Tắc tia sữa phải làm sao? Hướng dẫn cách xử lý hiệu quả

Tắc tia sữa khiến mẹ sau sinh cảm thấy đau đớn, bé bú khó khăn và ảnh hưởng đến quá trình nuôi con bằng sữa mẹ. Theo Hiệp hội Sữa mẹ Quốc tế (IBCLC), khoảng 20 - 25% mẹ sau sinh gặp tình trạng này. Nếu không xử lý kịp thời, tắc tia sữa có thể dẫn đến viêm tuyến vú hoặc áp xe vú. Vậy khi bị tắc tia sữa phải làm sao?

Cơ chế hoạt động của tia sữa và tình trạng tắc tia sữa

Tia sữa là dòng sữa được phun ra từ đầu vú khi mẹ cho con bú hoặc vắt sữa. Khi sữa được tiết ra, nó đi qua các ống dẫn sữa đến đầu ti và thoát ra theo nhiều lỗ nhỏ. Lượng tia sữa có thể khác nhau ở mỗi mẹ, thường từ 4 - 10 tia phun ra đồng thời.

Tia sữa hoạt động theo cơ chế phản xạ phun sữa (Let-down reflex), được kiểm soát bởi hormone oxytocin. Khi bé bú hoặc mẹ vắt sữa, đầu vú sẽ được kích thích, từ đó gửi tín hiệu đến não. Tuyến yên tiếp nhận tín hiệu này và bắt đầu tiết oxytocin vào máu. Hormone oxytocin có tác dụng làm co bóp các tế bào cơ quanh nang sữa, giúp sữa được đẩy qua các ống dẫn sữa và phun ra ngoài.

Tắc tia sữa là gì?

Tắc tia sữa là tình trạng sữa bị ứ đọng trong ống dẫn sữa, không thể chảy ra ngoài do ống dẫn sữa bị tắc nghẽn. Vì thế tình trạng này còn được gọi là tắc ống dẫn sữa sau sinh. Khi bị tắc tia sữa, mẹ sau sinh sẽ cảm thấy căng tức ngực, xuất hiện cục cứng đau nhức và sữa chảy ít hơn bình thường. Bé bú không đủ sữa sẽ quấy khóc.

Ảnh hưởng của tắc tia sữa

Tắc tia sữa không chỉ gây đau nhức mà còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được xử lý kịp thời. Khi sữa ứ đọng quá lâu, vi khuẩn có thể xâm nhập và gây viêm tuyến vú, áp xe vú. Bầu ngực mẹ sẽ bị sưng đỏ, đau nhức, kèm theo sốt cao và ớn lạnh. Nghiên cứu tại Bệnh viện Phụ sản Hà Nội cho thấy áp xe vú chiếm 3,84% số sản phụ điều trị tắc tia sữa sau sinh. Tắc tia sữa kéo dài còn làm giảm tiết sữa, ảnh hưởng đến nguồn sữa cho con, thậm chí gây mất sữa hoàn toàn.

Nguyên nhân gây tắc tia sữa

Trước khi giải đáp thắc mắc tắc tia sữa phải làm sao, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu nguyên nhân tắc sữa.

Do sữa không được dẫn lưu hiệu quả

Sữa mẹ không được trẻ bú hoặc vắt hết sẽ đọng lại trong ống dẫn sữa, gây tắc nghẽn. Theo La Leche League International, việc không cho bé bú thường xuyên hoặc không vắt sữa đúng cách làm tăng nguy cơ tắc tia sữa lên 40%.

Bé bú không đúng tư thế, không bú đúng khớp ngậm có thể khiến sữa không chảy hết, gây ứ đọng, mẹ dễ bị tắc sữa hơn. Ngoài ra, khi mẹ đột ngột giảm số lần cho bú hoặc cai sữa quá nhanh, lượng sữa tồn đọng có thể làm tắc tia sữa.

Do ống dẫn sữa bị chèn ép hoặc tắc nghẽn

Áo ngực của mẹ bó sát gây áp lực lên tuyến sữa, làm tắc ống dẫn sữa. Việc mặc áo ngực quá chật trong thời gian dài làm tăng nguy cơ tắc tia sữa. Viêm vú hoặc tổn thương mô tuyến vú có thể làm hẹp ống dẫn sữa, khiến sữa không lưu thông bình thường.

Do yếu tố nội tiết và cơ địa

Một số mẹ có sữa đặc, dễ kết dính hoặc có cặn sữa bám trong ống dẫn sữa, gây tắc nghẽn. Cũng có những phụ nữ sở hữu ống dẫn sữa nhỏ hoặc hẹp bẩm sinh, làm sữa khó di chuyển. Bên cạnh đó, mức oxytocin hoặc prolactin trong cơ thể mẹ thấp có thể làm giảm phản xạ phun sữa, khiến sữa chảy kém và dễ gây tắc nghẽn.

