Lipoprotein: "Chìa khóa vàng" cho sức khỏe tim mạch

Lipoprotein là gì chính là thắc mắc của nhiều người khi lần đầu tiên nghe đến những phân tử này. Đóng vai trò quan trọng đối với cơ thể, lipoprotein được xem là "chìa khóa vàng" cho sức khỏe tim mạch.

Lipoprotein là gì?

Lipoprotein là các hạt tròn được tạo thành từ một lõi lipid trung tâm (bao gồm cholesterol, triglycerid, phospholipid) được bao bọc bởi một lớp protein (apolipoprotein) bên ngoài. Lớp protein này giúp lipoprotein hòa tan trong nước và vận chuyển lipid trong máu đến các tế bào khắp cơ thể. 

Cholesterol và triglycerid là hai loại lipid được tìm thấy trong lipoprotein. Cơ thể bạn sản xuất và sử dụng những chất béo này một cách khác nhau:

• Cholesterol: Gan của bạn tạo ra cholesterol. Bạn cũng nhận được nó từ thực phẩm mà bạn ăn, chẳng hạn như mỡ động vật, thịt và các sản phẩm từ sữa. Chất béo này giúp cơ thể bạn sản xuất vitamin D và các hormone estrogen, testosterone và cortisol. Nó cũng giúp xây dựng các tế bào trong hệ thống thần kinh của bạn.
• Triglycerid: Gan và ruột trong hệ thống tiêu hóa của bạn tạo ra triglycerid. Khi bạn ăn nhiều chất béo và calo, cơ thể bạn sẽ sản sinh ra nhiều triglycerid hơn. Nó lưu trữ lượng dư thừa trong các tế bào mỡ. Những kho dự trữ chất béo này sẽ giải phóng chất béo trung tính vào máu khi cơ thể bạn cần năng lượng.

Các loại lipoprotein trong cơ thể

Cơ thể bạn tạo ra nhiều loại lipoprotein khác nhau. Mức độ cao của một số lipoprotein nhất định có thể gây hại cho tim của bạn. Nhưng một số lipoprotein có lợi ích bảo vệ tim. Dưới đây là các loại lipoprotein được phân loại dựa trên mật độ của chúng:

• Lipoprotein mật độ cao (HDL): Vận chuyển cholesterol từ các mô về gan, nơi nó được bài tiết ra khỏi cơ thể. HDL cholesterol cao được gọi là "cholesterol tốt" vì nó giúp bảo vệ chống lại xơ vữa động mạch. Mức HDL cao làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
• Lipoprotein mật độ thấp (LDL): Vận chuyển cholesterol đến các mô. LDL cholesterol cao được gọi là "cholesterol xấu" vì nó có thể tích tụ trong động mạch và dẫn đến xơ vữa động mạch.
• Lipoprotein mật độ rất thấp (VLDL): Là một loại “cholesterol xấu” khác vận chuyển triglycerid từ gan đến các mô dự trữ.
• Lipoprotein mật độ trung bình (IDL): Được tạo ra khi VLDL từ bỏ acid béo của chúng. Sau đó, chúng sẽ bị gan loại bỏ hoặc chuyển thành LDL.
• Chylomicron: Loại lipoprotein lớn nhất, vận chuyển triglycerid từ ruột đến các mô dự trữ.

Vai trò của lipoprotein với sức khỏe tim mạch

Như vậy có thể thấy, lipoprotein đóng vai trò rất quan trọng với sức khỏe tim mạch, cụ thể như sau:

• Vận chuyển cholesterol và triglycerid: Lipoprotein vận chuyển cholesterol và triglycerid từ gan đến các mô khác nhau trong cơ thể.
• Cung cấp năng lượng: Lipoprotein cung cấp năng lượng cho các tế bào bằng cách cung cấp axit béo.
• Hấp thu vitamin tan trong dầu: Lipoprotein giúp hấp thu các vitamin tan trong dầu (vitamin A, D, E, K).
• Tham gia vào quá trình sản xuất hormone steroid: Lipoprotein tham gia vào quá trình sản xuất hormone steroid như testosterone và estrogen.

Mức lipoprotein cao, đặc biệt là cholesterol LDL (cholesterol xấu) và triglycerid, có thể dẫn đến xơ vữa động mạch, một tình trạng trong đó các mảng bám tích tụ trong động mạch và làm giảm lưu lượng máu. Xơ vữa động mạch có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe tim mạch nghiêm trọng, bao gồm:

• Đau tim: Xơ vữa động mạch có thể làm hẹp hoặc tắc nghẽn động mạch vành, dẫn đến đau tim.
• Đột quỵ: Xơ vữa động mạch có thể làm hẹp hoặc tắc nghẽn động mạch cảnh, dẫn đến đột quỵ.
• Bệnh động mạch ngoại biên: Xơ vữa động mạch có thể làm hẹp hoặc tắc nghẽn động mạch ở chân, dẫn đến đau khi đi bộ và các vấn đề khác.

Tuy nhiên, mức lipoprotein thấp có thể dẫn đến thiếu hụt vitamin tan trong dầu. Do đó, việc theo dõi mức độ lipoprotein là hết sức cần thiết. Thông thường, lipoprotein sẽ được kiểm tra bằng xét nghiệm lipid máu.

