Thiếu HDL gia đình: Nguy cơ tiềm ẩn và những điều bạn cần biết!

Thiếu HDL gia đình là một trong những rối loạn lipid máu di truyền hiếm gặp, gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe tim mạch. Bệnh thường liên quan đến đột biến một số gen, với biểu hiện lâm sàng từ nhẹ đến nghiêm trọng. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin toàn diện về nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị thiếu HDL gia đình để giúp bạn hiểu rõ hơn về căn bệnh di truyền này.

Tìm hiểu về thiếu HDL gia đình

Thiếu HDL gia đình là một rối loạn lipid máu di truyền, đặc trưng bởi sự giảm mạnh hoặc mất hoàn toàn lipoprotein tỷ trọng cao (HDL) – loại cholesterol tốt trong cơ thể. Với tỷ lệ mắc ước tính khoảng 1/500.000 người trên toàn thế giới, đây là một bệnh lý hiếm nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng.

Sự thiếu hụt HDL làm mất đi cơ chế bảo vệ tự nhiên của cơ thể trước các bệnh tim mạch. Khi HDL không đủ, cholesterol dễ tích tụ trong thành động mạch, hình thành mảng xơ vữa. Đây là nguyên nhân chính gây ra bệnh mạch vành, nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Một số triệu chứng như gan lách to, đục giác mạc hoặc tổn thương thần kinh thường gặp ở bệnh Tangier, một dạng nghiêm trọng hơn của rối loạn HDL.

Nguyên nhân gây bệnh thiếu HDL gia đình

Thiếu HDL gia đình xảy ra chủ yếu do các đột biến gen liên quan đến quá trình hình thành và vận chuyển HDL cholesterol trong cơ thể. HDL đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển cholesterol dư thừa từ các mô và mạch máu về gan để xử lý và đào thải. Loại cholesterol này giúp ngăn ngừa sự tích tụ cholesterol gây xơ vữa động mạch.

Một trong những nguyên nhân chính gây thiếu HDL gia đình là đột biến gen ABCA1. Đột biến này làm giảm khả năng vận chuyển cholesterol và phospholipid từ tế bào ra ngoài môi trường ngoại bào. Từ đó sẽ dẫn đến sự thiếu hụt các thành phần cần thiết để hình thành HDL, làm nồng độ HDL trong máu giảm mạnh.

Ngoài ra, đột biến gen APOA1 cũng đóng vai trò quan trọng. Gen này mã hóa apolipoprotein A-I (apoA-I), thành phần chính của HDL. Các đột biến APOA1 có thể làm suy giảm tổng hợp apoA-I hoặc giảm khả năng kích thích quá trình ester hóa cholesterol, khiến việc hình thành và vận chuyển HDL bị gián đoạn. Bên cạnh đó, đột biến gen LCAT – enzyme chịu trách nhiệm ester hóa cholesterol – cũng ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng của HDL, góp phần gây thiếu HDL.

Thiếu HDL gia đình di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường, nghĩa là chỉ cần một bản sao đột biến từ cha hoặc mẹ là đủ để biểu hiện bệnh.

Triệu chứng lâm sàng của thiếu HDL gia đình

Thiếu HDL gia đình đặc trưng bởi nồng độ HDL thấp trong máu, dẫn đến tích tụ cholesterol trong mô và tăng nguy cơ tim mạch. Biểu hiện rõ nhất là sự lắng đọng cholesterol ở các mô, gây gan to hoặc lách to do tế bào Kupffer ở gan và đại thực bào ở lách tích tụ lipid. Tổn thương niêm mạc như amidan màu vàng cam (do cholesterol thẩm thấu) và đục giác mạc dạng đốm (vòng trắng xám quanh rìa giác mạc) là dấu hiệu đặc trưng, thường xuất hiện sớm từ tuổi thiếu niên.

Thiếu HDL làm giảm vận chuyển cholesterol dư thừa từ mô ngoại biên về gan, thúc đẩy triệu chứng xơ vữa động mạch sớm. Bệnh nhân có thể bị nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ trước 40 tuổi, ngay cả khi không có yếu tố nguy cơ khác như tăng huyết áp hay đái tháo đường. Xơ vữa không chỉ xuất hiện ở động mạch vành mà còn ở động mạch cảnh và não, làm tăng tính chất nghiêm trọng của bệnh.

