Một số bệnh về đường tiêu hóa​ thường gặp và lợi ích của việc khám sàng lọc

Hệ tiêu hóa của con người là một hệ thống phức tạp, gồm nhiều cơ quan phối hợp chặt chẽ nhằm phân giải thức ăn thành các chất dinh dưỡng cần thiết, cung cấp năng lượng cho cơ thể. Do đó, việc nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường và khám sàng lọc định kỳ không chỉ giúp phát hiện kịp thời các bệnh lý tiềm ẩn mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị và phòng ngừa hiệu quả.

Tổng quan về hoạt động của hệ tiêu hóa

Quá trình tiêu hóa được thực hiện qua nhiều giai đoạn:

Tiêu hóa cơ học và hóa học tại miệng

Thức ăn khi được đưa vào miệng sẽ chịu tác động cơ học từ răng, kết hợp với nước bọt chứa enzyme amylase giúp làm mềm và phân giải một phần tinh bột, hỗ trợ quá trình nuốt và tiêu hóa tiếp theo.

Tiêu hóa tại dạ dày và ruột non

Tại dạ dày, thức ăn được nhào trộn cùng dịch vị chứa axit và enzyme tiêu hóa, giúp phân giải chất đạm và chất béo. Quá trình tiêu hóa chủ yếu diễn ra tại ruột non, nơi enzyme từ tụy và dịch mật hỗ trợ phân hủy carbohydrate, protein và lipid thành các phân tử nhỏ hơn, dễ dàng hấp thu qua niêm mạc ruột vào máu để cung cấp dinh dưỡng cho cơ thể.

Hấp thu nước và thải loại tại ruột già

Sau khi chất dinh dưỡng được hấp thu, phần còn lại di chuyển đến ruột già, nơi diễn ra quá trình tái hấp thu nước và tạo khuôn phân. Các chất cặn bã không tiêu hóa được sẽ được đào thải qua đại tiện.

Khi một cơ quan trong hệ tiêu hóa bị suy giảm chức năng, các bệnh lý tiêu hóa như đau bụng, tiêu chảy, táo bón hoặc kém hấp thu có thể xuất hiện. Tình trạng kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể mà còn gây suy dinh dưỡng, giảm chất lượng cuộc sống. Do đó, việc nhận biết triệu chứng và điều trị sớm một số bệnh về đường tiêu hóa là yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe.

Một số bệnh về đường tiêu hóa​ thường gặp

Các bệnh lý về tiêu hóa thường xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Dưới đây là một số bệnh về đường tiêu hóa thường gặp:

Bệnh về răng miệng và hầu họng

Các bệnh về răng miệng và hầu họng thường gặp bao gồm nhiễm nấm Candida (tưa miệng), viêm lợi, viêm nướu và viêm amidan.

• Nhiễm nấm Candida thường xuất hiện ở trẻ nhỏ hoặc người có hệ miễn dịch suy yếu, gây ra các mảng trắng trong miệng và khó chịu khi ăn uống.
• Viêm lợi và viêm nướu cấp tính gây đỏ, sưng và chảy máu nướu răng, thường liên quan đến vệ sinh răng miệng kém.
• Viêm amidan là tình trạng sưng amidan kèm đau họng, khó nuốt và nổi hạch mềm ở cổ. Nguyên nhân thường do vi khuẩn hoặc virus.

Để phòng tránh các bệnh về răng miệng và hầu họng, việc giữ vệ sinh miệng và khám răng định kỳ là rất quan trọng.

Bệnh về thực quản

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD)

GERD xảy ra khi cơ vòng thực quản dưới hoạt động kém hiệu quả, khiến axit dạ dày trào ngược lên thực quản. Triệu chứng chính gồm ợ nóng, đau ngực và cảm giác nóng rát cổ họng.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ GERD bao gồm tiêu thụ thực phẩm kích thích như đồ uống có gas, đồ cay nóng và thói quen ăn uống không điều độ. Người bệnh nên điều chỉnh lối sống như ăn chia nhỏ bữa, tránh nằm ngay sau khi ăn và hạn chế thực phẩm kích thích. Trường hợp nặng, phẫu thuật có thể cần thiết để ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng như loét thực quản và Barrett thực quản.

Đầy hơi, chướng bụng

Tình trạng đầy hơi, chướng bụng thường liên quan đến sự tích tụ khí hoặc thức ăn chưa tiêu hóa trong đường tiêu hóa. Nguyên nhân chính bao gồm ăn uống không kiểm soát, tiêu thụ thực phẩm khó tiêu và thói quen ít vận động. Cảm giác đầy bụng gây khó chịu và ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.

