Hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp và những điều cần biết

Hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp là gì?

Hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp (SIADH) là một tình trạng được xác định bởi sự giải phóng không bị ức chế của hormone chống bài niệu (ADH) từ tuyến yên hoặc ở những nơi khác ngoài tuyến yên hoặc hoạt động liên tục của nó trên các thụ thể vasopressin.

ADH còn được gọi là vasopressin, là một hormone mà vùng dưới đồi tạo ra và tuyến yên sau dự trữ và giải phóng. ADH tham gia vào cơ chế cân bằng nội mô giúp điều hòa sự cân bằng nước trong cơ thể.

ADH đóng vai trò trong các quá trình sau:

• Sự cân bằng nước và muối (natri) trong máu của bạn;
• Điều hòa huyết áp;
• Hỗ trợ hoạt động của thận. ADH giúp thận kiểm soát lượng nước cơ thể mất đi qua nước tiểu.

SIADH khiến cơ thể bạn giữ quá nhiều nước làm hạ natri máu, tức lượng natri (muối) trong máu thấp.

Những dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp

Với hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp (SIADH), nước tiểu rất cô đặc. Không đủ nước được bài tiết và có quá nhiều nước trong máu. Điều này làm loãng nhiều chất trong máu như natri. Nồng độ natri trong máu thấp là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra các triệu chứng của SIADH.

Thông thường, nồng độ natri thấp nhẹ không gây ra triệu chứng, nhưng hạ natri máu từ trung bình đến nặng có thể gây ra các triệu chứng sau:

• Chuột rút cơ hoặc yếu cơ;
• Buồn nôn và nôn;
• Đau đầu;
• Cáu gắt;
• Có vấn đề về thăng bằng, có thể dẫn đến té ngã;
• Thay đổi về tinh thần, chẳng hạn như nhầm lẫn, vấn đề về trí nhớ và/hoặc hành vi kỳ lạ.

Các triệu chứng nghiêm trọng hơn có thể bao gồm:

• Ảo giác;
• Suy hô hấp;
• Co giật;
• Hôn mê.

Nếu không điều trị, SIADH có thể dẫn đến tử vong.

Biến chứng có thể gặp khi mắc hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp

Các biến chứng của SIADH sẽ phụ thuộc vào mức độ natri trong máu thấp. Các biến chứng tiềm ẩn bao gồm:

• Nhức đầu;
• Vấn đề về trí nhớ;
• Trầm cảm;
• Chấn động;
• Chuột rút cơ bắp.

Các biến chứng nghiêm trọng hơn bao gồm:

• Suy hô hấp;
• Co giật;
• Ảo giác;
• Hôn mê;
• Tử vong.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu xuất hiện các triệu chứng hạ natri máu, chẳng hạn như chuột rút cơ, buồn nôn và nôn, đau đầu hoặc các vấn đề về thăng bằng hay khi có các triệu chứng hạ natri máu nghiêm trọng chẳng hạn như lú lẫn, mê sảng hoặc co giật, hãy đến bệnh viện gần nhất càng sớm càng tốt.

Nguyên nhân dẫn đến hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp

Thông thường nhất, SIADH xảy ra thứ phát sau một quá trình bệnh khác ở nơi khác trong cơ thể. SIADH di truyền, còn được gọi là SIADH do thận, được cho là do sự đột biến chức năng của các thụ thể vasopressin-2 (V2) ở thận.

Nguyên nhân thường gặp

Rối loạn hệ thần kinh trung ương

Bất kỳ sự bất thường nào của hệ thần kinh trung ương (CNS) đều có thể tăng cường giải phóng ADH từ tuyến yên, dẫn đến SIADH. Những rối loạn này bao gồm đột quỵ, xuất huyết, nhiễm trùng, chấn thương, bệnh tâm thần và rối loạn tâm thần.

