Huyết áp tâm thu cao là gì? Dấu hiệu nhận biết, điều trị và cách phòng ngừa huyết áp tâm thu cao

Huyết áp tâm thu cao là gì?

Huyết áp là áp lực của dòng máu chảy trong lòng động mạch. Khi đo huyết áp, chúng ta sử dụng hai con số là huyết áp tâm thu và huyết áp tâm trương. Huyết áp tâm thu là chỉ số trên cùng, và huyết áp tâm trương là chỉ số phía dưới. Chúng thường được ghi lại dưới dạng một tỷ lệ như 120/80mmHg. Nếu kết quả đo huyết áp liên tục vượt quá 140/90mmHg, đúng cách và sau nhiều lần đo, có thể cho thấy có tình trạng tăng huyết áp.

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc xảy ra khi huyết áp tâm thu tăng lên (trên 130mmHg), trong khi huyết áp tâm trương vẫn ở mức bình thường hoặc thấp (dưới 90mmHg).

Theo ước tính, có 15% số người từ 60 tuổi trở lên bị tăng huyết áp tâm thu đơn độc. Đây là loại huyết áp cao phổ biến nhất ở những người từ 70 tuổi trở lên.

Những dấu hiệu và triệu chứng của huyết áp tâm thu cao

Triệu chứng của tình trạng huyết áp tâm thu cao có thể không rõ ràng hoặc không có triệu chứng đặc thù. Những dấu hiệu và triệu chứng sau có thể xuất hiện khi bạn mắc huyết áp tâm thu cao:

• Đau đầu: Cảm giác nhức đầu, đau nhức hoặc áp lực ở vùng đầu.
• Mệt mỏi: Thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, mất năng lượng.
• Buồn nôn hoặc nôn mửa: Có thể xuất hiện khi huyết áp tâm thu tăng đáng kể.
• Mất ngủ: Gặp khó khăn trong việc ngủ đủ giấc, hoặc thức dậy trong trạng thái không hoàn toàn nghỉ ngơi.
• Giảm thị lực: Mờ mắt, khó nhìn rõ hoặc có khó khăn trong việc tập trung.
• Đau ngực: Một số người có thể trải qua cảm giác áp lực hoặc đau nhói ở vùng ngực.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh huyết áp tâm thu cao

Biến chứng của tăng huyết áp tâm thu cao có thể bao gồm:

• Biến chứng lên tim: Huyết áp tâm thu cao tạo áp lực lớn lên thành mạch, gây căng thẳng và hư hỏng chức năng của chúng. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề tim mạch như nhồi máu cơ tim, bệnh mạch vành, suy tim.
• Biến chứng lên não: Huyết áp tâm thu cao có thể gây ra các vấn đề như đột quỵ và các rối loạn tuần hoàn não khác. Điều này có thể gây tổn thương vĩnh viễn cho não, gây ra các vấn đề như suy giảm trí tuệ, khó khăn về giao tiếp và các vấn đề vận động.
• Biến chứng lên thận: Áp lực cao trong mạch máu thận có thể gây tổn thương cho các mạch máu và các cơ quan thận. Điều này có thể dẫn đến bệnh thận mạn tính và suy thận.
• Biến chứng lên mạch máu: Tăng huyết áp tâm thu cao có thể gây tổn thương cho mạch. Điều này có thể gây ra các vấn đề như bệnh mạch vành, bệnh động mạch ngoại biên.
• Biến chứng lên mắt: Áp lực cao trong mạch máu mắt có thể gây tổn thương cho mạch máu và tế bào mắt. Tăng huyết áp tâm thu cao có thể góp phần vào các vấn đề thị lực như bệnh đục thuỷ tinh.

Điều quan trọng là kiểm soát tăng huyết áp tâm thu cao thông qua chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn, giảm căng thẳng và tuân thủ đúng các đơn thuốc và khuyến nghị của bác sĩ. Điều này có thể giúp giảm nguy cơ phát triển các biến chứng và bảo vệ sức khỏe tổng thể.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu thấy chỉ số huyết áp của mình cao bất thường hay có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm khác.

Nguyên nhân dẫn đến huyết áp tâm thu cao

Hầu hết trong những trường hợp người cao tuổi, nguyên nhân gây tăng huyết áp tâm thu đơn độc là do sự suy giảm tính linh hoạt của hệ thống động mạch. 

Quá trình lão hóa tự nhiên dẫn đến vôi hóa sợi elastin, làm gia tăng độ cứng của cơ trơn trong thành của động mạch, gây rối loạn chức năng bên trong, tạo ra chất tiền viêm và làm cho động mạch trở nên không nhạy cảm với các chất giãn mạch do cơ thể tự tiết ra. Kết quả là các mạch máu trở nên cứng và dày hơn, làm hẹp kích thước của các mạch máu nhỏ, từ đó tăng áp lực cho dòng máu khi đi qua động mạch. Điều này dẫn đến tăng huyết áp tâm thu, trong khi huyết áp tâm trương không bị ảnh hưởng.

