Phương thức lây truyền bệnh dại từ động vật sang người là gì?

Vậy phương thức lây truyền bệnh dại từ động vật sang người là gì? Bệnh dại có thể phòng tránh được không và phòng tránh như thế nào? Hiểu rõ về cơ chế lây nhiễm này là điều quan trọng để phòng tránh nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Mời quý vị độc giả cùng tìm hiểu về bệnh dại lây qua đường nào qua bài viết dưới đây.

Đặc điểm của bệnh dại

Bệnh dại là một căn bệnh nhiễm virus cấp tính, tác động đến hệ thần kinh trung ương, và có khả năng lây từ động vật sang người thông qua các chất tiết, chủ yếu là nước bọt chứa virus dại. Phần lớn các ca phơi nhiễm xảy ra khi bị động vật mắc bệnh cắn hoặc liếm, nhưng đôi khi virus có thể lây qua các đường tiếp xúc khác như hít phải khí dung nhiễm virus hoặc qua việc ghép mô mới bị nhiễm. Khi bệnh đã tiến triển đến giai đoạn lâm sàng, cả người và động vật đều có nguy cơ tử vong.

• Giai đoạn tiền triệu chứng: Kéo dài 1-4 ngày, với các biểu hiện như sợ hãi, đau đầu, sốt, mệt mỏi, khó chịu, và cảm giác đau hoặc tê tại vị trí virus xâm nhập.
• Giai đoạn viêm não: Xuất hiện tình trạng mất ngủ, tăng độ nhạy cảm với các kích thích như ánh sáng, âm thanh và gió nhẹ. Bệnh nhân cũng có thể gặp rối loạn hệ thần kinh thực vật như giãn đồng tử, tăng tiết nước bọt, đổ mồ hôi, hạ huyết áp và đôi khi xuất tinh tự nhiên.
• Bệnh diễn tiến theo hai dạng: Thể liệt hướng thượng (hội chứng Landly) và thể cuồng.

Thông thường, bệnh kéo dài từ 2-6 ngày, đôi khi lâu hơn, và tử vong do liệt cơ hô hấp.

Nguồn truyền bệnh dại là từ đâu?

Ổ chứa virus dại trong tự nhiên là các loài động vật có vú máu nóng, đặc biệt là ở chó hoang dã như chó sói đồng (coyotes), chó sói (wolves), chó rừng (jackals), và chó nhà (candae). Ngoài ra, mèo, chồn, cầy và các loài động vật có vú khác cũng là ổ chứa virus dại.

Tại Nam Mỹ, Trung Mỹ, và Mexico, virus dại còn được tìm thấy ở loài dơi hút máu và dơi ăn hoa quả. Ở Mỹ, Canada và châu Âu, loài dơi ăn sâu bọ cũng có thể nhiễm virus dại. Trong các nước đang phát triển, ổ chứa chủ yếu là chó, và cũng có trường hợp nhiễm ở mèo và chuột.

Tại Việt Nam, chó là nguồn chứa virus dại chính, chiếm khoảng 96-97%, tiếp theo là mèo (3-4%). Các loài động vật khác như thỏ, chuột, sóc,... chưa phát hiện được trường hợp nhiễm virus dại.

Nguồn truyền bệnh dại chủ yếu là động vật có vú hoang dã và các loài sống gần gũi với con người, đặc biệt là chó và mèo. Về lý thuyết, virus dại có thể lây từ người bệnh sang người lành khi nước dãi của người bệnh chứa virus, nhưng chưa có trường hợp nào được ghi nhận ngoài những ca ghép giác mạc từ người tử vong do bệnh dại.

Thời kỳ ủ bệnh thường từ 2-8 tuần, có thể ngắn khoảng 10 ngày hoặc kéo dài trên một năm, thậm chí hai năm. Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào lượng virus xâm nhập, mức độ nghiêm trọng của vết thương, và khoảng cách từ vết thương đến hệ thần kinh trung ương. Vết thương nặng, gần não thì thời gian ủ bệnh sẽ ngắn hơn.

Thời kỳ lây truyền ở chó và mèo thường từ 3-7 ngày trước khi xuất hiện các triệu chứng lâm sàng và kéo dài trong suốt thời gian bệnh. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thời kỳ lây truyền ở chó và mèo là khoảng 10 ngày. Một số nghiên cứu cho thấy dơi và một số loài động vật hoang dã khác như chồn có thể đào thải virus dại ít nhất 8 ngày trước khi có triệu chứng và kéo dài đến 18 ngày trước khi chết.

Phương thức lây truyền bệnh dại từ động vật sang người là gì?