Khối u ác tính

Ung thư phổi tế bào nhỏ (SCLC) là khối u phổ biến nhất dẫn đến sản xuất ADH ngoài tử cung. Ít phổ biến hơn là ung thư biểu mô tế bào nhỏ ngoài phổi, ung thư đầu cổ và u nguyên bào thần kinh khứu giác cũng gây ra sự giải phóng ADH ngoài tử cung.

Thuốc

Một số loại thuốc liên quan đến SIADH có tác dụng tăng cường giải phóng hoặc tác dụng của ADH. Các loại thuốc phổ biến nhất bao gồm Carbamazepine, Oxcarbazepine, Chlorpropamide, Cyclophosphamide và thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs).

• Carbamazepine và Oxcarbazepine hoạt động một phần bằng cách tăng độ nhạy cảm với ADH.
• Chlorpropamide làm tăng số lượng thụ thể V2 trong ống góp. Vì Cyclophosphamide tiêm tĩnh mạch liều cao được truyền với lượng chất lỏng để ngăn ngừa viêm bàng quang xuất huyết, SIADH ở những bệnh nhân này là một vấn đề đặc biệt, dẫn đến hạ natri máu có thể gây tử vong.
• SSRIs gây ra SIADH theo một cơ chế chưa xác định nhưng những người trên 65 tuổi có nguy cơ cao hơn.
• Thuốc lắc (Methylenedioxymethamphetamine), một loại thuốc bị lạm dụng, đặc biệt có liên quan đến việc giải phóng trực tiếp ADH. (Nó cũng kích thích cơn khát, khiến tình trạng hạ natri máu trở nên trầm trọng hơn.)
• Ít phổ biến hơn, các thuốc chống viêm không steroid (NSAID), thuốc phiện, Interferon, Methotrexate, Vincristine, Vinblastine, Ciprofloxacin, Haloperidol và Imatinib liều cao có liên quan đến SIADH.

Phẫu thuật

Các thủ tục phẫu thuật thường liên quan đến sự tăng tiết ADH, một phản ứng có thể được thực hiện thông qua các chất gây đau.

Bệnh phổi

Các bệnh về phổi, đặc biệt là viêm phổi (vi rút, vi khuẩn, lao), có thể dẫn đến SIADH theo cơ chế chưa rõ. Phản ứng tương tự hiếm khi được thấy ở bệnh nhân hen suyễn, xẹp phổi, suy hô hấp cấp tính và tràn khí màng phổi.

Thiếu nội tiết tố

Cả suy tuyến yên và suy giáp đều có thể kèm theo hạ natri máu và hình ảnh SIADH có thể được khắc phục bằng cách thay thế hormone.

Sử dụng nội tiết tố ngoại sinh

SIADH có thể được gây ra do sử dụng nội tiết tố ngoại sinh, như với Vasopressin (để kiểm soát xuất huyết tiêu hóa), Desmopressin (dDAVP, để điều trị bệnh von Willebrand, bệnh máu khó đông hoặc tiểu cầu rối loạn chức năng) và Oxytocin (gây chuyển dạ). Cả ba đều hoạt động bằng cách tăng hoạt động của thụ thể vasopressin-2 (V2; thuốc chống bài niệu).

Nhiễm vi rút gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV)

Một biểu hiện thường gặp trong xét nghiệm nhiễm HIV, với hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (AIDS) hoặc nhiễm HIV có triệu chứng sớm, là hạ natri máu. Nó có thể là do SIADH, hoặc có thể là do giảm thể tích, thứ phát do suy tuyến thượng thận hoặc tổn thương qua đường tiêu hóa. Viêm phổi, do Pneumocystis carinii hoặc các sinh vật khác và nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương do mầm bệnh cơ hội, cũng là nguyên nhân gây ra SIADH.

