Trẻ bú sữa mẹ có cần tiêm vắc xin không?

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng vàng, cung cấp kháng thể tự nhiên giúp trẻ chống lại nhiều bệnh tật trong những tháng đầu đời. Cũng vì điều này mà nhiều bậc phụ huynh băn khoăn không biết trẻ bú sữa mẹ có cần tiêm vắc xin không? Nếu bạn cũng là một trong số đó, hãy cùng Long Châu tìm kiếm câu trả lời trong bài viết dưới đây.

Tác dụng bảo vệ của kháng thể trong sữa mẹ

Kháng thể IgA trong sữa mẹ – đặc biệt là sữa non – có nồng độ cao gấp 10 - 100 lần so với huyết thanh của người trưởng thành. Loại kháng thể này tạo miễn dịch thụ động giúp bao phủ niêm mạc miệng, ruột, phổi của trẻ, ngăn chặn sự xâm nhập của vi khuẩn, virus và độc tố. Ngoài IgA, sữa mẹ còn chứa IgG, IgM, các enzym như lysozyme, lactoferrin, tế bào bạch cầu, cùng nhiều vitamin, khoáng chất và prebiotic hỗ trợ phát triển hệ miễn dịch và hệ vi sinh đường ruột của trẻ. Sữa non của mẹ mới sinh đặc biệt giàu kháng thể và dưỡng chất.

Vai trò của sữa mẹ không chỉ dừng lại ở việc cung cấp dinh dưỡng tối ưu mà còn tạo “hàng rào miễn dịch” bảo vệ trẻ khỏi các bệnh nhiễm trùng, thậm chí giảm nguy cơ mắc hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS). Kháng thể trong sữa mẹ đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ trẻ sơ sinh khỏi các bệnh nhiễm khuẩn và tăng cường sức đề kháng tự nhiên trong những tháng đầu đời. Vì vậy, các bà mẹ được khuyên nên nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong ít nhất 6 tháng đầu đời.

Giải đáp thắc mắc: Trẻ bú sữa mẹ có cần tiêm vắc xin không?

Có một thực trạng trong xã hội hiện nay là nhiều phụ huynh hiểu lầm rằng sữa mẹ đủ để bảo vệ trẻ khỏi mọi bệnh tật. Quan điểm này dẫn tới thái độ không đánh giá đúng tầm quan trọng của việc tiêm phòng.

Thực tế, kháng thể từ mẹ chỉ tồn tại trong máu trẻ vài tháng đầu đời và giảm dần theo thời gian. Sau 6 tháng, khả năng bảo vệ của miễn dịch thụ động này suy yếu, không đủ phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm lâu dài. Ngoài ra, những bệnh trẻ được bảo vệ nhờ sữa mẹ chủ yếu là nhiễm trùng tiêu hóa, hô hấp, viêm tai, tiêu chảy, cúm mùa, RSV, một phần dị ứng và các bệnh nhiễm khuẩn thường gặp.

Để phòng ngừa hiệu quả các bệnh nguy hiểm như bạch hầu, lao, viêm gan B, bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, sởi, quai bị, rubella, viêm não Nhật Bản, viêm màng não,... trẻ vẫn cần được tiêm vắc xin đầy đủ theo khuyến cáo của Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới. Vậy sự thực thì trẻ bú sữa mẹ có cần tiêm vắc xin không? Dù sữa mẹ mang lại miễn dịch thụ động quan trọng, trẻ vẫn cần được tiêm chủng đầy đủ để tạo miễn dịch chủ động, bền vững và phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.

Miễn dịch chủ động từ tiêm vắc xin

Miễn dịch chủ động từ tiêm vắc xin là cơ chế bảo vệ chủ động, lâu dài và hiệu quả nhất giúp trẻ phòng tránh các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Khi vắc xin được tiêm vào cơ thể, hệ miễn dịch nhận diện các thành phần kháng nguyên trong vắc xin như một “kẻ lạ”. Từ đó sẽ kích hoạt sản xuất kháng thể đặc hiệu chống lại tác nhân gây bệnh.

Quá trình này không chỉ giúp cơ thể tạo ra kháng thể mà còn hình thành các tế bào nhớ miễn dịch, sẵn sàng phản ứng mạnh mẽ nếu gặp lại mầm bệnh trong tương lai. Nhờ cơ chế này, vắc xin bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ mắc bệnh hoặc giảm nhẹ triệu chứng nếu bị phơi nhiễm.

Nếu không tiêm phòng, trẻ có nguy cơ cao mắc các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như đã kể đến bên trên. Khi mắc bệnh, trẻ cũng sẽ gặp triệu chứng và di chứng nặng nề, thậm chí dẫn đến tử vong. Đồng thời, việc không tiêm phòng cũng làm tăng nguy cơ bùng phát dịch trong cộng đồng.

