Ciguatoxin: Độc tố thần kinh mạnh trong cá biển và cách phòng ngộ độc

Ciguatoxin là một trong những độc tố biển nguy hiểm nhất, có thể gây ngộ độc thực phẩm với triệu chứng từ nhẹ đến nặng. Chất này tồn tại trong một số loài cá nhiệt đới và không thể bị phá hủy bởi nhiệt độ cao khi nấu chín. Ngộ độc Ciguatoxin có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh, tiêu hóa và tim mạch, gây hậu quả kéo dài. Bài viết này sẽ giúp bạn tìm hiểu Ciguatoxin là gì và cách phòng ngừa ngộ độc cá biển.

Ciguatoxin là gì? Nguyên nhân gây ngộ độc Ciguatoxin

Ciguatoxin có nguồn gốc từ vi tảo Gambierdiscus spp., sinh trưởng ở vùng biển nhiệt đới và cận nhiệt đới. Khi các loài cá nhỏ ăn phải vi tảo này, độc tố tích tụ trong cơ thể chúng. Cá lớn hơn, đặc biệt là các loài cá ăn thịt lớn như cá mú, cá nhồng và cá hồng tiếp tục ăn các loài cá nhỏ bị nhiễm độc, khiến nồng độ Ciguatoxin trong cơ thể tăng cao theo chuỗi thức ăn. Hiện tượng này được gọi là tích tụ sinh học, nghĩa là càng lên bậc dinh dưỡng cao hơn trong chuỗi thức ăn, nồng độ độc tố càng lớn. Những loài cá có kích thước lớn hơn 3 - 5 kg thường chứa mức độ Ciguatoxin cao hơn, làm tăng nguy cơ ngộ độc khi tiêu thụ.

Đặc điểm đáng chú ý của Ciguatoxin là không bị phân hủy bởi nhiệt độ cao, không mất đi khi đông lạnh, và không có mùi vị đặc trưng. Do đó, nấu chín hay chế biến cá kỹ lưỡng không thể loại bỏ độc tố này. Khi vào cơ thể, Ciguatoxin tác động trực tiếp đến hệ thần kinh, gây rối loạn cảm giác, yếu cơ và các vấn đề về tiêu hóa.

Tại Việt Nam, các vùng biển nhiệt đới như khu vực Nam Trung Bộ và miền Nam có thể có nguy cơ xuất hiện cá chứa Ciguatoxin. Vì vậy, việc nhận biết nguy cơ, lựa chọn thực phẩm an toàn và hiểu rõ cơ chế gây ngộ độc là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe.

Triệu chứng ngộ độc Ciguatoxin

Triệu chứng ngộ độc Ciguatoxin thường xuất hiện trong vòng 1 - 6 giờ sau khi tiêu thụ cá biển nhiễm độc. Độc tố này tác động trực tiếp lên hệ thần kinh, tiêu hóa và tim mạch, gây ra nhiều triệu chứng phức tạp.

Triệu chứng thần kinh

Ciguatoxin ảnh hưởng đến hệ thần kinh ngoại biên, gây dị cảm - cảm giác tê, rát bỏng hoặc ngứa ran trên da. Một dấu hiệu đặc trưng của ngộ độc Ciguatoxin là đảo lộn cảm giác nóng - lạnh. Tức là người bệnh có thể cảm thấy lạnh khi chạm vào vật nóng và ngược lại. Đây là kết quả của sự rối loạn tác động lên các dây thần kinh cảm giác trong cơ thể. Ngoài ra, chóng mặt, đau đầu, mất ngủ và suy giảm trí nhớ cũng có thể xảy ra. Một số trường hợp nặng có thể dẫn đến suy nhược thần kinh kéo dài trong nhiều tuần.

Triệu chứng tiêu hóa

Ngộ độc Ciguatoxin khởi phát nhanh với triệu chứng tiêu hóa. Người bệnh có thể bị buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đau bụng quặn thắt chỉ sau vài giờ ăn cá nhiễm độc. Tình trạng mất nước và điện giải có thể khiến người bệnh mệt mỏi, kiệt sức nếu không được bù nước kịp thời.

Triệu chứng tim mạch

Ở một số bệnh nhân, Ciguatoxin ảnh hưởng đến hệ tuần hoàn, gây nhịp tim chậm (bradycardia), hạ huyết áp và yếu cơ. Trong một số trường hợp nặng, người bệnh có thể gặp tình trạng hạ huyết áp kéo dài, cần được theo dõi y tế.