SIADH di truyền

Sự tăng đột biến chức năng trong gen quy định các thụ thể V2 ở thận (nằm trên nhiễm sắc thể X) là nguyên nhân gây ra SIADH di truyền. Đột biến như vậy khóa các thụ thể V2 ở thận ở trạng thái hoạt động liên tục, dẫn đến hấp thụ nước quá mức và hạ natri máu, do đó kháng lại các chất đối kháng thụ thể vasopressin.

Những ai có nguy cơ mắc hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp?

SIADH có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, nhưng khả năng mắc bệnh tăng theo độ tuổi.

SIADH phổ biến hơn ở những người đang hồi phục sau phẫu thuật tại bệnh viện do truyền dịch, một số loại thuốc và phản ứng của cơ thể họ trước cơn đau và căng thẳng. Bệnh này cũng thường thấy ở những người mắc ung thư phổi, đặc biệt là ung thư phổi tế bào nhỏ (SCLC).

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp bao gồm:

• Lớn tuổi: Do quá trình lão hóa bình thường ảnh hưởng đến cân bằng chất lỏng. Gần đây, tỷ lệ mắc SIADH cao hơn đã được báo cáo ở trẻ em.
• Ở những người bệnh nhập viện vì nhiễm trùng đường hô hấp và thần kinh trung ương như viêm phổi hoặc viêm màng não.
• Sau phẫu thuật: Căng thẳng, hạ huyết áp, đau đớn, gây mê toàn thân và các thuốc dùng sau phẫu thuật như Opioid có thể thúc đẩy sự phát triển của SIADH.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp

Để chẩn đoán hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp, phải kết hợp bệnh sử, khám lâm sàng và làm các xét nghiệm cần thiết. Bác sĩ cần khai thác bệnh sử đầy đủ và các triệu chứng hiện tại của người bệnh, tiền căn bệnh và sử dụng thuốc.

Không có xét nghiệm nào tốt nhất để chẩn đoán SIADH. Bệnh nhân thường có biểu hiện hạ natri máu với tình trạng thể tích bình thường. Schwartz và Bartter đã đưa ra một tiêu chuẩn lâm sàng vào năm 1967 và tiêu chuẩn này vẫn còn giá trị cho đến ngày nay.

Tiêu chuẩn chẩn đoán Schwarz và Bartter 1967:

• Natri huyết thanh dưới 135 mEq/L.
• Hạ natri máu với áp suất thẩm thấu máu dưới 275 mOsm/kg.
• Thể tích dịch ngoại bào (ECF) bình thường.
• Natri nước tiểu > 40 mEq/L (do hấp thu nước tự do qua trung gian ADH từ ống góp của thận) với Na nhập và nước nhập bình thường.
• Áp suất thẩm thấu nước tiểu > 100 mOsm/kg.
• Không có bằng chứng lâm sàng về tình trạng giảm thể tích - độ đàn hồi da bình thường, huyết áp trong phạm vi bình thường.
• Không có các nguyên nhân hạ natri máu khác: Suy tuyến thượng thận, suy giáp, suy tim, suy tuyến yên, bệnh thận gây lãng phí muối, bệnh gan, thuốc làm suy giảm bài tiết nước của thận.

Xét nghiệm chức năng thận và xét nghiệm lượng đường trong máu bất kỳ là cần thiết để kiểm tra tình trạng tăng đường huyết và urê huyết vì đây là những nguyên nhân tiềm ẩn gây ra tình trạng giả hạ natri máu.

Mức độ hạ natri:

• Nhẹ: 130 - 135 mmol/L.
• Trung bình: 125 - 129 mmol/L.
• Nặng: <125 mmol/L.

Xét nghiệm trong chẩn đoán SIADH:

• Nồng độ natri trong cơ thể (huyết thanh và nước tiểu);
• Độ thẩm thấu (nồng độ các ion như natri) hòa tan trong nước tiểu và máu;
• Xét nghiệm chức năng thận: BUN và creatinine;
• Đường huyết bất kỳ;
• Tuyến giáp;
• Cortisol huyết thanh;
• Điện giải đồ (Na+, K+, Cl-) máu;
• Lipid máu lúc đói;
• Xét nghiệm chức năng gan.

