Tổn thương gan: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Gan được ví như “nhà máy lọc độc tố” của cơ thể. Nó đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển hóa các chất, dự trữ năng lượng và loại bỏ độc tố. Tuy nhiên, tổn thương gan lại là một vấn đề khá phổ biến trong xã hội hiện đại. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng gan mà còn làm suy giảm sức khỏe tổng thể của cơ thể. Vì vậy, hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa tổn thương gan là điều vô cùng cần thiết.

Nguyên nhân và triệu chứng của tổn thương gan

Gan của bạn bị tổn thương do đâu? Dưới đây là một số nguyên nhân gây tổn thương gan thường gặp nhất:

Tổn thương gan do thuốc

Nhiều loại thuốc có thể gây độc cho gan, bao gồm cả thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn, thực phẩm chức năng và thuốc đông y. Một số loại thuốc gây độc gan thường gặp bao gồm:

• Paracetamol (khi dùng quá liều);
• Thuốc kháng lao (ví dụ: Isoniazid, rifampicin);
• Thuốc chống nấm (ví dụ: Ketoconazole, itraconazole);
• Thuốc chống loạn nhịp tim (ví dụ: Amiodarone);
• Thuốc chống trầm cảm (ví dụ: Amitriptyline);
• Thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) (ví dụ: Diclofenac, ibuprofen).

Cơ chế gây độc của thuốc rất phức tạp và khác nhau tùy loại. Một số thuốc khi chuyển hóa có thể tạo ra chất độc, gây tổn thương gan. Ngoài ra, thuốc có thể kích hoạt phản ứng quá mẫn miễn dịch, khiến cơ thể tấn công chính tế bào gan. Một số thuốc gây tổn thương trực tiếp bằng cách phá hủy màng tế bào hoặc làm rối loạn chức năng ty thể. Một số khác làm tắc nghẽn dòng chảy của mật, dẫn đến ứ mật và viêm gan. Việc lạm dụng thuốc hoặc dùng sai cách có thể làm tăng nguy cơ nhiễm độc gan nghiêm trọng.

Các triệu chứng và dấu hiệu của tổn thương gan do thuốc có thể rất khác nhau. Một số người bệnh không có triệu chứng. Nhưng cũng có người gặp các triệu chứng nặng như: Vàng da, buồn nôn, nôn, đau bụng, mệt mỏi, chán ăn, nước tiểu sẫm màu, phân nhạt màu. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, tổn thương gan do thuốc có thể dẫn đến suy gan cấp tính.

Tổn thương gan do rượu

Tổn thương gan do rượu tiến triển qua nhiều giai đoạn, từ gan nhiễm mỡ do rượu, đến viêm gan do rượu rồi xơ gan do rượu. Rượu gây độc cho gan thông qua nhiều cơ chế khác nhau. Trước hết, rượu chuyển hóa thành acetaldehyde, một chất độc gây tổn thương tế bào gan. Rượu kích thích stress oxy hóa, làm mất cân bằng gốc tự do và phá hủy màng tế bào. Ngoài ra, rượu còn kích hoạt phản ứng viêm, khiến gan bị tổn thương kéo dài. Tình trạng viêm mãn tính dẫn đến xơ hóa, hình thành mô sẹo và gây suy giảm chức năng gan. Nếu không kiểm soát, rượu có thể gây xơ gan và ung thư gan.

Các triệu chứng của bệnh gan do rượu có thể khác nhau tùy thuộc vào giai đoạn của bệnh. Ở giai đoạn đầu, bệnh nhân có thể không có triệu chứng hoặc chỉ có các triệu chứng nhẹ như mệt mỏi, chán ăn. Khi bệnh tiến triển, bệnh nhân có thể có các triệu chứng như vàng da, cổ trướng, xuất huyết tiêu hóa, bệnh não gan.

Tổn thương gan do virus

Viêm gan do virus không phải bệnh hiếm gặp trong xã hội hiện đại. Tỷ lệ nhiễm viêm gan B ở Việt Nam dao động từ 8 - 10% dân số, tức là khoảng 8 đến 10 triệu người mang virus này. Có nhiều loại virus khác nhau có thể gây viêm gan như virus viêm gan A, virus viêm gan B, virus viêm gan C, virus viêm gan D, virus viêm gan E. Các virus viêm gan gây bệnh bằng cách phá hủy tế bào gan và gây viêm.

Các triệu chứng viêm gan do virus có thể khác nhau tùy thuộc vào loại virus và giai đoạn của bệnh. Các triệu chứng thường gặp bao gồm sốt, vàng da, đau khớp, mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn, nôn.