Trên thực tế, nhiều người chưa biết rõ phương thức lây truyền bệnh dại từ động vật sang người là đường nào nên điều này có thể làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh. Theo các chuyên gia, bệnh dại có thể lây qua nhiều con đường, nhưng phổ biến nhất là qua chất tiết của động vật. Cụ thể:

• Lây qua da: Bệnh dại có thể truyền từ động vật sang người thông qua các vết cắn, liếm, hoặc xước trên da. Virus dại từ đó sẽ theo dây thần kinh di chuyển đến các hạch và hệ thần kinh trung ương, nơi nó sinh sôi nhanh chóng. Từ hệ thần kinh, virus quay trở lại tuyến nước bọt. Ở giai đoạn đầu, dù thần kinh chưa bị tổn thương rõ rệt, động vật có vẻ bình thường nhưng nước bọt đã chứa virus dại. Sau đó, virus tiếp tục phá hủy tế bào thần kinh, gây ra các triệu chứng lâm sàng của bệnh dại ở người.
• Lây qua niêm mạc: Virus dại cũng có thể lây khi nước bọt của động vật nhiễm bệnh tiếp xúc trực tiếp với niêm mạc mắt, mũi, hoặc miệng của con người.
• Lây qua không khí: Hít phải virus dại là một nguy cơ phơi nhiễm tiềm ẩn, nhưng chủ yếu xảy ra ở nhân viên phòng thí nghiệm. Với đa số mọi người, nguy cơ lây qua đường này là rất thấp.

Bệnh dại ở người ít có khả năng lây nhiễm trong các trường hợp sau:

• Lây truyền bệnh dại qua ghép giác mạc và ghép tạng, những trường hợp này rất hiếm.
• Về lý thuyết, vết cắn từ người nhiễm bệnh có thể truyền virus dại, tuy nhiên, chưa có trường hợp nào được xác nhận. Những tiếp xúc thông thường như chạm vào người bệnh, hoặc tiếp xúc với chất lỏng hay mô (nước tiểu, máu, phân) qua da lành sẽ không gây nguy cơ nhiễm virus dại.
• Virus dại ở người không lây khi ở dạng khô và tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Các điều kiện môi trường khác nhau cũng ảnh hưởng đến tốc độ hoạt động của virus.

Biện pháp phòng ngừa bệnh dại hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh dại, cần tăng cường công tác tuyên truyền và giáo dục sức khỏe cho cộng đồng, cung cấp thông tin đầy đủ về bệnh dại và cách phòng chống. Đặc biệt là việc nhận biết dấu hiệu bệnh ở động vật, xử lý vết thương sau khi tiếp xúc, và tư vấn tiêm vắc xin phòng dại. Ngoài ra, cần thực hiện các biện pháp sau:

• Tiêu hủy ngay những động vật đã xác định mắc bệnh dại để ngăn chặn lây lan sang động vật khác và sang người.
• Cách ly và theo dõi những con vật nghi ngờ mắc bệnh dại.
• Vệ sinh, khử trùng toàn bộ khu vực, dụng cụ chăn nuôi, vận chuyển và các vật dụng liên quan đến động vật bị bệnh.
• Nhốt và theo dõi tất cả chó, mèo khỏe mạnh trong vùng dịch.
• Tiêm phòng bắt buộc cho chó, mèo khỏe mạnh trong vùng dịch và các khu vực lân cận, tiêu hủy những con chưa được tiêm.
• Người bị chó, mèo cắn, cào, hoặc tiếp xúc với dịch tiết của động vật phải xử lý vết thương, khám và điều trị dự phòng kịp thời.

Những người bị chó, mèo cắn cần tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp sau:

• Xử lý vết thương: Ngay lập tức rửa kỹ vết cắn bằng xà phòng đặc, sau đó rửa lại bằng nước muối và bôi chất sát trùng như cồn hoặc cồn iốt để giảm thiểu lượng virus tại vết thương. Chỉ khâu vết thương nếu đã quá 5 ngày. Tiêm vắc xin uốn ván và điều trị chống nhiễm khuẩn khi cần thiết.
• Bảo vệ bằng miễn dịch đặc hiệu: Sử dụng vắc xin dại tế bào hoặc kết hợp vắc xin với huyết thanh kháng dại (HTKD) để điều trị dự phòng, tùy vào tình trạng con vật, vết cắn và tình hình dịch bệnh trong khu vực. Không lạm dụng việc sử dụng vắc xin và HTKD.
• Khám và điều trị dự phòng: Bệnh nhân bị cắn hoặc tiếp xúc với động vật cần được khám và điều trị dự phòng bằng vắc xin hoặc vắc xin kết hợp HTKD càng sớm càng tốt. Hiệu quả điều trị dự phòng phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại vắc xin, kỹ thuật tiêm, bảo quản sinh phẩm, và đáp ứng miễn dịch của người bệnh. Việc giám sát và kiểm soát các biện pháp chuyên môn là rất quan trọng.

Phương thức lây truyền bệnh dại từ động vật sang người chủ yếu qua vết cắn, liếm, hoặc cào của động vật bị nhiễm bệnh. Việc hiểu rõ về cơ chế lây truyền này, kết hợp với các biện pháp phòng ngừa kịp thời và hiệu quả, là vô cùng quan trọng để giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm. Tuyên truyền và giáo dục cộng đồng về cách xử lý khi tiếp xúc với động vật nghi mắc bệnh dại, cũng như tiêm phòng vắc xin đầy đủ, sẽ góp phần quan trọng trong công tác phòng chống bệnh dại và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.