Tăng lipid máu là gì? Nguyên nhân gây tăng lipid máu ở người bệnh

Tăng lipid máu là tình trạng hàm lượng lipid trong máu diễn ra bất thường, gây ảnh hưởng tác động xấu đến sức khỏe cơ thể. Để hiểu rõ hơn về hiện tượng này, hãy cùng Nhà thuốc Long Châu theo dõi bài viết dưới đây để tìm hiểu về vấn đề này nhé!

Tăng lipid máu là gì?

Tăng lipid máu là một hiện tượng y khoa mô tả tình trạng nồng độ chất béo (lipid) trong máu cao hơn mức bình thường. Trong máu, hai loại lipid chính là triglyceride và cholesterol đóng vai trò quan trọng, do đó nếu một trong hai thành phần này tăng có thể tác động ảnh hưởng đến các bộ phận khác.

Triglyceride hình thành trong cơ thể khi lượng calo tiêu thụ vượt quá nhu cầu năng lượng, đặc biệt là khi chế độ ăn uống chứa quá nhiều chất béo và đường. Sự tăng cao của triglyceride trong máu sẽ ảnh hưởng làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và các vấn đề sức khỏe tim mạch khác. Ngoài ra, đây là một chỉ số quan trọng trong việc đánh giá tổng quan sức khỏe tim mạch và chức năng lipid trong cơ thể.

Cholesterol là một loại chất béo cần thiết cho nhiều chức năng cơ thể và được sản xuất tự nhiên từ gan. Cholesterol chủ yếu được sử dụng để xây dựng và duy trì các tế bào trong cơ thể. Có hai loại chính của cholesterol, bao gồm LDL-Cholesterol (cholesterol xấu) và HDL-Cholesterol (cholesterol tốt). LDL-Cholesterol được xem là có tác động tiêu cực đối với sức khỏe nếu tích tụ quá mức trong máu. Ngược lại, HDL-Cholesterol được coi là có tác động tích cực, vì nó giúp loại bỏ LDL-Cholesterol khỏi máu và giảm nguy cơ bệnh tim mạch.

Tình trạng tăng lipid máu hay còn gọi là nồng độ cholesterol cao, có thể là kết quả của yếu tố di truyền, nhưng thường xuất phát từ lối sống không lành mạnh. Vì thế nên, việc điều trị thường kéo dài và đòi hỏi sự kết hợp giữa thuốc cùng với chế độ ăn uống và lối sống lành mạnh

Phân loại các dạng tăng lipid máu

Để hiểu rõ tăng lipid máu là gì, cần phải nắm được các dạng phân loại của bệnh. Dựa trên nguyên nhân, rối loạn lipid máu được chia thành hai nhóm chính: Nguyên phát và thứ phát.

Tăng lipid máu nguyên phát

Hệ thống phân loại Fredrickson (được WHO công nhận) chia thành 5 nhóm chính:

• Loại I: Tăng chylomicron và triglyceride, thường gặp ở trẻ em, hiếm ở người lớn.
• Loại II: Gồm IIa (tăng LDL đơn thuần) và IIb (tăng cả LDL và triglyceride); phổ biến, liên quan bệnh tim mạch.
• Loại III: Tăng cholesterol và triglyceride, gây xơ vữa động mạch sớm.
• Loại IV: Tăng triglyceride, đôi khi kèm tăng acid uric và nguy cơ viêm tụy.
• Loại V: Tăng triglyceride nặng, nguy cơ cao hội chứng chylomicronemia.

Tăng lipid máu thứ phát

Là hệ quả của bệnh lý nền (tiểu đường, suy giáp, bệnh thận mạn...) hoặc thuốc (corticosteroid, thuốc tránh thai, lợi tiểu). Cả hai dạng đều làm tăng nguy cơ:

• Xơ vữa động mạch sớm;
• Viêm tụy cấp;
• Hội chứng chylomicronemia (đau bụng dữ dội, gan to, nguy hiểm tính mạng).