Tổn thương gan không do rượu

Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu là tình trạng tích tụ mỡ dư thừa trong gan mà không liên quan đến việc tiêu thụ rượu. Đây là một trong những bệnh lý gan mạn tính phổ biến nhất trên thế giới. Loại tổn thương gan này thường gặp ở những người béo phì, tiểu đường, tăng huyết áp và rối loạn chuyển hóa lipid. Bệnh tiến triển qua nhiều giai đoạn, từ gan nhiễm mỡ không do rượu, đến viêm gan nhiễm mỡ không do rượu rồi cuối cùng là xơ gan.

Cơ chế gây ra căn bệnh này rất phức tạp và liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau, từ kháng insulin, stress oxy hóa, viêm và xơ hóa. Bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng, đặc biệt là ở giai đoạn đầu. Khi bệnh tiến triển, bệnh nhân có thể có các triệu chứng như mệt mỏi, đau bụng, vàng da.

Các loại tổn thương gan khác

Ngoài các loại tổn thương gan thường gặp trên, còn có nhiều loại tổn thương gan khác, bao gồm: Bệnh gan tự miễn (viêm gan tự miễn, xơ gan mật nguyên phát), bệnh gan do di truyền (bệnh Wilson, bệnh hemochromatosis), tổn thương gan do tắc mật (sỏi),...

Cơ chế bệnh sinh chung của tổn thương gan

Cơ chế bệnh sinh chung của tổn thương gan rất phức tạp, bao gồm nhiều yếu tố tương tác lẫn nhau. Dưới đây là một số cơ chế chính:

Viêm nhiễm

Viêm là một phản ứng tự nhiên của cơ thể để chống lại các tác nhân gây hại. Tuy nhiên, viêm quá mức hoặc kéo dài có thể gây tổn thương gan. Các tế bào miễn dịch đóng vai trò quan trọng trong việc khởi động và duy trì phản ứng viêm tại gan. Khi gan bị tổn thương, các tế bào miễn dịch sẽ được hoạt hóa và giải phóng các chất trung gian gây viêm.

Các chất trung gian gây viêm, như cytokine và chemokine sẽ điều phối phản ứng viêm. Chúng có thể gây tổn thương tế bào gan trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua việc hoạt hóa các tế bào khác và tăng cường quá trình oxy hóa.

Stress oxy hóa

Stress oxy hóa là tình trạng mất cân bằng giữa sản xuất và khả năng chống oxy hóa của cơ thể. Điều àn dẫn đến sự tích tụ của các gốc tự do. Các gốc tự do có khả năng gây tổn thương các thành phần của tế bào, như DNA, protein và lipid. Stress oxy hóa có thể gây tổn thương tế bào gan thông qua nhiều cơ chế khác nhau như phá hủy màng tế bào, làm hỏng DNA và ức chế chức năng của các enzyme.

Hoại tử và chết tế bào

Hoại tử và chết tế bào có thể xảy ra khi gan bị tổn thương. Chết tế bào là một quá trình sinh lý bình thường. Nhưng khi nó xảy ra quá mức hoặc không được kiểm soát, có thể góp phần vào sự tiến triển của tổn thương gan.

Xơ hóa gan

Xơ hóa gan là quá trình tích tụ quá nhiều collagen và các chất nền ngoại bào khác trong gan. Khi gan bị tổn thương, các tế bào hình sao gan sẽ được hoạt hóa và sản xuất quá nhiều collagen, dẫn đến xơ hóa gan.

Phòng ngừa và bảo vệ gan tránh tổn thương gan

ưới đây là một số biện pháp hiệu quả giúp bạn phòng ngừa tổn thương gan và bảo vệ gan hiệu quả:

• Hạn chế hoặc tốt nhất là tránh sử dụng rượu bia;
• Ăn uống cân bằng, giàu chất xơ từ rau xanh và trái cây, ưu tiên các loại thực phẩm tươi sống, chế biến đơn giản, hạn chế chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa;
• Uống đủ 2 - 3 lít nước mỗi ngày giúp gan hoạt động hiệu quả hơn, loại bỏ các chất độc hại;
• Duy trì cân nặng hợp lý giúp giảm nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu và các bệnh lý khác liên quan đến gan;
• Tập thể dục đều đặn giúp tăng cường sức khỏe tim mạch, giảm cân và cải thiện chức năng gan;
• Không hút thuốc để tránh gây tổn thương tế bào gan và mắc các bệnh về gan;
• Tiêm phòng viêm gan A, B là một biện pháp quan trọng để phòng ngừa các bệnh này. Bạn có thể đến các Trung tâm tiêm chủng của Long Châu để được tiêm phòng bằng nguồn vắc xin chính hãng, chuẩn chất lượng;
• Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào;
• Kiểm soát tốt các bệnh lý này giúp bảo vệ gan khỏi tổn thương.

Tổn thương gan sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu tổn thương gan và điều trị kịp thời là cách tốt nhất để ngăn ngừa biến chứng. Đồng thời, mỗi người trong chúng ta cần chủ động chăm sóc, bảo vệ, phòng ngừa các tổn thương gan thường gặp.