Áp lực học tập: Nguyên nhân, hậu quả và cách giải tỏa hiệu quả

Áp lực học tập là thực trạng phổ biến trong môi trường giáo dục hiện đại. Những kỳ vọng từ gia đình, trường học và chính bản thân người đi học đẩy họ vào trạng thái căng thẳng liên tục. Theo nghiên cứu, áp lực này có thể dẫn đến lo âu, mất ngủ, thậm chí trầm cảm học đường nếu không được kiểm soát. Vậy điều gì thực sự gây ra áp lực học tập và nó ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe? Hãy cùng tìm hiểu nguyên nhân, hậu quả và cách giải tỏa áp lực học tập​ qua bài viết dưới đây.

Áp lực học tập là gì? Đối tượng dễ gặp áp lực học tập

Áp lực học tập là trạng thái căng thẳng tâm lý khi yêu cầu học tập vượt quá khả năng đáp ứng. Đó có thể là áp lực đến từ yêu cầu đạt thành tích cao trong học tập, khối lượng kiến thức lớn, kỳ vọng của những người xung quanh… Áp lực trong học tập có hai dạng khác nhau. Áp lực tích cực có tác dụng tạo ra động lực cố gắng, phát triển bản thân. Trong khi đó, áp lực tiêu cực gây hại cho sức khỏe thể chất và tinh thần.

Áp lực học tập có thể ảnh hưởng đến nhiều học sinh, sinh viên. Nhưng một số nhóm đối tượng dễ bị ảnh hưởng hơn, bao gồm:

• Học sinh giỏi, kỳ vọng cao: Những người luôn đạt thành tích tốt thường chịu áp lực điểm số, áp lực phải duy trì phong độ. Họ sợ thất bại và không đáp ứng kỳ vọng của gia đình, thầy cô.
• Học sinh có cha mẹ kỳ vọng quá mức: Sự so sánh, ép buộc từ gia đình khiến người học dễ căng thẳng, lo lắng khi học tập.
• Học sinh cuối cấp, ôn thi quan trọng: Các kỳ thi đại học, chuyển cấp tạo áp lực nặng nề, khiến nhiều bạn bị stress kéo dài.
• Sinh viên chuyên ngành nặng, yêu cầu cao: Những ngành học như y khoa, luật, kỹ thuật đòi hỏi khối lượng kiến thức lớn, làm tăng áp lực học tập.
• Người có xu hướng cầu toàn: Những người luôn muốn đạt kết quả hoàn hảo dễ tự tạo áp lực cho chính mình. Họ cảm thấy lo lắng nếu không đạt được mục tiêu mong muốn.

Nguyên nhân gây áp lực học tập

Có nhiều nguyên nhân khiến học sinh, sinh viên ngày nay gặp áp lực trong học tập. Nguyên nhân nội tại bao gồm tính cầu toàn hoặc thiếu kỹ năng quản lý thời gian của người học. Học sinh cầu toàn thường tự tạo áp lực để đạt kết quả hoàn hảo. Ngược lại, những học sinh không có kế hoạch học tập khoa học dễ bị quá tải. Không ít người học mệt mỏi vì áp lực điểm số khi tự so sánh với bạn bè.

Ngoài áp lực do chính mình tạo ra, học sinh, sinh viên còn phải đối mặt với áp lực từ những người xung quanh. Đó là sự kỳ vọng của giáo viên, gia đình. Vì mong muốn học sinh đạt thành tích cao, họ vô tình tạo gánh nặng tinh thần hoặc đưa ra mục tiêu vượt khả năng học sinh. Sự cạnh tranh trong môi trường học đường cũng có thể là nguyên nhân gây áp lực học tập.

Về mặt xã hội, hệ thống giáo dục nặng thành tích tại Việt Nam cũng là nguyên nhân gây stress học đường. Những kỳ thi luôn là nỗi ám ảnh với hầu hết học sinh. Nghiên cứu từ The Lancet (2020) cho thấy áp lực thi cử ảnh hưởng đến 40% học sinh toàn cầu.