Cần phải loại trừ suy giáp và suy tuyến thượng thận trước khi chẩn đoán cho bệnh nhân SIADH. Tiến hành các xét nghiệm sâu hơn để tìm ra nguyên nhân cơ bản theo bệnh sử. Bệnh nhân có tiền sử hút thuốc lâu dài, sụt cân hoặc có các triệu chứng về phổi phải chụp X-quang ngực và chụp CT để tìm kiếm ung thư phổi tế bào nhỏ (SCLC).

Điều trị hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp

Việc điều trị hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp có thể phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và nguyên nhân gây ra. Tuy nhiên, phương pháp điều trị đầu tiên thường là hạn chế lượng chất lỏng đưa vào để tránh tích tụ thêm và dùng dung dịch natri bằng đường uống hoặc đường tĩnh mạch. Những bước này giúp khôi phục lại sự cân bằng chất lỏng và chất điện giải trong cơ thể.

Điều trị SIADH bao gồm điều chỉnh và duy trì nồng độ natri đã điều chỉnh và điều chỉnh các bất thường tiềm ẩn như suy giáp hoặc nhiễm trùng phổi hoặc CNS. Mục tiêu điều chỉnh natri là hơn 130 mEq/L.

Ở những bệnh nhân có triệu chứng nhẹ đến trung bình, phương pháp điều trị chủ yếu là hạn chế uống nước với mục tiêu dưới 800 mL/ngày. Nếu hạ natri máu kéo dài, có thể cho dùng natri clorua dạng uống hoặc nước muối tiêm tĩnh mạch. Thuốc lợi tiểu quai như Furosemide cũng có thể được sử dụng đặc biệt ở những bệnh nhân có độ thẩm thấu nước tiểu cao hơn nhiều so với độ thẩm thấu huyết thanh (lớn hơn 500 mOsm/kg).

Bệnh nhân có các triệu chứng nghiêm trọng như co giật, lú lẫn hoặc mê sảng cần điều trị khẩn cấp ban đầu bằng truyền nước muối ưu trương trong vài giờ đầu thay vì chỉ hạn chế nước.

Thuốc đối kháng thụ thể vasopressin như Conivaptan (IV) hoặc Tolvaptan (uống) được sử dụng cho SIADH nặng dai dẳng.

Các loại thuốc khác như Lithium hoặc Demeclocycline, cũng có hiệu quả trong SIADH, nhưng cả hai loại thuốc này đều gây độc cho thận và có các tác dụng phụ tiềm ẩn khác. Do đó, chúng chỉ nên được sử dụng khi các liệu pháp khác không thành công.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong quá trình điều trị.
• Điều trị dứt điểm các bệnh lý có thể gây ra SIADH.
• Không tự ý sử dụng thuốc khi không có chỉ định của bác sĩ.
• Không sử dụng các chất kích thích, ngưng hút thuốc lá, rượu bia.
• Tham gia các hoạt động thể dục thể thao phù hợp và chú ý bổ sung nước và các chất điện giải cho cơ thể khi vận động.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn đúng bữa, ăn chậm nhai kỹ.
• Ăn nhiều loại thực phẩm lành mạnh như rau củ quả, trái cây như rau bina, củ cải đường, cần tây, cà rốt… để tăng cường sức đề kháng cũng như cung cấp thêm dưỡng chất cho cơ thể.
• Có thể cần tăng lượng muối trong khẩu phần ăn.
• Có thể cần phải tăng lượng protein ăn vào. Một số thực phẩm giàu protein là đậu, các loại hạt, trứng, thịt gia cầm và cá.
• Uống nước theo chỉ dẫn của bác sĩ. Tùy theo tình trạng bệnh mà nên uống bao nhiêu chất lỏng mỗi ngày và loại chất lỏng nào là tốt nhất. Có thể cần hạn chế lượng chất lỏng uống để cân bằng chất lỏng và các chất trong cơ thể.
• Hạn chế ăn thức ăn chế biến sẵn, đồ ăn đóng hộp, thức ăn quá nhiều chất béo không tốt.