Lịch tiêm chủng cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Việc tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch là biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ trẻ khỏi các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, giúp trẻ phát triển khỏe mạnh trong những năm đầu đời. Theo Hướng dẫn tiêm chủng mở rộng quốc gia của Bộ Y tế Việt Nam (cập nhật gần nhất năm 2023), lịch tiêm chủng cơ bản dành cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ như sau:

• Trẻ sơ sinh (trong 24 giờ sau sinh) nên được tiêm vắc xin phòng viêm gan B mũi 0 và tiêm vắc xin phòng lao (BCG). Hai mũi này nên tiêm càng sớm càng tốt sau sinh;
• Khi trẻ đủ 2 tháng tuổi, trẻ cần được tiêm mũi 1 vắc xin phối hợp 5 trong 1 (phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B, Hib) và uống liều 1 vắc xin bại liệt (bOPV);
• Khi trẻ đủ 3 tháng tuổi, trẻ tiếp tục tiêm mũi 2 vắc xin 5 trong 1 và uống liều 2 vắc xin bại liệt (bOPV);
• Khi trẻ đủ 4 tháng tuổi, trẻ cần tiêm mũi 3 vắc xin 5 trong 1 và uống liều 3 vắc xin bại liệt (bOPV);
• Khi trẻ đủ 9 tháng tuổi, trẻ nên được tiêm mũi 1 vắc xin phòng sởi;
• Khi trẻ đủ 12 tháng tuổi, trẻ nên được tiêm mũi 1 vắc xin phòng viêm não Nhật Bản;
• Khi trẻ đủ 18 tháng tuổi, trẻ cần tiêm mũi 4 vắc xin bạch hầu, ho gà, uốn ván (DPT) và tiêm mũi 2 vắc xin sởi – rubella;
• Khi trẻ đủ 24 tháng tuổi, trẻ nên được tiêm mũi 3 vắc xin phòng viêm não Nhật Bản.

Ngoài ra, phụ huynh có thể cân nhắc tiêm thêm các vắc xin dịch vụ như: Vắc xin phế cầu, rota, cúm, thủy đậu, viêm gan A, quai bị, rubella, HPV,…

Lưu ý khi tiêm vắc xin cho trẻ bú mẹ

Khi tiêm vắc xin cho trẻ bú mẹ, cha mẹ cần lưu ý thực hiện đầy đủ các bước từ chuẩn bị trước tiêm đến chăm sóc sau tiêm để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Chuẩn bị trước tiêm vắc xin

Trước tiên, trẻ cần được khám sàng lọc kỹ lưỡng bởi bác sĩ để đánh giá tình trạng sức khỏe, phát hiện các dấu hiệu bất thường hoặc tiền sử dị ứng, đảm bảo trẻ đủ điều kiện tiêm chủng.

Trước khi đi tiêm, nên cho trẻ ăn vừa đủ, tắm rửa sạch sẽ và mặc quần áo thoáng mát để giảm nguy cơ nhiễm trùng tại vết tiêm. Sau tiêm, trẻ cần được theo dõi tại điểm tiêm ít nhất 30 phút để phát hiện sớm các phản ứng như sốc phản vệ, khó thở, nổi mề đay, co giật,…

Theo dõi sau khi tiêm vắc xin

Khi về nhà, cha mẹ cần tiếp tục quan sát trẻ trong 24 - 48 giờ về tinh thần, ăn bú, thở, da và vị trí tiêm. Cần tuyệt đối lưu ý không tự ý đắp bất cứ thứ gì lên vết tiêm, chỉ chườm lạnh nếu sưng đỏ nhẹ. Hãy duy trì cho trẻ bú mẹ đều đặn, bổ sung đủ nước và dinh dưỡng giúp trẻ tăng cường miễn dịch, giảm nhẹ tác dụng phụ sau tiêm và hỗ trợ cơ thể tạo kháng thể hiệu quả.

Nếu trẻ có dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng như sốt cao kéo dài, bỏ bú, li bì, khó thở, tím tái hoặc sưng đau vết tiêm lớn, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay để được can thiệp, xử trí kịp thời.

Các chuyên gia y tế, WHO và Bộ Y tế đều khẳng định: Dù trẻ bú mẹ hoàn toàn hay không, vẫn cần tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch. Việc tiêm phòng không chỉ bảo vệ cá nhân trẻ mà còn góp phần xây dựng “miễn dịch cộng đồng”, ngăn chặn nguy cơ bùng phát dịch bệnh nguy hiểm. Nuôi con bằng sữa mẹ và tiêm chủng đúng lịch là hai chiến lược bổ sung cho nhau, cùng đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật ở trẻ nhỏ.