Người bệnh cũng có thể gặp các triệu chứng khác như: Thiếu máu huyết tán và giảm tiểu cầu do lách to phá hủy tế bào máu. Đau bụng từng cơn có thể xảy ra do rối loạn lipid máu cấp tính, kích thích viêm tụy hoặc rối loạn chức năng đường mật. Một số trường hợp ghi nhận bất thường thần kinh ngoại biên do cholesterol tích tụ ở bao myelin.

Điều trị thiếu HDL gia đình

Thiếu HDL gia đình được chẩn đoán thông qua xét nghiệm lipid máu, với đặc điểm HDL <10 mg/dL và cholesterol toàn phần thấp (<150 mg/dL). Xét nghiệm gen đóng vai trò quan trọng trong việc xác định đột biến gen liên quan như ABCA1, APOA1, hoặc LCAT. Ngoài ra, các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như siêu âm gan/lách hoặc CT động mạch vành giúp phát hiện xơ vữa động mạch – biến chứng thường gặp của bệnh. Việc điều trị sẽ tập trung vào các phương pháp như:

Thay đổi lối sống

Việc thay đổi lối sống là nền tảng trong điều trị thiếu HDL gia đình. Chế độ ăn Địa Trung Hải, giàu omega-3 từ cá, hạt lanh và dầu ô liu, giúp cải thiện chức năng HDL và giảm nguy cơ tim mạch. Tập luyện theo hình thức phù hợp ít nhất 150 phút mỗi tuần không chỉ tăng cường tuần hoàn máu mà còn hỗ trợ chức năng nội mô mạch máu, giảm nguy cơ xơ vữa động mạch.

Điều trị nội khoa

Hiện tại, không có thuốc đặc hiệu dành riêng để điều trị thiếu HDL gia đình. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào việc làm tăng mức cholesterol HDL và giảm nguy cơ các bệnh tim mạch. 

Mặc dù thiếu HDL gia đình không gây ra tình trạng mỡ máu cao theo nghĩa thông thường (tăng cholesterol hoặc triglyceride), nhưng vẫn được xếp vào nhóm các rối loạn lipid máu. Do đó, trong một số trường hợp, người bệnh thiếu HDL có thể đồng thời mắc các rối loạn lipid khác như tăng LDL hoặc triglyceride – từ đó dẫn đến mỡ máu cao cần can thiệp điều trị. Người bệnh có thể hỗ trợ điều trị bằng thuốc trị mỡ máu phù hợp. Statin và fibrate có thể được sử dụng để kiểm soát LDL và triglyceride nếu có kèm theo rối loạn lipid khác. Tuy nhiên, các thuốc ức chế CETP như anacetrapib và evacetrapib chưa được chứng minh hiệu quả lâm sàng rõ ràng.

Liệu pháp điều trị tiên tiến

Liệu pháp bổ sung HDL tái tổ hợp (CER-001) đã chứng minh khả năng tăng lượng HDL trong máu và cải thiện chức năng vận chuyển cholesterol. Ngoài ra, liệu pháp gen chỉnh sửa đột biến ABCA1 hoặc APOA1 đang mở ra triển vọng điều trị căn nguyên của bệnh, mang lại hy vọng mới cho bệnh nhân thiếu HDL gia đình.

Xét nghiệm gen cho người thân của bệnh nhân sẽ giúp phát hiện sớm đột biến liên quan như ABCA1, APOA1, hoặc LCAT để có kế hoạch theo dõi phù hợp. Bên cạnh đó, bệnh nhân cần theo dõi định kỳ bằng xét nghiệm lipid máu 6 tháng/lần để đánh giá mức HDL, LDL và triglyceride. Siêu âm tim hàng năm cũng được khuyến nghị nhằm phát hiện sớm xơ vữa động mạch – biến chứng thường gặp của bệnh thiếu HDL gia đình.

Thiếu HDL gia đình có thể gây hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và quản lý kịp thời. Việc phòng ngừa và quản lý hiệu quả có thể giảm thiểu nguy cơ biến chứng của bệnh. Kết hợp giữa thay đổi lối sống, sử dụng thuốc hạ lipid máu và các liệu pháp điều trị tiên tiến có thể cải thiện chất lượng sống cho bệnh nhân.