Bệnh Tangier: Căn bệnh hiếm gặp nhưng nguy hiểm không ngờ!

Bệnh Tangier là một căn bệnh hiếm gặp nhưng có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Bệnh có thể dẫn đến các vấn đề về tim mạch, gan và thần kinh. Trong bài viết này, Nhà thuốc Long Châu sẽ cùng bạn tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị bệnh Tangier.

Tìm hiểu về bệnh Tangier

Bệnh Tangier được phát hiện lần đầu năm 1961 tại đảo Tangier (Mỹ). Đặc trưng chính của bệnh là sự thiếu hụt nghiêm trọng hoặc vắng mặt hoàn toàn lipoprotein tỷ trọng cao (HDL). Đây là loại cholesterol tốt có vai trò vận chuyển cholesterol dư thừa từ mô đến gan để đào thải. Hậu quả là nồng độ HDL trong máu giảm mạnh (<5 mg/dL).

Bệnh cực kỳ hiếm với khoảng 100 ca được ghi nhận toàn cầu, tỷ lệ mắc ước tính 1/640.000 người. Việc thiếu HDL làm mất khả năng bảo vệ mạch máu, khiến bệnh nhân có nguy cơ cao mắc các biến chứng tim mạch như nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ. Hiện chưa có dữ liệu đủ để xác định tuổi thọ trung bình của bệnh nhân mắc bệnh Tangier. Tiên lượng phụ thuộc vào mức độ tiến triển của xơ vữa động mạch và các biến chứng thần kinh.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây bệnh Tangier

Bệnh Tangier có nguyên nhân chính xuất phát từ đột biến đồng hợp tử trên gen ABCA1 nằm ở vị trí 9q31 của nhiễm sắc thể thường. Gen này đóng vai trò mã hóa protein vận chuyển cholesterol và phospholipid từ tế bào ra ngoài, hỗ trợ hình thành lipoprotein tỷ trọng cao (HDL). Đột biến khiến gen ABCA1 mất chức năng, dẫn đến tích tụ cholesterol trong các mô như lách, hạch bạch huyết và niêm mạc đường tiêu hóa, đồng thời làm HDL cholesterol thấp nghiêm trọng.

Bệnh di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường, nghĩa là cá thể chỉ biểu hiện bệnh khi nhận hai bản sao đột biến từ cả cha lẫn mẹ. Nếu chỉ mang một alen đột biến (dị hợp tử), người đó có thể giảm nhẹ HDL nhưng không có triệu chứng lâm sàng. Xác suất con mắc bệnh là 25% khi cả cha và mẹ đều là người lành mang gen bệnh.

Bên cạnh yếu tố di truyền, một số yếu tố khác có thể thúc đẩy biểu hiện hoặc làm trầm trọng hóa rối loạn lipid ở bệnh nhân Tangier như:

• Chế độ ăn giàu chất béo bão hòa (có trong thịt đỏ, đồ chiên rán) làm tăng lượng cholesterol toàn phần. Trong khi cơ chế vận chuyển cholesterol đã bị tổn thương do đột biến gen, dẫn đến tích tụ nhanh hơn trong các mô.
• Lối sống ít vận động cũng góp phần làm trầm trọng tình trạng kháng insulin và rối loạn chuyển hóa, gián tiếp ảnh hưởng đến cân bằng lipid.
• Tuy nhiên, các yếu tố này không trực tiếp gây bệnh Tangier mà chỉ làm nổi bật hậu quả của khiếm khuyết di truyền tiềm ẩn.

Triệu chứng lâm sàng của bệnh Tangier

Người mắc bệnh Tangier có thể gặp các triệu chứng lâm sàng như:

Tích tụ cholesterol trong mô

Bệnh Tangier gây thiếu hụt nghiêm trọng HDL cholesterol, dẫn đến tích tụ cholesterol trong các mô và tổn thương đa cơ quan. Triệu chứng điển hình nhất là phì đại amidan với màu vàng cam do lắng đọng lipid. Cùng với đó, gan, lách và hạch bạch huyết sưng to vì cholesterol tích tụ trong hệ thống lưới nội mô. Bệnh nhân cũng có thể xuất hiện đục giác mạc dạng đốm và tổn thương da như khô da, u mỡ vàng ở mắt (xanthelasma) hoặc u vàng dưới da.

Biến chứng thần kinh

Bệnh gây viêm dây thần kinh ngoại biên, dẫn đến yếu cơ kèm theo rối loạn cảm giác. Người bệnh thường bị tê bì tay chân kiểu "găng tay - tất chân" - cảm giác tê hoặc ngứa ran xảy ra ở các ngón tay và ngón chân, tương tự như cảm giác khi bạn đeo găng tay hoặc tất. Điều này có thể xảy ra một cách đối xứng (ở cả hai tay và hai chân cùng lúc). Một số trường hợp có triệu chứng giống bệnh xơ tủy (syringomyelia), như đau nhói dọc cột sống, mất cảm giác nhiệt độ và tổn thương tủy sống do lipid tích tụ.