Triệu chứng tăng lipid máu thường gặp

Trong nhiều trường hợp, người bệnh không có triệu chứng rõ ràng cho đến khi xảy ra biến chứng nghiêm trọng. Tuy nhiên, một số biểu hiện lâm sàng có thể giúp nhận diện sớm tăng lipid máu là gì và khi nào cần đi khám:

• Cảm giác đau ở ngón chân hoặc bàn chân, thường xuyên bị tê hoặc lạnh;
• Đau tức ngực, đặc biệt khi gắng sức;
• Khó thở hoặc hụt hơi khi vận động;
• Triệu chứng khó tiêu, buồn nôn sau ăn nhiều chất béo;
• Đau mỏi cánh tay không rõ nguyên nhân;
• Đau lan từ hàm đến vai, cổ hoặc lưng, dấu hiệu của bệnh lý mạch vành.

Một số nguyên nhân gây tăng lipid máu

Dưới đây là các nguyên nhân chính thường gặp gây ra sự rối loạn lipid máu:

Chế độ ăn uống không lành mạnh

Tiêu thụ quá nhiều chất béo bão hòa, thực phẩm chiên rán, đồ ngọt và thức ăn nhanh làm tăng mức cholesterol xấu (LDL) trong máu. Bên cạnh đó, ăn uống không hợp lý, nhất là lạm dụng đồ ăn chứa nhiều chất béo xấu làm tăng triglyceride. Trong đó, triglyceride tăng là nguyên nhân gây mỡ máu cao.

Béo phì

Thừa cân và béo phì liên quan mật thiết đến tăng triglyceride và giảm HDL, gây rối loạn chuyển hóa lipid máu.

Lười vận động

Lối sống ít hoạt động thể chất làm giảm HDL (cholesterol tốt) và tăng nguy cơ tích tụ lipid trong mạch máu.

Hút thuốc lá và rượu bia

Chất nicotine trong thuốc lá và cồn trong rượu làm tổn thương thành mạch, kích thích cơ thể sản sinh nhiều cholesterol xấu hơn.

Ảnh hưởng của bệnh lý nền

Các bệnh lý nền như tiểu đường, suy giáp, hoặc hội chứng thận hư. Các bệnh này làm thay đổi quá trình chuyển hóa mỡ trong cơ thể, dẫn đến tăng cholesterol hoặc triglyceride.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ tăng lipid máu

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ tăng lipid máu như:

• Tiền sử gia đình có người mắc bệnh tim mạch sớm;
• Bệnh đái tháo đường type 2;
• Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu;
• Hội chứng chuyển hóa;
• Mức HDL cholesterol thấp;
• Huyết áp cao kéo dài;
• Tình trạng stress kéo dài;
• Hút thuốc lá.

Những biến chứng ảnh hưởng khi tăng lipid máu

Ban đầu, các triệu chứng của tăng lipid máu có thể khá mơ hồ gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe trong thời gian dài. Theo thời gian, LDL-cholesterol thừa thường bám vào thành động mạch, tạo thành các mảng bám dày và làm thu hẹp lumen mạch máu, hạn chế lưu lượng máu đến các bộ phận quan trọng như tim, não, chân tay và các cơ quan khác. Các mảng bám cũng có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm đến sức khỏe như:

• Bệnh tim mạch vành: Các mảng bám trong động mạch có thể làm giảm lưu lượng máu tới tim, dẫn đến cơn đau thắt ngực hoặc đau tim. Nếu không được điều trị, người bệnh có thể dẫn đến suy tim.
• Đau tim: Rupture của mảng bám có thể hình thành cục máu đông, gây mất oxy cho tim và dẫn đến các cơn đau tim.
• Đột quỵ: Nếu mảng bám vỡ ra, tạo thành cục máu đông, có thể gây chặn động mạch cung cấp oxy cho não và dẫn đến đột quỵ.
• Bệnh tiểu đường: LDL-cholesterol cao có thể tác động xấu gây nên bệnh tiểu đường và tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
• Gan nhiễm mỡ: Tăng lipid máu có thể dẫn đến gan nhiễm mỡ, suy giảm chức năng gan và tăng nguy cơ ung thư gan.