Hậu quả của áp lực học tập​ kéo dài

Hậu quả của áp lực học tập​ không chỉ giới hạn ở tâm lý mà còn ảnh hưởng đến cả thể chất. Về tinh thần, áp lực trong học hành dẫn đến lo âu, mất ngủ thường xuyên, căng thẳng kéo dài. Các nghiên cứu cho thấy áp lực học hành là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến trầm cảm ở thanh thiếu niên.

Về thể chất, đau đầu và mệt mỏi là biểu hiện phổ biến. Lịch học dày đặc, bài tập ngập tràn có thể ảnh hưởng đến thời gian nghỉ ngơi, ăn uống của học sinh. Hầu hết chúng ta đều không còn xa lạ với hình ảnh học sinh ăn vội một bữa ăn nhanh trước giờ học thêm hay thức xuyên đêm trước mỗi kỳ thi. Tác hại của việc học quá nhiều cũng có thể là rối loạn ăn uống, suy yếu hệ miễn dịch.

Trong học tập, áp lực làm giảm trí nhớ ở học sinh, giảm khả năng tập trung, gây mất ngủ, khiến người học rơi vào trạng thái lo âu thường trực, dễ sợ học, giảm khả năng sáng tạo… Tất cả những điều này làm giảm hiệu suất học tập rõ rệt, kết quả học tập không như mong đợi.

Về mặt xã hội, người bị áp lực học tập thường có xu hướng xa cách bạn bè. Họ tự cô lập để tránh áp lực thêm từ mối quan hệ. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2022), căng thẳng học tập góp phần vào 30% trường hợp cô lập xã hội ở thanh thiếu niên. Những tác hại này không chỉ ảnh hưởng ngắn hạn mà còn để lại hậu quả lâu dài.

Cách giải tỏa áp lực học tập​ hiệu quả

Áp lực học tập kéo dài ảnh hưởng đến học sinh, sinh viên về mọi mặt. Vì vậy, ngay khi nhận ra mình đang rơi vào trạng thái này, người học cần áp dụng ngay những cách giải tỏa áp lực học tập​ dưới đây:

Quản lý thời gian hợp lý

Lập kế hoạch học tập khoa học, chia nhỏ các nhiệm vụ giúp học sinh tránh tình trạng bị quá tải. Người học cần có thời gian nghỉ ngơi hợp lý giữa các buổi học để não bộ nghỉ ngơi và cơ thể không bị kiệt sức. Nghiên cứu từ Journal of Educational Psychology (2020) cho thấy lập kế hoạch giảm 35% căng thẳng học tập.

Thay đổi phương pháp học tập

Sử dụng phương pháp học hiệu quả như sơ đồ tư duy, flashcard hay học nhóm giúp người học tiếp thu kiến thức nhanh chóng. Việc áp dụng phương pháp học Pomodoro (học 25 phút, nghỉ 5 phút) cũng giúp duy trì sự tập trung mà không gây mệt mỏi.

Chăm sóc sức khỏe thể chất và tinh thần

Một cơ thể khỏe mạnh sẽ giúp tinh thần ổn định và học hiệu quả hơn. Ngủ đủ giấc (7-8 tiếng/ngày) giúp não bộ hồi phục và hoạt động tốt hơn. Tập thể dục thường xuyên giúp giảm căng thẳng và cải thiện sức khỏe thể chất. Ngoài ra, ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, bổ sung thực phẩm tốt cho não bộ cũng giúp tăng cường khả năng học tập.

Tìm kiếm sự hỗ trợ khi cần

Khi cảm thấy quá tải, người học đừng ngần ngại chia sẻ với gia đình, bạn bè hoặc thầy cô. Việc trao đổi với những người tin cậy giúp họ cảm thấy nhẹ nhõm và tìm ra giải pháp hữu ích. Nếu tình trạng căng thẳng kéo dài, họ cần tìm đến sự tư vấn từ chuyên gia tâm lý hoặc cố vấn học tập.

Sức khỏe tinh thần và thể chất đều cần được ưu tiên trong quá trình học tập của mỗi học sinh, sinh viên. Việc nhận diện nguyên nhân gây và áp dụng giải pháp phù hợp sẽ giúp giảm áp lực học tập hiệu quả.