Những ai có nguy cơ mắc phải huyết áp tâm thu cao?

• Bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường, rối loạn lipid máu, tăng huyết áp.
• Người có tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch sớm (nữ giới trước 65 tuổi và nam giới trước 55 tuổi).
• Người bị béo phì, thừa cân.
• Có cuộc sống ít vận động.
• Chế độ ăn thiếu lành mạnh: Ăn nhiều muối, các đồ ăn nhanh, chế biến sẵn, nhiều chất béo, thường xuyên uống rượu bia,…

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải huyết áp tâm thu cao

Các yếu tố nguy cơ gây huyết áp tâm thu cao bao gồm:

• Tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch sớm: Nếu có người trong gia đình bị bệnh tim mạch ở tuổi trẻ, đặc biệt là nam giới trước 55 tuổi và nữ giới trước 65 tuổi, bạn có nguy cơ cao hơn mắc tăng huyết áp tâm thu đơn độc.
• Thừa cân và béo phì: Tình trạng này liên quan mật thiết đến tăng huyết áp tâm thu.
• Hút thuốc lá và thuốc lào: Sử dụng thuốc lá và thuốc lào có thể góp phần vào huyết áp tâm thu cao.
• Lối sống ít vận động: Thiếu hoạt động thể chất đều đặn là một yếu tố khác có thể tăng nguy cơ mắc huyết áp tâm thu cao.
• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Tiêu thụ lượng muối cao, ăn ít rau quả, nhiều chất béo và uống rượu thường xuyên có thể tác động đến tăng huyết áp tâm thu đơn độc.
• Stress và căng thẳng tâm lý: Tình trạng căng thẳng và stress có thể ảnh hưởng đến huyết áp, góp phần vào tăng huyết áp tâm thu đơn độc.
• Mắc bệnh tiểu đường hay suy thận cũng gây tăng nguy cơ mắc huyết áp tâm thu cao.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán huyết áp tâm thu cao

Để chẩn đoán tăng huyết áp tâm thu, ngoài việc thăm khám lâm sàng, hỏi tiền sử bản thân và tiền sử gia đình, bác sĩ sẽ tiến hành các phương pháp sau đây:

• Đo huyết áp: Bác sĩ sẽ đo huyết áp và ghi lại hai con số quan trọng là huyết áp tâm thu và huyết áp tâm trương. Để chẩn đoán tăng huyết áp tâm thu, huyết áp tâm thu cần phải cao hơn 130mmHg trong khi huyết áp tâm trương vẫn ở mức bình thường.
• Xét nghiệm sàng lọc: Bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm khác để kiểm tra các chỉ số sức khỏe tổng quát và tìm hiểu về các nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch, mạch máu, chẳng hạn như điện tâm đồ, công thức máu.

Phương pháp điều trị huyết áp tâm thu cao hiệu quả

Huyết áp tâm thu cao là tình trạng diễn tiến mạn tính và nguy hiểm. Vì vậy, bệnh nhân cần được điều trị lâu dài, đúng và đủ hằng ngày, đồng thời theo dõi huyết áp đều đặn. Mục tiêu điều trị là nhằm duy trì huyết áp mục tiêu (chỉ số huyết áp dưới 130/80mmHg) và giảm tối đa các nguy cơ biến chứng khác trên tim mạch.

Trong việc điều trị huyết áp tâm thu cao, các loại thuốc được ưu tiên sử dụng là thuốc lợi tiểu giống thiazide và thuốc chặn canxi. Ngoài ra, các loại thuốc ức chế men chuyển hoặc thuốc ức chế thụ thể AT1 của angiotensin II cũng được sử dụng trong điều trị. 

Thông thường, đa số bệnh nhân cần sử dụng hai hoặc nhiều loại thuốc kết hợp để đạt được hiệu quả giảm áp huyết tốt nhất. Sự kết hợp này giúp tác động đến các cơ chế điều chỉnh áp huyết từ nhiều góc độ khác nhau, tăng cường hiệu quả điều trị.

Cuối cùng, bệnh nhân cần tuân thủ lịch tái khám theo hẹn của bác sĩ để kiểm tra tình trạng huyết áp và đảm bảo rằng quá trình điều trị đang mang lại kết quả như mong đợi. Đồng thời, cần khuyến khích bệnh nhân phát triển thói quen tự theo dõi huyết áp tại nhà để có thể tự giám sát tình trạng sức khỏe của mình một cách tốt hơn.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của huyết áp tâm thu cao

Chế độ sinh hoạt:

