Nguyên nhân gây đột quỵ​ là gì? Cách phòng ngừa đột quỵ

Đột quỵ là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật trên toàn cầu. Bệnh xảy ra khi dòng máu lên não bị gián đoạn, làm tổn thương các tế bào não chỉ trong vài phút. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến đột quỵ, từ cao huyết áp, tiểu đường, bệnh tim mạch đến lối sống không lành mạnh. Tuy nhiên, đột quỵ hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu bạn nhận thức đúng và áp dụng các biện pháp kiểm soát yếu tố nguy cơ. Vậy nguyên nhân gây đột quỵ là gì và làm thế nào để giảm thiểu rủi ro? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết sau.

Đột quỵ là gì?

Đột quỵ, còn gọi là tai biến mạch máu não, là tình trạng cấp cứu y tế xảy ra khi dòng máu lên não bị gián đoạn hoặc giảm đột ngột, dẫn đến tổn thương tế bào não do thiếu oxy và dưỡng chất. Nếu không được can thiệp kịp thời, đột quỵ có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng như suy giảm chức năng thần kinh, tàn tật vĩnh viễn hoặc tử vong.

Có hai dạng đột quỵ chính:

• Đột quỵ thiếu máu não: Chiếm khoảng 85% tổng số ca đột quỵ, xảy ra khi một cục máu đông hoặc mảng xơ vữa làm tắc nghẽn động mạch não, ngăn cản máu cung cấp oxy và dưỡng chất cho não.
• Đột quỵ xuất huyết não: Xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ, gây chảy máu và làm tổn thương mô não. 

Đột quỵ là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật trên toàn cầu. Do đó, cần nhận biết sớm và can thiệp kịp thời để giảm thiểu biến chứng và cải thiện tiên lượng cho người bệnh.

Nguyên nhân gây đột quỵ là gì?

Nguyên nhân gây đột quỵ có thể được phân thành nhiều nhóm khác nhau, như yếu tố nguy cơ không thể thay đổi, yếu tố nguy cơ có thể kiểm soát và các bệnh lý nền dẫn đến đột quỵ.

Yếu tố nguy cơ gây đột quỵ

Một số yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng mắc đột quỵ nhưng không thể can thiệp hoặc thay đổi, bao gồm:

• Tuổi tác: Nguy cơ đột quỵ tăng theo tuổi, đặc biệt là từ 55 tuổi trở lên.
• Giới tính: Nam giới có nguy cơ mắc đột quỵ cao hơn nữ giới, mặc dù phụ nữ thường có tỷ lệ tử vong cao hơn khi bị đột quỵ.
• Di truyền: Nếu trong gia đình có người từng bị đột quỵ hoặc bệnh tim mạch, nguy cơ mắc bệnh cũng cao hơn.
• Tiền sử đau nửa đầu migraine: Một số nghiên cứu cho thấy đau nửa đầu, đặc biệt là migraine có tiền triệu, có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ do ảnh hưởng đến mạch máu não.

Nguyên nhân gây đột quỵ có thể đến từ các yếu tố nguy cơ có thể kiểm soát như:

• Tăng huyết áp: Là yếu tố nguy cơ chính của đột quỵ, có thể gây tổn thương thành mạch máu và hình thành huyết khối.
• Tiểu đường: Bệnh tiểu đường làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch và tổn thương mạch máu não.
• Bệnh tim mạch: Rung nhĩ, hẹp van tim, suy tim, nhồi máu cơ tim… đều có thể làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông gây đột quỵ.
• Rối loạn lipid máu: Tăng cholesterol LDL (cholesterol xấu) thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch, tăng nguy cơ tắc mạch não.
• Thiếu máu não thoáng qua (TIA): Là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ đột quỵ sớm. Những người từng bị TIA có nguy cơ bị đột quỵ trong tương lai cao hơn gấp nhiều lần.
• Hẹp động mạch cảnh: Làm giảm lưu lượng máu đến não, tăng nguy cơ nhồi máu não.
• Tăng homocysteine máu: Một yếu tố nguy cơ làm tổn thương thành động mạch, tăng khả năng hình thành cục máu đông.
• Lối sống không lành mạnh: Hút thuốc lá, uống rượu bia quá mức, lười vận động và chế độ ăn giàu chất béo bão hòa đều làm tăng nguy cơ đột quỵ.
• Béo phì: Tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch, tiểu đường và tăng huyết áp, từ đó gián tiếp làm tăng nguy cơ đột quỵ.
• Dùng thuốc tránh thai và hormone thay thế: Các biện pháp tránh thai nội tiết và liệu pháp hormone sau mãn kinh có thể làm tăng nguy cơ huyết khối.