Để giảm triệu chứng, người bệnh nên duy trì chế độ ăn lành mạnh, hạn chế thực phẩm nhiều dầu mỡ và tập thể dục thường xuyên để hỗ trợ tiêu hóa.

Ợ chua

Ợ chua thường là dấu hiệu của trào ngược axit dạ dày. Triệu chứng bao gồm cảm giác nóng rát ở ngực và vị chua trong miệng sau khi ợ. Nguyên nhân phổ biến là tiêu thụ thực phẩm như sô cô la, rượu, bia hoặc đồ ăn cay nóng cùng thói quen hút thuốc.

Để giảm ợ chua, cần tránh các thực phẩm kích thích, duy trì cân nặng hợp lý và cải thiện thói quen ăn uống.

Bệnh về dạ dày, tá tràng

Viêm loét dạ dày - tá tràng là một trong những bệnh tiêu hóa phổ biến, xảy ra do sự mất cân bằng giữa hoạt động ăn mòn của acid dịch vị và cơ chế bảo vệ của lớp chất nhầy niêm mạc dạ dày.

Viêm loét dạ dày - tá tràng cấp tính

Ở giai đoạn cấp tính, viêm dạ dày thường liên quan đến tổn thương bề mặt niêm mạc dạ dày do tác động của các yếu tố như vi khuẩn Helicobacter pylori (HP), thường gặp tại Việt Nam. Vi khuẩn này xâm nhập và làm tổn thương niêm mạc, dẫn đến viêm nhiễm và hình thành loét. Các tổn thương này thường xảy ra ở dạ dày và đoạn đầu của tá tràng.

Các triệu chứng điển hình của viêm loét cấp tính bao gồm đau vùng thượng vị, buồn nôn, nôn và đầy bụng. Nếu không được điều trị sớm, tình trạng này có thể gây xuất huyết hoặc dẫn đến viêm nhiễm lan rộng.

Viêm loét dạ dày - tá tràng mạn tính

Nếu không điều trị kịp thời, viêm loét dạ dày cấp tính có thể tiến triển thành mạn tính. Lúc này, tổn thương có thể xâm nhập sâu qua các lớp biểu mô và cơ của thành dạ dày, gây ra các biến chứng nguy hiểm như thủng dạ dày, xuất huyết hoặc hẹp môn vị. Đặc biệt, các vết loét mạn tính có nguy cơ phát triển thành khối u ác tính, đe dọa tính mạng người bệnh.

Bệnh về đường ruột (ruột non/ruột già)

Hội chứng ruột kích thích (IBS)

Hội chứng ruột kích thích (IBS) là một rối loạn tiêu hóa phổ biến, đặc trưng bởi cơn đau bụng xảy ra ít nhất ba lần trong ba tháng, thường đi kèm táo bón hoặc tiêu chảy. Dù không gây tổn thương thực thể, IBS ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Nguyên nhân chính xác vẫn chưa rõ nhưng các yếu tố như stress, chế độ ăn uống và rối loạn đường ruột có thể góp phần gây ra tình trạng này. Điều trị IBS thường bao gồm thay đổi chế độ ăn, sử dụng men vi sinh và thuốc hỗ trợ tiêu hóa.

Viêm loét đại tràng

Viêm loét đại tràng là bệnh mạn tính gây viêm và loét niêm mạc đại tràng, thường bắt đầu từ trực tràng và lan ra các phần khác. Triệu chứng gồm tiêu chảy, đau bụng và mệt mỏi. Nếu không điều trị, bệnh có thể gây xuất huyết, thủng đại tràng hoặc tăng nguy cơ ung thư. Phương pháp điều trị bao gồm thuốc kháng viêm và thay đổi chế độ ăn uống, trong một số trường hợp nặng có thể cần phẫu thuật.

Bệnh Celiac

Celiac là bệnh tự miễn ảnh hưởng đến khả năng tiêu hóa gluten, một loại protein có trong lúa mì, lúa mạch. Khi tiêu thụ gluten, hệ miễn dịch tấn công niêm mạc ruột non, gây tiêu chảy, đầy hơi và suy dinh dưỡng. Nếu không điều trị, bệnh có thể dẫn đến loãng xương, thiếu máu hoặc ung thư ruột non. Điều trị bệnh này chủ yếu là loại bỏ hoàn toàn gluten khỏi chế độ ăn.