Cách chẩn đoán và điều trị ngộ độc Ciguatoxin

Chẩn đoán ngộ độc Ciguatoxin chủ yếu dựa vào tiền sử ăn cá biển và triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân. Hiện tại, không có thuốc giải độc đặc hiệu cho Ciguatoxin. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào kiểm soát triệu chứng và hỗ trợ hồi phục. Các phương pháp điều trị ngộ độc Ciguatoxin chính bao gồm:

• Người bệnh thường bị tiêu chảy, nôn mửa, dẫn đến mất nước giống như khi ngộ độc hải sản. Dung dịch ORS (Oral Rehydration Solution) hoặc truyền dịch NaCl 0,9% có thể được sử dụng để bù nước.
• Đối với triệu chứng dị cảm, rối loạn cảm giác nóng - lạnh, bác sĩ có thể kê đơn thuốc gabapentin hoặc amitriptyline để giảm cảm giác khó chịu.
• Nếu bệnh nhân có dấu hiệu hạ huyết áp hoặc nhịp tim chậm, có thể cần dùng atropine hoặc các biện pháp hỗ trợ tuần hoàn.
• Thuốc probiotics và men tiêu hóa có thể giúp phục hồi hệ vi sinh đường ruột bị ảnh hưởng.

Bệnh nhân thường hồi phục sau vài ngày đến vài tuần. Nhưng một số triệu chứng thần kinh có thể kéo dài hàng tháng. Do đó, người bệnh cần được theo dõi y tế sát sao, đặc biệt là những trường hợp có tiền sử bệnh tim mạch hoặc suy giảm miễn dịch.

Cách phòng tránh ngộ độc Ciguatoxin

Chất độc Ciguatoxin không thể loại bỏ bằng nhiệt độ cao. Do đó, cần áp dụng các biện pháp phòng ngừa ngộ độc ngay từ khâu lựa chọn thực phẩm.

Tránh tiêu thụ cá lớn từ vùng biển nhiệt đới

Ciguatoxin tích lũy theo chuỗi thức ăn, nên các loài cá lớn như cá mú, cá nhồng, cá hồng, cá cam có nguy cơ chứa hàm lượng độc tố cao hơn. Theo Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), hơn 400 loài cá đã được xác nhận có thể chứa độc tố này.

Không ăn nội tạng cá

Gan, ruột, trứng cá, mỡ cá và đầu cá có nồng độ Ciguatoxin cao hơn so với phần thịt. Một số nghiên cứu cho thấy nội tạng cá có thể chứa lượng độc tố gấp 10 lần phần thịt cá. Do đó, không nên ăn các bộ phận này để giảm nguy cơ tiếp xúc với độc tố.

Mua cá từ nguồn an toàn

Nên mua cá biển từ các nhà cung cấp uy tín, có chứng nhận kiểm định chất lượng. Ở một số quốc gia, có hệ thống giám sát thực phẩm và cảnh báo ngộ độc Ciguatoxin, giúp người tiêu dùng nhận biết các đợt cá nhiễm độc. Bạn nên tránh mua các loài cá lớn sống gần rạn san hô như cá nhồng, cá mú, cá hồng. Bạn cũng không nên mua cá có nguồn gốc không rõ ràng hoặc được đánh bắt từ vùng biển nhiệt đới, nơi nguy cơ nhiễm độc cao hơn.

Kiểm tra cảnh báo về thực phẩm nhiễm độc

Ở Việt Nam, Cục An toàn thực phẩm – Bộ Y tế thường cập nhật danh sách thực phẩm có nguy cơ cao. Trên trang web chính thức của Cục, mục "Cảnh báo về An toàn thực phẩm" cung cấp các thông tin liên quan đến những sản phẩm không đảm bảo an toàn, giúp người dân nhận biết và phòng tránh. Mỗi người tiêu dùng cần theo dõi thông tin để tránh mua phải cá có nguy cơ nhiễm độc.

Ciguatoxin là một trong những nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm nguy hiểm từ hải sản. Do không thể bị loại bỏ bằng cách nấu chín, việc phòng ngừa nhiễm độc là yếu tố quan trọng nhất. Khi xuất hiện dấu hiệu nghi ngờ ngộ độc Ciguatoxin, cần đến cơ sở y tế để điều trị kịp thời.