Cách giảm lipid máu

Sau khi hiểu rõ tăng lipid máu là gì, điều quan trọng là áp dụng các biện pháp điều trị và phòng ngừa hiệu quả. Một số cách giúp cải thiện nồng độ lipid máu bao gồm:

• Thay đổi chế độ ăn uống: Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt; giảm tiêu thụ thịt đỏ, mỡ động vật và thực phẩm chế biến sẵn. Xem thêm bài viết rối loạn lipid máu nên ăn gì để xây dựng chế độ ăn phù hợp.
• Tập thể dục đều đặn: Với các bài tập aerobic như đi bộ nhanh, đạp xe hoặc bơi lội.
• Giảm cân: Mỗi kg giảm được giúp cải thiện mức lipid máu đáng kể, đặc biệt là triglyceride.
• Hạn chế rượu và ngừng hút thuốc: Đây là các yếu tố nguy cơ gây tổn thương mạch máu và tăng cholesterol.
• Dùng thuốc nếu cần thiết: Trong trường hợp không kiểm soát được bằng thay đổi lối sống, bác sĩ có thể chỉ định các thuốc hạ lipid như statin, fibrat, hoặc ezetimibe.

Cách phòng ngừa tăng lipid máu

Thay đổi lối sống và chế độ ăn uống là biện pháp hiệu quả nhất để ngăn ngừa và điều trị tăng lipid máu. Vì thế nên, việc lựa chọn chế độ ăn lành mạnh, thực hiện tập thể dục đều đặn, không hút thuốc và duy trì trọng lượng cơ thể ổn định là những bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe tim mạch và kiểm soát mức lipid trong máu.

Chế độ ăn uống phù hợp

Một chế độ ăn uống lành mạnh cho tim cần sẽ hỗ trợ làm giảm lượng chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa và cholesterol. Người bệnh cần nên tăng cường tiêu thụ trái cây, rau quả, chất xơ, ngũ cốc nguyên hạt và uống đủ nước mỗi ngày. Đồng thời cần nên hạn chế hoặc tránh thức ăn nhanh, thực phẩm giàu carbohydrate và thực phẩm chế biến sẵn không có giá trị dinh dưỡng.

Không hút thuốc

Hút thuốc lá gây ra nhiều vấn đề sức khỏe và làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Hút thuốc thúc đẩy sự hình thành xơ vữa động mạch, tăng nồng độ LDL-cholesterol và kích thích quá trình viêm nhiễm, đồng thời tạo điều kiện hình thành máu đông trong mạch máu. Ngưng hút thuốc lá đã được chứng minh có thể cải thiện nồng độ HDL-cholesterol trong máu.

Giữ cân nặng ổn định

Người thừa cân hoặc béo phì thường đối diện với nguy cơ mắc bệnh tăng lipid máu và bệnh tim mạch. Do đó, giảm cân có thể giúp giảm nồng độ LDL-cholesterol, cholesterol toàn phần và triglyceride trong máu. Nhờ vào đó hỗ trợ làm tăng hàm lượng HDL-cholesterol, hỗ trợ quá trình loại bỏ LDL-cholesterol gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.

Hiểu rõ tăng lipid máu là gì không chỉ giúp bạn chủ động phòng tránh bệnh mà còn giúp nhận diện sớm các dấu hiệu bất thường để có hướng điều trị kịp thời. Đây là một tình trạng có thể kiểm soát được nếu bạn kết hợp giữa lối sống lành mạnh và thăm khám y tế định kỳ. Đừng để các biến chứng nguy hiểm xảy ra chỉ vì sự chủ quan với một tình trạng âm thầm nhưng đáng lo ngại như rối loạn lipid máu.

Xem thêm:

• Rối loạn lipid máu có nguy hiểm không
• Điều trị tăng lipid máu: Mục tiêu và các phương pháp điều trị