Bệnh Crohn

Bệnh Crohn là tình trạng viêm mạn tính xảy ra ở ruột non hoặc ruột kết. Nguyên nhân chưa được xác định rõ nhưng có liên quan đến rối loạn miễn dịch. Triệu chứng thường bao gồm đau bụng, tiêu chảy, mệt mỏi và giảm cân. Phương pháp điều trị bao gồm thuốc kháng viêm, ức chế miễn dịch và thay đổi lối sống, đôi khi cần phẫu thuật để kiểm soát biến chứng.

Đau ruột thừa

Viêm ruột thừa là tình trạng viêm do tắc nghẽn ruột thừa, thường gây đau bụng dưới bên phải kèm sốt, buồn nôn và sưng bụng. Đây là cấp cứu y khoa cần can thiệp kịp thời, thường qua phẫu thuật cắt bỏ ruột thừa để tránh biến chứng nguy hiểm như thủng ruột thừa hoặc nhiễm trùng lan rộng.

Các bệnh về gan

Viêm gan cấp tính và mạn tính

Viêm gan cấp tính xảy ra khi tế bào gan bị tổn thương do nhiễm virus, tiếp xúc với chất độc hoặc rối loạn tuần hoàn. Đây là một tình trạng tạm thời nhưng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời.

Ngược lại, viêm gan mạn tính kéo dài trên 6 tháng, thường xuất hiện sau giai đoạn viêm gan cấp. Dù ban đầu triệu chứng nhẹ, tình trạng này có thể dẫn đến xơ hóa gan, làm giảm lưu thông máu trong gan và gây tổn thương tế bào gan.

Viêm gan siêu vi

Ba loại viêm gan siêu vi phổ biến là viêm gan A, B và C, do các virus HAV, HBV và HCV gây ra. Các triệu chứng bao gồm buồn nôn, mệt mỏi, đau bụng và vàng da, mắt. Viêm gan B và C, nếu không điều trị kịp thời dễ tiến triển thành viêm gan mạn tính, dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như xơ gan hoặc ung thư gan.

Suy gan

Suy gan xảy ra khi chức năng gan suy giảm nghiêm trọng, ảnh hưởng đến các hoạt động của cơ thể. Bệnh có thể xuất hiện dưới dạng cấp tính hoặc mạn tính, với các triệu chứng như mệt mỏi, vàng da và suy giảm nhận thức. Điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân, có thể bao gồm thay đổi lối sống, dùng thuốc hoặc ghép gan trong trường hợp nặng. 

Ngộ độc thực phẩm

Ngộ độc thực phẩm thường xảy ra do tiêu thụ nước hoặc thực phẩm không đảm bảo an toàn, chứa vi khuẩn, virus, nấm hoặc độc tố. Triệu chứng bao gồm buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy (phân nước hoặc có máu), đau bụng và sốt.

Bệnh về túi mật

Sỏi mật là tình trạng phổ biến, hình thành từ cholesterol lắng đọng trong mật. Bệnh gây ra các triệu chứng như:

• Đau quặn mật: Sỏi kẹt trong cổ túi mật gây co thắt và đau.
• Viêm túi mật: Sỏi kích thích gây viêm.
• Tắc nghẽn ống mật: Gây vàng da và nhiễm trùng đường mật.

Điều trị sỏi mật thường bao gồm thay đổi chế độ ăn, dùng thuốc hoặc phẫu thuật khi cần thiết.

Bệnh về tuyến tụy

Viêm tụy cấp xảy ra khi tuyến tụy bị viêm đột ngột, thường do sỏi mật, lạm dụng rượu hoặc tăng mỡ máu. Bệnh có thể dẫn đến hoại tử tụy hoặc nhiễm trùng nặng nếu không điều trị kịp thời. Để phòng ngừa, hãy hạn chế rượu bia và duy trì chế độ ăn lành mạnh.

Tiêu chảy mạn tính

Tiêu chảy kéo dài trên 4 tuần có thể do bệnh celiac, hội chứng ruột kích thích (IBS), viêm loét đại tràng hoặc Crohn. Nhiễm trùng đường tiêu hóa cũng là nguyên nhân phổ biến. Tình trạng này cần được bác sĩ thăm khám và điều trị kịp thời để tránh biến chứng nghiêm trọng.

Táo bón mạn tính

Táo bón mạn tính xảy ra khi đại tiện dưới 3 lần/tuần, kèm phân cứng và khó đi. Nguyên nhân thường không rõ ràng nhưng có thể cải thiện bằng cách bổ sung chất xơ, uống đủ nước và tập thể dục. Nếu không hiệu quả, bệnh nhân cần tham khảo ý kiến bác sĩ.