Chế độ ăn uống và sinh hoạt

Nước là yếu tố quan trọng giúp duy trì dòng sữa. Nếu mẹ uống ít nước, sữa có thể trở nên đặc hơn, dễ gây tắc tia sữa. Chế độ ăn uống không cân bằng với nhiều chất béo, ít rau xanh có thể làm thay đổi độ đặc của sữa, khiến sữa khó lưu thông.

Tâm lý lo âu, căng thẳng có thể ảnh hưởng đến phản xạ tiết sữa, làm sữa chảy chậm và dễ gây tắc. Thêm vào đó, mẹ sau sinh ít vận động, ngồi hoặc nằm lâu một tư thế có thể ảnh hưởng đến tuần hoàn máu và lưu thông sữa.

Tắc tia sữa phải làm sao?

Dưới đây là những cách giúp mẹ thông tia sữa nhanh chóng:

Massage và chườm ấm ngực

Chườm ấm giúp giãn nở ống dẫn sữa, giúp sữa chảy dễ dàng hơn. Mẹ có thể dùng khăn ấm đặt lên ngực 10 - 15 phút trước khi cho bé bú. Xoa bóp chữa tắc tia sữa nhẹ nhàng theo chiều từ ngoài vào trong cũng giúp đánh tan cục sữa làm tắc nghẽn ống dẫn. Theo nghiên cứu từ Journal of Human Lactation, massage kết hợp chườm ấm giúp giảm tắc sữa đến 78%.

Cho bé bú nhiều và đúng cách

Bé bú đúng tư thế sẽ giúp dòng sữa lưu thông tốt hơn. Mẹ cần đảm bảo bé ngậm bắt vú đúng, miệng bao trọn quầng vú. Cho bé bú thường xuyên từ 8 - 12 lần/ngày là cách tốt nhất để phòng ngừa tắc sữa.

Uống nhiều nước ấm

Ở mẹ sau sinh bị tắc tia sữa, sữa có thể đặc hơn bình thường, gây ứ đọng trong ống dẫn sữa. Uống đủ nước giúp cơ thể duy trì độ lỏng của sữa, tạo điều kiện để sữa dễ chảy hơn. Nhiệt độ ấm giúp giãn nở các ống dẫn sữa, giúp giảm đáng kể tình trạng tắc nghẽn. Mẹ sữa nên uống khoảng 2 - 2.5 lít nước/ngày, ưu tiên nước ấm, sữa nóng hoặc nước lá lợi sữa (như lá đinh lăng, bồ công anh) để hỗ trợ thông tia sữa hiệu quả hơn.

Vắt sữa bằng tay hoặc dùng máy hút sữa

Khi bị tắc tia sữa, mẹ nên kết hợp cho bé bú nhiều lần với vắt sữa bằng tay hoặc bằng máy. Việc này vừa tránh sữa không bú hết tiếp tục bị ứ đọng, vừa giúp khai thông dòng chảy của sữa. Tuy nhiên, mẹ nên dùng máy hút sữa ở chế độ phù hợp, tránh dùng máy hút chế độ quá mạnh, dễ gây nứt cổ gà.

Bài thuốc dân gian chữa tắc tia sữa

Một số mẹo dân gian chữa tắc tia sữa được nhiều mẹ sau sinh áp dụng thành công. Lá bồ công anh giã nát đắp lên ngực giúp giảm viêm, làm tan cục sữa đông. Hành tím cắt lát hơ nóng rồi đắp lên bầu ngực giúp làm mềm ống dẫn sữa. Lá đinh lăng đun nước uống hoặc đắp trực tiếp giúp lưu thông sữa.

Dịch vụ thông tắc tia sữa

Nếu đã thử áp dụng các cách trên nhưng tình trạng tắc tia sữa không cải thiện, bạn có thể gọi dịch vụ thông tắc tia sữa. Các kỹ thuật viên sẽ sử dụng máy massage, sóng siêu âm hoặc kỹ thuật xoa bóp chuyên sâu để làm tan cục sữa đông, giúp sữa lưu thông nhanh chóng. Thời gian thực hiện khoảng 30 - 60 phút/lần, hiệu quả sau 1 - 3 buổi tùy mức độ tắc.

Hy vọng với những thông tin trên, mẹ sau sinh đã biết tắc tia sữa phải làm sao. Tình trạng này nên được xử lý càng sớm càng tốt để quá trình nuôi con bằng sữa mẹ không bị ảnh hưởng. Việc duy trì tư thế cho bé bú chuẩn và chăm sóc tuyến sữa đúng cách sẽ giúp giảm nguy cơ tái phát. Nếu thấy dấu hiệu viêm tuyến vú, mẹ cần đến bác sĩ ngay để phòng ngừa biến chứng.