tĩnh mạch cửa

Cách trực tiếp để chẩn đoán tăng áp tĩnh mạch cửa là đo áp lực trong tĩnh mạch gan. Nhưng đây là một thủ thuật khó và thường không cần thiết, có thể dùng cách khác để chẩn đoán như các triệu chứng lâm sàng, xét nghiệm máu, chẩn đoán hình ảnh, nội soi.

Khám lâm sàng

• Giãn tĩnh mạch;
• Lá lách to;
• Xuất huyết dạ dày;
• Cổ trướng;
• Dấu hiệu suy giảm nhận thức nhẹ;
• Số lượng tế bào máu thấp;
• Dễ chảy máu và bầm tím.

Xét nghiệm máu

Xét nghiệm máu như công thức máu toàn phần, men gan, độ lọc cầu thận, số lượng bạch cầu, tiểu cầu, chỉ số đông máu… có thể giúp đánh giá sơ bộ chức năng gan thận và khả năng đông máu của cơ thể.

Chẩn đoán hình ảnh

Chẩn đoán hình ảnh có thể giúp xác định bệnh xơ gan, cổ trướng, các cơ quan phì đại và các tĩnh mạch mở rộng hoặc mới trong hệ thống tĩnh mạch cửa. Đặc biệt, siêu âm Doppler có thể tạo ra hình ảnh máu di chuyển trong tĩnh mạch. Nó có thể xác định vị trí tắc nghẽn ở lòng mạch máu.

Nội soi

Nếu có dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa, cần kiểm tra bằng nội soi để tìm vị trí giãn tĩnh mạch cũng như các dấu hiệu chảy máu đang diễn ra. Nếu phát hiện chảy máu, thường có thể cầm máu bằng cách sử dụng các dụng cụ được đưa qua ống nội soi.

Phương pháp điều trị tăng áp tĩnh mạch cửa hiệu quả

Tăng áp tĩnh mạch cửa khó có thể chữa khỏi hoàn toàn. Các phương pháp điều trị hiện tại chủ yếu tập trung vào việc ngăn ngừa và giảm thiểu các biến chứng của tình trạng tăng áp tĩnh mạch cửa.

Biến chứng chính của tăng áp tĩnh mạch cửa là chảy máu do giãn tĩnh mạch, do đó các lựa chọn điều trị nhằm để kiểm soát tăng áp tĩnh mạch cửa và các biến chứng của việc xuất huyết như:

• Thuốc;
• Điều trị nội soi;
• Ghép gan.

Thuốc

Nếu tĩnh mạch cửa giãn rộng trong thực quản hoặc dạ dày do tăng áp lực tĩnh mạch cửa, thuốc có thể dùng để giảm áp lực trong các tĩnh mạch này và ngăn chảy máu. Các loại thuốc dùng để điều trị giãn tĩnh mạch ở thực quản và dạ dày bao gồm:

• Thuốc chẹn beta có thể được sử dụng để giảm áp lực tĩnh mạch cửa. Tuy nhiên, nếu bị xơ gan nhưng không bị giãn tĩnh mạch thì không thể sử dụng thuốc chẹn beta để ngăn ngừa giãn tĩnh mạch. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tác dụng phụ của thuốc lớn hơn những lợi ích có thể có nếu dùng trong trường hợp này.
• Octreotide làm giảm lưu lượng máu nội tạng (lưu lượng máu ở đường tiêu hóa).

Liệu pháp nội soi

Nội soi có thể điều trị xuất huyết tiêu hóa. Có một số phương pháp điều trị nội soi như:

• Thắt tĩnh mạch cửa: Đây là phương pháp thông dụng để kiểm soát xuất huyết do giãn tĩnh mạch. Trong quá trình nội soi, bác sĩ sẽ dùng các vòng nhỏ có tính đàn hồi để thắt tĩnh mạch, hạn chế việc tĩnh mạch bị giãn rộng ra nữa.
• Chèn ép bằng bóng: Điều này được thực hiện để kiểm soát chảy máu do giãn tĩnh mạch nghiêm trọng thông qua việc dùng bóng ép vào vị trí xuất huyết tĩnh mạch.
• Shunt hệ thống cửa trong gan qua tĩnh mạch cảnh: Shunt là một phương pháp khác để kiểm soát chảy máu cấp tính. Nếu bị chảy máu tái phát mặc dù đã điều trị nội khoa hoặc nội soi, có thể cần một trong hai phương pháp đặt Shunt. Phương pháp 1 là Shunt hệ thống cổng thông tin trong gan không phẫu thuật (TIPSS), tức là đặt một ống đỡ động mạch để giữ cho tĩnh mạch luôn mở. Phương pháp 2 là phẫu thuật nối thông được thực hiện để giảm áp lực trong tĩnh mạch cửa, duy trì lưu lượng máu đều đặn quanh gan và giảm (hoặc không làm nặng thêm) bệnh não gan.

Ghép gan

Ghép gan là phương pháp điều trị hiệu quả duy nhất cho bệnh xơ gan và tăng áp lực tĩnh mạch cửa.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của tăng áp tĩnh mạch cửa

Chế độ sinh hoạt:

• Để điều trị hiệu quả, ngoài việc tuân thủ theo hướng dẫn điều trị của bác sĩ, bệnh nhân nên đi tái khám định kỳ để được theo dõi và đánh giá diễn tiến, tình trạng bệnh, phát hiện bất thường kịp thời để tìm hướng điều trị phù hợp.
• Bệnh nhân cần có tinh thần lạc quan, tránh căng thẳng, lo âu vì tâm lý có ảnh hưởng rất lớn đến điều trị, nên nói chuyện, giao tiếp với mọi người xung quanh, áp dụng các biện pháp giúp giảm căng thẳng như nuôi thú cưng, đọc sách báo, tập thể dục...

Chế độ dinh dưỡng:

• Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng;
• Hạn chế uống rượu.

Phương pháp phòng ngừa tăng áp tĩnh mạch cửa hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

Cách tốt nhất để ngăn ngừa tăng áp tĩnh mạch cửa là cố gắng ngăn chặn sự tiến triển của bệnh gan mãn tính khi có thể. Bệnh gan do sử dụng rượu hoặc do bệnh chuyển hóa thường có thể được cải thiện bằng cách thay đổi chế độ ăn uống và lối sống. Viêm gan C có thể được chữa khỏi bằng thuốc kháng virus.