Các bệnh lý trực tiếp gây đột quỵ

Đột quỵ do tắc động mạch lớn

Tắc động mạch lớn là nguyên nhân hàng đầu gây đột quỵ thiếu máu cục bộ. Tình trạng này thường do xơ vữa động mạch, khi các mảng bám trong lòng mạch làm hẹp đường đi của máu, gây tắc nghẽn dòng chảy. Ngoài ra, huyết khối từ tim do các bệnh lý như rung nhĩ hoặc hẹp van tim cũng có thể gây tắc mạch não.

Đột quỵ do cục tắc từ tim

Khoảng 20% trường hợp đột quỵ do tắc mạch từ tim, do các bệnh như bệnh van tim, rung nhĩ và suy tim sung huyết. Khi tim bơm máu không đều, dòng chảy bị rối loạn, dẫn đến hình thành huyết khối và có thể trôi theo dòng máu đến não, gây tắc nghẽn máu.

Đột quỵ do huyết khối

Huyết khối trong não là nguyên nhân phổ biến của đột quỵ thiếu máu cục bộ, thường do nứt vỡ mảng xơ vữa. Khi lớp nội mạc bị tổn thương, tiểu cầu kết dính, tạo thành huyết khối, dẫn đến tắc nghẽn động mạch não.

Đột quỵ ổ khuyết

Đột quỵ ổ khuyết là dạng đột quỵ xảy ra do tổn thương các động mạch nhỏ trong não, thường liên quan đến tăng huyết áp mạn tính. Khi huyết áp tăng cao, lớp niêm mạc mạch máu bị tổn thương, gây tổn thương vi mao mạch, làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối và tắc nghẽn các mạch máu não nhỏ.

Các biện pháp phòng ngừa đột quỵ

Đột quỵ là tình trạng nguy hiểm, có thể dẫn đến tổn thương não nghiêm trọng và để lại di chứng vĩnh viễn. Tuy nhiên, nguy cơ đột quỵ có thể giảm đáng kể nếu thực hiện các biện pháp phòng ngừa sau:

Duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý

Chế độ ăn uống là yếu tố quan trọng giúp kiểm soát các bệnh lý nền như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu và đái tháo đường – những nguyên nhân chính gây đột quỵ. Cần tăng cường rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, thực phẩm giàu omega-3 như cá hồi, cá thu, hạt chia và hạn chế thực phẩm giàu cholesterol, đường, muối và chất béo bão hòa.

Kiểm soát các yếu tố nguy cơ

Người có tiền sử tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh tim mạch cần tuân thủ điều trị, dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ và kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các bất thường.

Tránh các thói quen có hại

Hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia và căng thẳng kéo dài làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông và xơ vữa động mạch. Việc từ bỏ thuốc lá và hạn chế rượu bia giúp giảm đáng kể nguy cơ đột quỵ.

Giữ ấm cơ thể và kiểm soát nhiệt độ

Thời tiết lạnh có thể gây co mạch, làm tăng huyết áp và nguy cơ đột quỵ. Cần giữ ấm cơ thể, đặc biệt là người cao tuổi và bệnh nhân tăng huyết áp.

Tập thể dục thường xuyên

Hoạt động thể chất giúp cải thiện tuần hoàn máu, duy trì huyết áp ổn định và kiểm soát cân nặng. Người trưởng thành nên tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần với các bài tập như đi bộ nhanh, bơi lội, yoga hoặc đạp xe.

Nguyên nhân gây đột quỵ có thể xuất phát từ nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm bệnh lý tim mạch, tăng huyết áp, rối loạn chuyển hóa hay lối sống không lành mạnh. Tuy nhiên, đột quỵ hoàn toàn có thể giảm thiểu nguy cơ bằng cách kiểm soát các yếu tố gây bệnh và loại bỏ các thói quen có hại.