Sỏi túi mật: Triệu chứng, nguyên nhân, chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa

Sỏi túi mật là gì?

Túi mật là một cơ quan nhỏ nằm ở ngay dưới gan, phần bụng trên bên phải. Chúng là một túi chứa mật - một chất dịch màu xanh giúp tiêu hóa thức ăn. Sỏi mật là sự lắng đọng của dịch mật tiêu hóa được tạo thành từ cholesterol. Sỏi túi mật là tình trạng những mảnh mật cứng hình thành trong túi mật chặn ống đường đi của ống mật.

Sỏi túi mật khá phổ biến và thường không gây triệu chứng. Ít nhất 10% người trưởng thành ở Hoa Kỳ bị sỏi túi mật nhưng chỉ có 20% những người được chẩn đoán sẽ có triệu chứng hoặc cần điều trị.

Những dấu hiệu và triệu chứng của sỏi túi mật

Sỏi túi mật có thể khiến bạn đau ở vùng bụng trên bên phải hoặc ở thượng vị. Bạn có thể bị đau sau khi ăn những thức ăn có nhiều chất béo như đồ chiên xào, tuy nhiên cơn đau cũng có thể xuất hiện bất kỳ lúc nào. Cơn đau do sỏi túi mật thường chỉ kéo dài trong vài giờ nhưng thường gây cảm đau dữ dội.

Nếu sỏi túi mật không được điều trị hoặc không được chẩn đoán, những triệu chứng có thể nghiêm trọng hơn gồm:

• Sốt;
• Ớn lạnh;
• Loạn nhịp tim;
• Vàng da, vàng mắt;
• Ngứa da;
• Tiêu chảy;
• Lú lẫn;
• Mất cảm giác ngon miệng.

Những triệu chứng này có thể là dấu hiệu của tình trạng nhiễm trùng túi mật hoặc viêm túi mật, gan hoặc tụy.

Tuy nhiên, theo Đại học Tiêu hóa Hoa Kỳ, có khoảng 80% những người bị sỏi túi mật mà không có triệu chứng. Bạn chỉ có thể phát hiện tình cờ khi đi khám hoặc khi phẫu thuật vùng bụng vì bệnh khác.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh sỏi túi mật

Nếu sỏi chặn đường đi của mật, nó có thể ảnh hưởng đến bất kỳ hoặc tất cả các cơ quan trong hệ thống đó. Mật không thể chảy ngược vào ống mật và các cơ quan của bạn, gây viêm cấp tính và tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển gây nhiễm trùng. Nếu nghiêm trọng, những tình trạng này có thể đe dọa tính mạng.

Các biến chứng của sỏi túi mật bao gồm:

• Viêm túi mật;
• Viêm tụy;
• Viêm đường mật;
• Viêm gan;
• Nhiễm trùng huyết.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các triệu chứng của sỏi túi mật có thể giống triệu chứng của các bệnh lý nghiêm trọng khác như viêm ruột thừa và viêm tụy nên nếu có bất kỳ triệu chứng nào kể trên, hãy đi khám bác sĩ ngay lập tức.

Nguyên nhân dẫn đến sỏi túi mật

Nguyên nhân chính của sỏi túi mật được cho là sự mất cân bằng của dịch mật bên trong túi mật. Các nhà nghiên cứu đến nay vẫn chưa biết chính xác nguyên nhân gây ra sự mất cân bằng đó. Một số lý do gây ra sỏi mật:

Quá nhiều cholesterol trong mật

Khi có nhiều cholesterol trong mật có thể dẫn đến sỏi cholesterol màu vàng. Gan của bạn chiết xuất cholesterol từ máu để tạo ra mật. Những viên sỏi này sẽ phát triển khi gan của bạn tạo ra quá nhiều cholesterol so với lượng mà dịch mật có thể hòa tan.

Quá nhiều bilirubin trong mật

Bilirubin là một chất được tạo ra trong quá trình phân hủy hồng cầu. Một số tình trạng như tổn thương gan và một số rối loạn về máu, khiến gan sản xuất nhiều bilirubin hơn mức cần thiết. Sỏi hình thành khi túi mật của bạn không thể phân hủy lượng bilirubin dư. Những viên sỏi này thường có màu nâu sẫm hoặc đen.

Không đủ acid mật (muối mật)

Một số bệnh lý có thể gây ra tình trạng kém hấp thu acid mật. Nếu bạn mất quá nhiều, gan của bạn sẽ không còn đủ năng lượng để tạo mật. Việc thiếu acid mật sẽ tạo ra lượng cholesterol dư thừa trong mật của bạn.