Phương pháp phòng ngừa hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp

Một số gợi ý để phòng ngừa hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp:

• Tuân thủ điều trị dứt điểm nếu có bất kỳ tình trạng bệnh lý nào có thể dẫn đến SIADH.
• Khám sức khỏe định kỳ hoặc tái khám theo lịch hẹn của bác sĩ.
• Nắm được các triệu chứng của SIADH. Nếu có bất kỳ triệu chứng khó chịu nào cần phải đến cơ sở y tế để khám.
• Chú ý đến lượng nước nạp vào cơ thể mỗi ngày, đặc biệt nếu bạn tham gia các hoạt động thể chất cường độ cao cần bù nước và các chất điện giải hợp lý.
• Làm việc và nghỉ ngơi hợp lý, không thức khuya, tránh căng thẳng.
• Chế độ ăn đầy đủ các chất, không ăn thức ăn nhanh, đồ ăn đóng hộp.
• Không hút thuốc lá, sử dụng chất kích thích hay rượu bia.

Các câu hỏi thường gặp về hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp

SIADH có thường gặp không?

SIADH khá phổ biến. Hạ natri máu là tình trạng mất cân bằng điện giải phổ biến nhất được tìm thấy ở những người trong bệnh viện và SIADH là nguyên nhân phổ biến nhất của tình trạng này.

SIADH có nguy hiểm không?

Còn tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra SIADH. Tin tốt là nhiều nguyên nhân gây ra SIADH có thể điều trị được. Hạ natri máu mãn tính có liên quan đến các vấn đề về hệ thần kinh, chẳng hạn như khả năng giữ thăng bằng kém và trí nhớ kém.

Trong trường hợp SIADH nghiêm trọng, nồng độ natri rất thấp có thể dẫn đến:

• Suy giảm ý thức, ảo giác hoặc hôn mê;
• Thoát vị não;
• Tử vong.

SIADH có thể được phòng ngừa không?

Vì có rất nhiều nguyên nhân có thể gây ra SIADH nên không thể phòng ngừa việc không mắc bệnh. Tuy nhiên, nên có chế độ sinh hoạt lành mạnh và chế độ ăn đầy đủ chất dinh dưỡng để tăng cường sức đề kháng của cơ thể, hạn chế mắc các bệnh khác, từ đó hạn chế tối đa khả năng mắc hội chứng tăng tiết ADH không thích hợp.

Có nên uống nước bù điện giải trong quá trình điều trị SIADH không?

Bệnh nhân cần tuân theo các hướng dẫn nghiêm ngặt về lượng chất lỏng nạp vào để ngăn ngừa sự tích tụ thêm. Tùy theo tình trạng bệnh mà bác sĩ sẽ bổ sung viên muối hoặc truyền nước muối qua tĩnh mạch. Không nên tự ý uống nước bổ sung điện giải khi không có chỉ định từ bác sĩ.

Phải làm gì nếu nghi ngờ mình mắc hội chứng tăng tiết chống không thích hợp?

Các triệu chứng của SIADH rất giống với triệu chứng của rất nhiều tình trạng bệnh lý khác. Một số tình trạng này nhẹ, nhưng một số khác lại rất nghiêm trọng. Để an toàn, khi có bất kỳ triệu chứng nào của SIADH, lựa chọn tốt nhất là đến cơ sở y tế để được khám và chẩn đoán.

Trong hầu hết các trường hợp, SIADH có thể hồi phục được, nhưng trong trường hợp lượng natri giảm đột ngột, nó có thể gây tử vong. Can thiệp sớm luôn là cách tốt nhất để ngăn ngừa các biến chứng lâu dài của SIADH.