Xét nghiệm lipid máu kiểm tra lipoprotein là gì?

Xét nghiệm lipid máu là một xét nghiệm máu đơn giản giúp đo tổng lượng cholesterol trong máu của bạn. Các xét nghiệm cung cấp kết quả riêng lẻ về HDL, LDL, triglycerid và cholesterol toàn phần.

Mục đích của xét nghiệm lipid máu

Cholesterol cao hiếm khi gây ra triệu chứng. Xét nghiệm là cách tốt nhất để xác định các vấn đề về cholesterol ảnh hưởng đến tim và mạch máu của bạn.

Mục đích sử dụng xét nghiệm lipid máu để:

• Khám sàng lọc: Xét nghiệm máu có thể là một phần của khám sức khỏe định kỳ. Xét nghiệm có thể xác định xem bạn có nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch hay không. Biết mình có nguy cơ có thể giúp bạn thực hiện các bước để ngăn ngừa cơn đau tim, đột quỵ và các mối lo ngại khác.
• Chẩn đoán: Bạn có thể được xét nghiệm cholesterol trong máu để chẩn đoán các tình trạng như xơ vữa động mạch.
• Theo dõi: Kết quả xét nghiệm có thể cho biết liệu lượng cholesterol của bạn có đang xấu đi hay không và có cần điều trị hay không. Cũng có thể cho biết liệu kết quả của bạn có được cải thiện khi đáp ứng với các phương pháp điều trị hay không.

Các loại xét nghiệm lipid máu

Các loại xét nghiệm lipid máu thường được chỉ định là:

• Xét nghiệm cholesterol toàn phần: Đo tổng lượng cholesterol trong máu của bạn.
• Xét nghiệm HDL cholesterol: Đo lượng cholesterol "tốt" trong máu của bạn.
• Xét nghiệm LDL cholesterol: Đo lượng cholesterol "xấu" trong máu của bạn.
• Xét nghiệm triglycerid: Đo lượng triglycerid trong máu của bạn.

Cách thực hiện xét nghiệm lipid máu

Xét nghiệm lipid máu là một xét nghiệm máu đơn giản. Bạn sẽ được lấy máu từ tĩnh mạch ở cánh tay. Xét nghiệm này thường được thực hiện sau khi bạn nhịn ăn qua đêm.

Kết quả xét nghiệm lipid máu

Kết quả xét nghiệm lipid máu của bạn sẽ được báo cáo bằng miligam trên decilit (mg/dL). Mức cholesterol và triglycerid bình thường được khuyến nghị như sau:

• Cholesterol toàn phần: Dưới 200 mg/dL.
• LDL cholesterol: Dưới 130 mg/dL.
• HDL cholesterol: Trên 40 mg/dL.
• Triglycerid: Dưới 150 mg/dL.

Ai cần xét nghiệm lipid máu?

Tất cả người lớn nên xét nghiệm lipid máu ít nhất mỗi 5 năm một lần. Bạn nên xét nghiệm lipid máu thường xuyên hơn nếu bạn có một trong những yếu tố nguy cơ mắc bệnh tim mạch sau:

• Tuổi tác cao (nam giới trên 45 tuổi, nữ giới trên 55 tuổi);
• Hút thuốc lá;
• Huyết áp cao;
• Béo phì;
• Tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch;
• Mức cholesterol hoặc triglycerid cao.

Mức lipoprotein và cholesterol toàn phần cao trở thành vấn đề lớn hơn theo tuổi tác. Khi nguy cơ tăng lên, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm thường xuyên hơn.

Các khuyến nghị về xét nghiệm lipid máu bao gồm:

• Sàng lọc dành cho nam giới trên 35 tuổi và phụ nữ trên 45 tuổi.
• Sàng lọc cho nam giới từ 20 đến 35 tuổi và phụ nữ từ 20 đến 45 tuổi nếu họ có nguy cơ mắc bệnh xơ vữa động mạch cao hơn.
• Sàng lọc một lần ở trẻ em trong độ tuổi từ 9 đến 11 và sau đó một lần nữa ở độ tuổi từ 17 đến 21.

Cách kiểm soát mức lipoprotein và giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch

Có nhiều cách để kiểm soát mức lipoprotein và giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, bao gồm:

• Có chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt và chất béo không bão hòa đơn; hạn chế ăn thịt đỏ, chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa.
• Tập thể dục thường xuyên: Ít nhất 30 phút hoạt động thể chất vừa phải hầu hết các ngày trong tuần.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Béo phì có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
• Bỏ hút thuốc lá: Hút thuốc lá có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
• Kiểm soát huyết áp cao: Huyết áp cao có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
• Uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ: Nếu bạn có mức cholesterol hoặc triglycerid cao, bác sĩ có thể kê đơn thuốc để giúp giảm mức cholesterol và triglycerid.

Như vậy, chúng ta đã tìm hiểu về lipoprotein và chức năng của chúng tới sức khỏe tim mạch. Lipoprotein đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển lipid trong cơ thể. Tuy nhiên, mức lipoprotein cao có thể dẫn đến xơ vữa động mạch và các vấn đề sức khỏe tim mạch nghiêm trọng. Duy trì lối sống lành mạnh và kiểm soát mức lipoprotein là điều quan trọng để bảo vệ sức khỏe tim mạch của bạn.