Ứ mật hoặc ứ đọng trong túi mật

Túi mật của bạn cần được làm trống mật để có thể hoạt động bình thường. Nếu nó không thể làm rỗng mật, mật sẽ trở nên cô đặc quá mức, do đó có thể hình thành sỏi.

Những ai có nguy cơ mắc phải sỏi túi mật?

Bạn sẽ có nguy cơ mắc bệnh sỏi túi mật nếu:

• Tuổi: Nam giới có nhiều khả năng mắc bệnh này sau 60 tuổi; nữ giới thường mắc bệnh ở độ tuổi từ 20 đến 50.
• Phụ nữ có thai.
• Tiền sử gia đình bị sỏi túi mật.
• Mắc bệnh xơ gan.
• Mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải sỏi túi mật

Các yếu tố nguy cơ gây sỏi mật thường liên quan đến chế độ ăn uống, ngoài ra còn nhiều yếu tố nguy cơ khác không thể kiểm soát được:

• Béo phì;
• Chế độ ăn nhiều chất béo hoặc cholesterol và ít chất xơ;
• Giảm cân quá nhanh;
• Hormone: Estrogen làm tăng mức cholesterol, trong khi progesterone làm chậm quá trình làm rỗng túi mật của bạn. Do đó những phụ nữ sử dụng thuốc có hàm lượng estrogen cao (như một số biện pháp tránh thai) có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm sỏi túi mật

Bác sĩ sẽ thực hiện kiểm tra thể chất bao gồm kiểm tra mắt và da của bạn để tìm dấu hiệu vàng da, vàng mắt.

Các xét nghiệm được chỉ định nhằm chẩn đoán bệnh sỏi túi mật gồm:

• Xét nghiệm máu: Bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm máu để đo lượng bilirubin trong máu của bạn, xét nghiệm này còn giúp xác định gan của bạn hoạt động như thế nào.
• Siêu âm bụng: Là phương pháp được chỉ định thường xuyên hiện nay. Siêu âm cho thấy hình ảnh bên trong bụng của bạn, bác sĩ có thể phát hiện sỏi bên trong túi mật bằng cách này. Ngoài ra, siêu âm cũng có thể cho thấy những bất thường liên quan đến viêm túi mật cấp tính.
• Chụp CT-scan bụng: Xét nghiệm hình ảnh này sẽ cho thấy hình ảnh gan và vùng bụng của bạn chi tiết hơn so với siêu âm.
• Nội soi mật tụy ngược dòng ERCP (Endoscopic retrograde cholangiopancreatography): Là phương pháp chủ yếu để chẩn đoán và chữa trị các vấn đề của đường mật, bao gồm sỏi mật, các chít hẹp có tính viêm (sẹo), rò mật (từ chấn thương hoặc phẫu thuật) và ung thư. Nếu phát hiện được có sỏi mật hay ống mật bị hẹp, bác sĩ sẽ luồn một dụng cụ vào ống soi để lấy đi sỏi hay giải phóng chỗ hẹp. Ngoài ra, bác sĩ còn có thể lấy các mẫu mô dùng để sinh thiết.

Điều trị sỏi túi mật

Trong hầu hết các trường hợp, bạn sẽ không cần phải điều trị sỏi túi mật trừ khi chúng gây triệu chứng. Nếu sỏi túi mật gây tắc nghẽn đường mật của bạn, bác sĩ sẽ muốn loại bỏ hoàn toàn - không chỉ những viên sỏi gây tắc nghẽn mà là toàn bộ. Một khi sỏi túi mật đã gây tắc nghẽn, rất có thể chúng sẽ tái phát.

Ngoại khoa

Phẫu thuật cắt túi mật là một phương pháp điều trị phổ biến, lâu dài đáng tin cậy của sỏi túi mật. Bởi vì túi mật không phải là một cơ quan thiết yếu nên bạn có thể sống một cuộc sống khỏe mạnh dù không có nó. Sau phẫu thuật, mật sẽ chảy trực tiếp từ gan đến ruột non.

Có hai phương pháp phẫu thuật cắt túi mật:

• Phẫu thuật cắt túi mật qua nội soi: Đây là một phẫu thuật phổ biến đòi hỏi phải gây mê toàn thân. Bạn có thể về nhà ngay trong ngày làm phẫu thuật hoặc ngày hôm sau nếu không có biến chứng.
• Phẫu thuật cắt túi mật mở: Phẫu thuật này thường được thực hiện khi túi mật bị viêm, nhiễm trùng hoặc có sẹo. Phẫu thuật có thể được chỉ định nếu phẫu thuật nội soi có vấn đề.

Bạn có thể gặp phải tình trạng tiêu phân lỏng sau khi cắt bỏ túi mật. Sau khi cắt bỏ, mật không còn đi qua túi mật và nó trở nên ít cô đặc hơn.