Nguy cơ tim mạch

Dù mức LDL cholesterol thấp, nguy cơ tim mạch của người mắc bệnh Tangier vẫn cao do thiếu HDL bảo vệ. Cholesterol tích tụ trong thành mạch thúc đẩy xơ vữa động mạch sớm, làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ hoặc bệnh động mạch ngoại biên.

Triệu chứng khác

Bệnh nhân còn đối mặt với thiếu máu, giảm tiểu cầu do rối loạn chức năng tủy xương. Người bệnh cũng có thể gặp các vấn đề tiêu hóa như đau bụng, buồn nôn và đái tháo đường type 2 do rối loạn chuyển hóa lipid toàn thân.

Điều trị bệnh Tangier

Căn bệnh này hiện chưa có điều trị đặc hiệu. Các biện pháp tập trung vào:

Thay đổi lối sống và ăn uống

Chế độ ăn Địa Trung Hải được khuyến nghị nhằm cải thiện sức khỏe tim mạch. Tăng cường cá, dầu ô liu, rau củ, ngũ cốc nguyên hạt, hạn chế thịt đỏ, đường và chất béo bão hòa giúp kiểm soát lipid máu, giảm tích tụ cholesterol trong mô. Tập luyện 150 phút/tuần có thể giúp cải thiện tình trạng tim mạch nói chung, cải thiện tuần hoàn và giảm nguy cơ xơ vữa động mạch.

Kiểm soát biến chứng bằng thuốc

Hiện chưa có loại thuốc nào được chứng minh có hiệu quả đặc hiệu trong việc làm tăng nồng độ HDL ở bệnh nhân mắc bệnh Tangier. Tuy nhiên, trong một số trường hợp có mỡ máu cao (rối loạn lipid máu) đi kèm - chẳng hạn như tăng LDL cholesterol hoặc triglyceride, bệnh nhân có thể được chỉ định sử dụng thuốc trị mỡ máu như statin, fibrate hoặc omega-3.

Statin không làm tăng HDL hiệu quả ở người mắc bệnh Tangier, nhưng vẫn có thể được cân nhắc để giảm LDL trong những trường hợp nồng độ này tăng cao bất thường.

Mặc dù không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra bệnh Tangier, nhưng mỡ máu cao - đặc biệt là tăng cholesterol toàn phần hoặc triglyceride - nếu tồn tại đồng thời, có thể làm nặng thêm nguy cơ biến chứng tim mạch (như đột quỵ, tăng huyết áp). Vì vậy, việc kiểm soát lipid máu vẫn rất quan trọng trong quá trình điều trị bệnh nhân Tangier.

Ngoài ra, Vitamin E đôi khi được sử dụng như một chất chống oxy hóa nhằm hỗ trợ bảo vệ mô khỏi tổn thương do sự tích tụ lipid. Bệnh nhân cũng cần kiểm soát nghiêm ngặt huyết áp, đường huyết và tuyệt đối ngừng hút thuốc để giảm thiểu nguy cơ mắc các biến chứng tim mạch thứ phát.

Can thiệp ngoại khoa

Can thiệp ngoại khoa áp dụng trong trường hợp biến chứng nặng. Nếu amidan phì đại gây tắc nghẽn đường thở, người bệnh được chỉ định cắt amidan. Bệnh nhân xơ gan giai đoạn cuối sẽ được ghép gan. Vật lý trị liệu hỗ trợ phục hồi chức năng thần kinh ngoại biên.

Liệu pháp tương lai

Một số nghiên cứu đang khám phá khả năng sử dụng công nghệ chỉnh sửa gen như CRISPR/Cas9 để điều trị các bệnh di truyền, bao gồm cả bệnh Tangier, nhưng hiện tại vẫn chưa có ứng dụng lâm sàng cụ thể. Các nghiên cứu về HDL tái tổ hợp nhằm bù đắp lượng cholesterol tốt thiếu hụt. Thuốc ức chế protein chuyển ester cholesterol (CETP) để tăng HDL cũng đang trong giai đoạn thử nghiệm.

Bệnh Tangier có thể gây nhiều biến chứng nghiêm trọng, từ bệnh tim mạch, rối loạn chức năng gan, rối loạn hệ thần kinh ngoại vi, suy giảm thị lực, suy giảm chức năng thận… Người bệnh cần xét nghiệm lipid máu 6 tháng/lần để đánh giá LDL, triglyceride. Siêu âm động mạch cảnh hàng năm phát hiện sớm mảng xơ vữa nếu có cũng là việc nên làm.

Tầm soát gia đình, bao gồm tư vấn di truyền và xét nghiệm gen cho người thân của bệnh nhân giúp phát hiện sớm nguy cơ mắc bệnh. Dù chưa thể chữa khỏi, việc kết hợp quản lý đa chuyên khoa, thay đổi lối sống và theo dõi sát sao giúp cải thiện chất lượng sống cho người mắc bệnh Tangier.