• Giảm cân nếu cần thiết: Nếu bạn có thừa cân hoặc béo phì, giảm cân có thể giúp giảm huyết áp. Tìm hiểu về chế độ ăn giảm cân lành mạnh và tập thể dục thích hợp để đạt được mục tiêu này.
• Tập thể dục đều đặn: Tập thể dục có lợi cho sức khỏe tim mạch và giúp kiểm soát huyết áp. Hãy tham khảo ý kiến ​​bác sĩ để có lời khuyên về lượng và loại tập thể dục phù hợp cho bạn.
• Hạn chế uống bia rượu: Uống bia rượu quá mức có thể tăng huyết áp. Hãy hạn chế việc uống rượu và tuân thủ các hướng dẫn về việc uống bia rượu an toàn.
• Tránh hút thuốc: Hút thuốc lá có thể gây ra tình trạng tăng huyết áp và tăng nguy cơ các vấn đề tim mạch khác. Nếu bạn hút thuốc, hãy xem xét việc tìm cách bỏ thuốc hoặc tìm sự hỗ trợ từ chuyên gia y tế.
• Giảm căng thẳng: Căng thẳng có thể tác động tiêu cực đến huyết áp. Hãy tìm các phương pháp giảm căng thẳng như yoga, thiền, tập thể dục thư giãn và quản lý thời gian hiệu quả.
• Theo dõi huyết áp đều đặn: Sử dụng thiết bị đo huyết áp tại nhà để theo dõi huyết áp của bạn thường xuyên. Ghi lại các kết quả và chia sẻ với bác sĩ để theo dõi tiến trình điều trị.

Chế độ dinh dưỡng:

• Giảm natri: Hạn chế lượng muối trong chế độ ăn hàng ngày là rất quan trọng. Cố gắng giảm tiêu thụ muối và các thực phẩm chứa natri cao như món ăn nhanh, mì chính, món ăn chế biến sẵn và các sản phẩm đóng hộp. Thay thế muối bằng các loại gia vị và tiêu chuẩn dinh dưỡng không chứa muối khi làm nấu ăn.
• Tăng cường dinh dưỡng giàu kali: Kali có khả năng giảm tác động của natri lên huyết áp. Các nguồn giàu kali bao gồm các loại trái cây như chuối, cam, dứa, dưa hấu và các loại rau như rau chân vịt, bắp cải, cải xoong, khoai tây, và đậu.
• Tăng cường dinh dưỡng giàu chất xơ: Chất xơ có thể giúp điều chỉnh huyết áp và cải thiện sức khỏe tim mạch. Tiêu thụ thực phẩm giàu chất xơ như ngũ cốc nguyên hạt, hạt, hạt chia, quả và rau xanh.
• Giảm tiêu thụ chất béo bão hòa và cholesterol: Hạn chế các loại chất béo bão hòa và cholesterol có thể giúp giảm nguy cơ bệnh tim mạch. Tránh ăn thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa như thịt đỏ mỡ, thịt gia cầm có da, sản phẩm từ sữa béo, bơ và dầu cọ. Thay vào đó, ưu tiên chất béo không bão hòa như dầu oliu, dầu hạt lanh và cá hồi.
• Theo dõi lượng calo và duy trì cân nặng lành mạnh: Giữ cân nặng trong khoảng phù hợp và ăn một chế độ ăn giàu chất dinh dưỡng có thể giúp kiểm soát huyết áp.

Phương pháp phòng ngừa huyết áp tâm thu cao hiệu quả

Để phòng ngừa huyết áp tâm thu cao hiệu quả, bạn có thể tham khảo các phương pháp sau đây:

• Duy trì một lối sống lành mạnh: Hãy ăn một chế độ ăn giàu chất xơ, thực phẩm tươi và ít muối. Hạn chế đồ ăn chứa nhiều chất béo bão hòa và đường. Đảm bảo tập thể dục đều đặn và giảm căng thẳng trong cuộc sống hàng ngày.
• Giữ cân nặng trong khoảng lý tưởng: Nếu bạn đang gặp vấn đề về cân nặng, hãy thảo luận với bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để xây dựng một kế hoạch giảm cân an toàn và hiệu quả.
• Giới hạn tiêu thụ cồn: Giới hạn việc uống rượu và tuân thủ hướng dẫn về việc uống bia rượu an toàn.
• Hạn chế tiếp xúc với thuốc lá: Hút thuốc lá và tiếp xúc với khói thuốc lá có thể làm tăng nguy cơ huyết áp tâm thu cao. Nếu bạn hút thuốc, hãy xem xét việc bỏ thuốc hoặc tìm sự hỗ trợ để từ bỏ nó.
• Giảm căng thẳng: Hãy tìm cách giảm căng thẳng trong cuộc sống hàng ngày. Có thể áp dụng các phương pháp như thiền, yoga, tập thể dục thư giãn và quản lý thời gian hiệu quả.
• Theo dõi huyết áp định kỳ: Đo huyết áp thường xuyên và ghi lại kết quả. Nếu bạn có nguy cơ cao huyết áp hoặc có tiền sử gia đình, hãy thảo luận với bác sĩ về những vấn đề của bạn.

Lưu ý rằng việc phòng ngừa huyết áp tâm thu cao cần sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm chế độ ăn uống, hoạt động thể chất, quản lý căng thẳng và tuân thủ chỉ định y tế. Tìm sự tư vấn từ bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để xác định cách phòng ngừa huyết áp tâm thu cao phù hợp với tình trạng của bạn.