Nội khoa

Nếu không phẫu thuật, một số phương pháp khác được chỉ định nhằm điều trị sỏi túi mật bao gồm:

• Thuốc: Gồm ursodiol (Actigall) và chenodiol (Chenix) để phá vỡ sỏi trong túi mật. Những loại thuốc này có chứa acid mật, có tác dụng phá vỡ sỏi. Phương pháp này thường được chỉ định cho sỏi cholesterol nhỏ và chưa gây ra biến chứng và có thể mất nhiều tháng hoặc nhiều năm mới có tác dụng hoàn toàn. Tuy nhiên phương pháp này thường ít được chỉ định vì hiệu quả không cao và sỏi thường tái phát sau điều trị.
• Tán sỏi bằng sóng xung kích (Shock wave lithotripsy - SWL): Máy tán sỏi là một cỗ máy tạo ra sóng xung kích truyền qua người. Những sóng xung kích này có thể làm vỡ sỏi mật thành những mảnh nhỏ hơn.
• Dẫn lưu túi mật qua da: Bác sĩ sẽ đặt một kim vô trùng vào túi mật để hút (rút ra) mật. Phương pháp này thường được chỉ định nếu bạn không thể sử dụng những phương pháp khác.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của sỏi túi mật

Chế độ sinh hoạt:

• Vận động thường xuyên, tránh tình trạng tĩnh tại.
• Uống đủ nước mỗi ngày.
• Nếu bạn có kế hoạch giảm cân, hãy giảm cân một cách khoa học, tránh giảm cân quá nhanh có thể làm tăng nguy cơ sỏi mật và các vấn đề sức khỏe khác.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn ít carbohydrates xấu như bánh quy và bánh mì trắng.
• Hạn chế sử dụng đường.
• Ăn nhiều chất xơ.
• Ưu tiên chất béo tốt như dầu cá, dầu ô liu có thể giúp túi mật của bạn co bóp và làm rỗng túi mật một cách thường xuyên.

Phòng ngừa sỏi túi mật

Hiện nay không có phương pháp nào có thể phòng ngừa hoàn toàn bạn khỏi sỏi túi mật nhưng cholesterol dường như đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành sỏi. Nếu gia đình bạn có người thân đã từng bị sỏi túi mật, bạn cần hạn chế sử dụng những thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa như:

• Thịt béo như xúc xích và thịt xông khói;
• Bánh ngọt và bánh quy;
• Mỡ heo và kem;
• Phô mát.

Ngoài ra, những người mắc bệnh béo phì dễ mắc sỏi túi mật hơn, nên việc giữ cân nặng ở mức vừa phải là một cách khác để hạn chế khả năng hình thành sỏi mật.

Các câu hỏi thường gặp về sỏi túi mật

Sỏi túi mật có thể tự biến mất không?

Sỏi túi mật sẽ không biến mất nếu không được điều trị. Sỏi túi mật đôi khi có thể xuất hiện trong phân của bạn, nhưng không phải tất cả đều như vậy. Nếu bạn chỉ điều trị nội khoa, sỏi túi mật vẫn có thể bị sót hoặc tái phát. Phẫu thuật cắt bỏ túi mật là cách duy nhất để khiến chúng dừng lại vĩnh viễn.

Tôi được bác sĩ báo rằng mình bị sỏi mật, tuy nhiên không có triệu chứng gì thì tôi có cần điều trị hay không?

Không. Nếu sỏi mật của bạn không gây ra triệu chứng, bạn sẽ không cần điều trị cho đến khi sỏi gây tắc nghẽn.

Đau bụng do sỏi mật khác gì đau bụng do nguyên nhân khác?

Đau trong sỏi túi mật thường được mô tả cơn đau là dữ dội, sắc bén, như dao đâm, chuột rút hoặc bóp chặt khiến bạn không thể ngồi yên.

Tôi có thể thải sỏi túi mật khi đi tiểu hay không?

Bạn không thể thải sỏi túi mật khi đi tiểu, vì không có cách nào để sỏi đi vào đường tiểu của bạn. Sỏi trong đường tiểu của bạn là sỏi thận. Đi tiểu đau là triệu chứng của sỏi thận chứ không phải trong sỏi túi mật.

Sỏi mật có thể khiến bạn mệt mỏi và chóng mặt?

Sỏi mật có thể gây biến chứng huyết áp thấp gây chóng mặt và mệt mỏi. Tình trạng viêm hoặc nhiễm trùng nặng do biến chứng sỏi túi mật có thể khiến nhịp tim nhanh hơn cùng với tình trạng tụt huyết áp.