Bệnh trĩ

Bệnh trĩ là sự giãn nở quá mức của các tĩnh mạch ở hậu môn, gây đau rát, ngứa ngáy và khó chịu. Nguyên nhân dẫn đến bệnh trĩ có thể từ các yếu tố nguy cơ như thừa cân, mang thai, táo bón hoặc đứng/ngồi lâu.

Để khắc phục, người bệnh có thể áp dụng các biện pháp hỗ trợ tại nhà như chườm đá, ngâm nước ấm tại nhà, đồng thời thăm khám bác sĩ để được tư vấn sử dụng thuốc bôi hoặc phẫu thuật.

Nứt hậu môn

Nứt hậu môn là các vết rách nhỏ, hình bầu dục ở lớp lót cuối đường tiêu hóa, thường gây đau rát, chảy máu sau khi đi ngoài. Nguyên nhân chính bao gồm stress kéo dài và nhu động ruột yếu.

Để điều trị, bác sĩ thường khuyến nghị chế độ ăn giàu chất xơ, dùng thuốc thư giãn cơ vòng hậu môn nhằm giảm triệu chứng. Trong trường hợp mạn tính, phẫu thuật cơ thắt hậu môn có thể cần thiết.

Việc duy trì lối sống lành mạnh, bổ sung chất xơ và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ sẽ giúp cải thiện tình trạng và ngăn ngừa tái phát.

Ung thư đường tiêu hóa

Nếu không được điều trị sớm, các bệnh tiêu hóa như viêm loét hoặc nhiễm trùng có thể tiến triển thành ung thư đường tiêu hóa. Triệu chứng ban đầu thường không rõ ràng, bao gồm buồn nôn, giảm cân, thiếu máu và mệt mỏi. Phát hiện sớm và điều trị kịp thời là yếu tố quan trọng để giảm nguy cơ tử vong.

Lợi ích của việc khám sàng lọc các bệnh tiêu hóa thường gặp

Để bảo vệ sức khỏe hệ tiêu hóa, việc kiểm tra sức khỏe định kỳ, khám sàng lọc là điều cần thiết.

Phát hiện sớm các bệnh tiêu hóa nguy hiểm

Các bệnh tiêu hóa nghiêm trọng như ung thư dạ dày, ung thư thực quản và ung thư hậu môn đang gia tăng nhanh chóng tại Việt Nam.

Theo Hội Ung thư Việt Nam, số ca mắc bệnh từ 69.000 ca năm 2000 đã tăng lên 157.000 ca vào năm 2010 và dự kiến sẽ đạt 200.000 ca vào năm 2020. Dù tỷ lệ tử vong do ung thư tiêu hóa vẫn ở mức cao, việc phát hiện sớm có thể tăng cơ hội chữa khỏi đáng kể. Khám sàng lọc định kỳ giúp phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường, từ đó hỗ trợ bác sĩ xây dựng phác đồ điều trị hiệu quả và kịp thời.

Ngăn ngừa và điều trị các triệu chứng gây khó chịu của bệnh

Hệ tiêu hóa đóng vai trò thiết yếu trong duy trì sức khỏe. Khi gặp các vấn đề về tiêu hóa, người bệnh không chỉ đối mặt với sự khó chịu mà còn có nguy cơ suy giảm hấp thụ dinh dưỡng, đặc biệt ở người lớn tuổi.

Những rối loạn này có thể dẫn đến suy nhược cơ thể, cảm giác mệt mỏi và tâm lý bất ổn. Khám sàng lọc định kỳ giúp phát hiện các triệu chứng ngay từ giai đoạn đầu, tạo cơ hội điều trị sớm và giảm thiểu những tác động tiêu cực.

Được hướng dẫn cách sống lành mạnh hơn

Thói quen ăn uống không hợp lý, tiêu thụ nhiều chất béo và ít vận động là nguyên nhân gây tổn hại cho hệ tiêu hóa. Khám sàng lọc không chỉ giúp phát hiện bệnh mà còn mang lại những lời khuyên hữu ích từ bác sĩ về chế độ ăn uống và lối sống. Điều này giúp bệnh nhân phòng ngừa bệnh và duy trì sức khỏe hệ tiêu hóa một cách hiệu quả hơn.

Khi mắc một số bệnh về đường tiêu hóa không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Khám sàng lọc định kỳ là giải pháp hiệu quả giúp bảo vệ hệ tiêu hóa, nâng cao chất lượng cuộc sống và phòng ngừa các biến chứng nghiêm trọng. Mỗi người hãy luôn chú trọng đến sức khỏe tiêu hóa của bản thân bằng cách duy trì lối sống lành mạnh, chế độ ăn khoa học và thường xuyên kiểm tra sức khỏe tại các cơ sở y tế uy tín.