Bệnh Beriberi là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Bệnh Beriberi là gì?

Bệnh Beriberi là một bệnh tê phù do thiếu hụt vitamin B1, một hợp chất mà cơ thể không thể tổng hợp tự nhiên. Vitamin B1 đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa thức ăn, đảm bảo sự thuận lợi của quá trình trao đổi chất và cung cấp năng lượng cho tế bào bên trong cơ thể người. Hơn nữa, nó đóng góp vào hoạt động của hệ cơ và hệ thần kinh một cách hiệu quả.

Bệnh Beriberi có thể chia thành hai dạng, bao gồm tê phù ướt (Wet Beriberi) và tê phù khô (Dry Beriberi). Cần lưu ý rằng, tê phù ướt có thể gây hại đến hệ tim mạch và tuần hoàn máu, đặc biệt, ở mức độ nghiêm trọng có thể dẫn đến suy tim. Ngược lại, tê phù khô có thể làm tổn thương dây thần kinh và gây mất trương lực cơ cũng như liệt cơ.

Các chuyên gia y tế cảnh báo rằng, nếu không được điều trị kịp thời, bệnh Beriberi có thể đe dọa tính mạng của người bệnh. Điều trị sớm và hiệu quả là chìa khóa để ngăn chặn và kiểm soát tình trạng này.

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh Beriberi

Triệu chứng của bệnh tê phù ướt bao gồm:

• Khó thở khi vận động cơ thể hoặc thức dậy vào buổi sáng;
• Nhịp tim nhanh;
• Sưng ống khuyển.

Triệu chứng của bệnh tê phù khô bao gồm:

• Suy giảm trương lực cơ, ngứa hay mất cảm giác ở bàn chân, bàn tay.
• Có thể xuất hiện đau, lú lẫn, nói khó khăn, buồn nôn, mất chuyển động tự chủ hoặc tê liệt.

Trong trường hợp nặng, bệnh nhân Beriberi có thể phát triển các tổn thương não bộ như bệnh não Wernicke và hội chứng Korsakoff, do sự thiếu hụt thiamin:

• Bệnh não Wernicke: Làm tổn thương vùng dưới đồi, gây mất trí nhớ hay lú lẫn, mất phối hợp hoạt động cơ và các vấn đề thị giác như mắt chuyển động nhanh và nhìn đôi.
• Hội chứng Korsakoff: Là hậu quả do tổn thương vĩnh viễn ở một số vùng vỏ não có khả năng lưu trữ ký ức làm dẫn đến mất trí nhớ, không xây dựng được ký ức mới và hay xuất hiện ảo giác.

Lưu ý rằng, khi xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào đều nên thăm bác sĩ để đưa ra đánh giá chính xác và xác định có nghi ngờ về thiếu hụt vitamin B1 hay không. Beriberi có thể được điều trị bằng cách bổ sung đầy đủ vitamin B1 trong chế độ ăn hàng ngày. Tuy nhiên, trong những trường hợp nặng, đòi hỏi sự can thiệp chuyên sâu của bác sĩ để đảm bảo điều trị hiệu quả.

Tác động của bệnh Beriberi đối với sức khỏe

Bệnh Beriberi do thiếu hụt vitamin B1 (thiamin) có thể tác động nặng nề đến sức khỏe của người mắc. Dưới đây là một số tác động thường gặp của bệnh lý này:

• Hệ tim mạch: Tê phù ướt có thể gây sưng ống khuyển và tăng nguy cơ suy tim. Trong trường hợp nghiêm trọng, phát triển chứng suy tim, ảnh hưởng đến khả năng bơm máu của tim. Tê phù khô làm gây tổn thương tại các dây thần kinh, có thể dẫn đến mất trương lực cơ, liệt cơ và nếu không được điều trị kịp thời, có thể gây tổn thương dài hạn.
• Hệ thần kinh: Bệnh não Wernicke và hội chứng Korsakoff trong trường hợp nặng, có thể gây tổn thương não bộ, dẫn đến các vấn đề về trí nhớ, phối hợp vận động cơ và thị giác.
• Hoạt động cơ bản: Vitamin B1 đóng vai trò quan trọng trong quá trình tạo năng lượng từ thức ăn. Thiếu hụt vitamin này có thể dẫn đến suy giảm năng lượng, mệt mỏi và giảm hiệu suất hoạt động.
• Hệ tiêu hóa: Có thể gây ra các vấn đề về chu kỳ sinh học, ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng.
• Chậm phục hồi: Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh Beriberi có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe kéo dài và khó phục hồi.

Đối với bệnh nhân mắc Beriberi, việc chẩn đoán và điều trị kịp thời là rất quan trọng để ngăn chặn sự tiến triển của bệnh và giữ cho hệ thống cơ thể hoạt động một cách bình thường.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh Beriberi

Trong trường hợp nghiêm trọng, bệnh Beriberi thường đi kèm với hội chứng Wernicke-Korsakoff, bao gồm bệnh não Wernicke và hội chứng Korsakoff. Đây là hai dạng tổn thương não bộ do thiếu hụt vitamin B.

• Bệnh não Wernicke gây tổn thương tại một số vị trí trên não, đặc biệt là vùng dưới đồi. Những người mắc bệnh thường trải qua các triệu chứng như lú lẫn, mất trí nhớ, mất phối hợp vận động cơ và vấn đề về thị giác như mắt chuyển động nhanh và thị giác kép.
• Hội chứng Korsakoff là kết quả của tổn thương vĩnh viễn ở một số vùng của não chịu trách nhiệm lưu giữ ký ức. Người mắc hội chứng này thường trải qua mất trí nhớ, không thể hình thành ký ức mới và thường xuyên có ảo giác.

Nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời, người mắc bệnh Beriberi có khả năng hồi phục hoàn toàn. Các tổn thương trên thần kinh và tim mạch do bệnh cũng có thể được cải thiện.

Tuy nhiên, nếu bệnh tiến triển đến giai đoạn hội chứng Wernicke-Korsakoff, triển vọng điều trị sẽ giảm đi. Mặc dù các triệu chứng của bệnh não Wernicke có thể được kiểm soát bằng cách điều trị, các tổn thương não hội chứng Korsakoff thường là vĩnh viễn.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ chuyên (thuộc lĩnh vực của bệnh Beriberi) để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến bệnh Beriberi

Bệnh Beriberi xuất phát từ việc thiếu hụt vitamin B1 (dưới 0,4mg/1kg/24 giờ), một vitamin đóng vai trò quan trọng trong duy trì thăng bằng chất đạm trong cơ thể và quá trình chuyển hóa các chất thịt và mỡ. Khi quá trình chuyển hóa mỡ bị rối loạn do thiếu vitamin B1, có thể gây ra tê phù, phù nề và hoại tử tổ chức, tạo nên triệu chứng của chứng tê bì.

Nguyên nhân thiếu hụt vitamin B1 (thiamin) có thể bao gồm:

• Cơ thể nghiện rượu khó hấp thu và dự trữ thiamin.
• Bệnh Beriberi do yếu tố gen (rất hiếm), khiến cơ thể không thể hấp thu thiamin từ thức ăn.
• Tiêu chảy kéo dài hoặc sử dụng thuốc lợi tiểu có thể làm mất lượng thiamin.
• Trẻ sơ sinh không được cung cấp đủ thiamin qua sữa mẹ.
• Thiếu nguồn dự trữ thiamin do chạy thận.

Do vậy, những nguyên nhân dẫn đến bệnh Beriberi thường liên quan chặt chẽ đến việc thiếu hụt vitamin B1 hay thiamin, một yếu tố quan trọng trong quá trình chuyển hóa chất đạm và lipid trong cơ thể. Khi cơ thể thiếu vitamin B1, quá trình chuyển hóa mỡ sẽ bị rối loạn, dẫn đến những biểu hiện như tê phù, phù nề và hoại tử tổ chức, đặc trưng cho chứng tê bì.

Những ai có nguy cơ mắc phải bệnh Beriberi?

Những đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh Beriberi bao gồm:

• Người có thói quen nghiện rượu;
• Trẻ sơ sinh được bú mẹ mà người mẹ thiếu vitamin B1;
• Người hoạt động vận động mạnh;
• Những người ăn nhiều carb tinh chế bao gồm đường và ngũ cốc tinh chế;
• Người mắc bệnh cường giáp;
• Người có hệ tiêu hóa không tốt;
• Người hay bị căng thẳng và lo lắng;
• Người thường xuyên sử dụng thuốc lọc máu hoặc thuốc lợi tiểu có nguy cơ cao mắc bệnh Beriberi.

Những điều này làm tăng nguy cơ mắc bệnh Beriberi và do đó việc đảm bảo cung cấp đủ vitamin B1 và duy trì một lối sống lành mạnh là quan trọng để ngăn chặn và giảm thiểu rủi ro của bệnh lý này.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải bệnh Beriberi

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh Beriberi, bao gồm:

• Thói quen tiêu thụ rượu: Người có thói quen uống nhiều rượu hoặc nghiện rượu đặt mình trong tình trạng nguy cơ cao do rượu có thể cản trở quá trình hấp thụ và lưu trữ vitamin B1.
• Thiếu hụt vitamin B1 trong chế độ ăn: Trẻ sơ sinh được bú mẹ mà người mẹ thiếu vitamin B1 hoặc người ăn ít thực phẩm giàu vitamin B1 có nguy cơ cao mắc bệnh.
• Hoạt động vận động cường độ cao mà không bổ sung vitamin B1 đầy đủ: Những người thường xuyên tham gia hoạt động vận động mạnh mà không đảm bảo cung cấp đủ vitamin B1 từ chế độ ăn hoặc bổ sung có thể tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Chế độ ăn nhiều carb tinh chế: Người tiêu thụ nhiều carb tinh chế như đường và ngũ cốc tinh chế có thể thiếu vitamin B1, đặt họ trong nhóm nguy cơ cao mắc bệnh Beriberi.
• Bệnh cường giáp: Người mắc bệnh cường giáp thường xuyên gặp vấn đề về hấp thụ vitamin B1, làm tăng khả năng mắc bệnh.
• Vấn đề hệ tiêu hóa: Hệ tiêu hóa không hiệu quả, đặc biệt là ở người già, có thể gây khó khăn trong quá trình hấp thụ chất dinh dưỡng và vitamin B1.
• Tình trạng căng thẳng và lo lắng: Người thường xuyên phải đối mặt với căng thẳng và lo lắng có thể có nguy cơ cao mắc bệnh Beriberi.
• Sử dụng thuốc lọc máu hoặc thuốc lợi tiểu: Người thường xuyên sử dụng các loại thuốc này có thể tăng nguy cơ mắc bệnh do ảnh hưởng đến quá trình cân bằng vitamin B1 trong cơ thể.

Vậy nên, để giảm nguy cơ mắc bệnh Beriberi, quan trọng nhất là duy trì một lối sống lành mạnh và chế độ ăn cân đối. Việc hạn chế tiêu thụ rượu, đảm bảo cung cấp đủ vitamin B1 từ thức ăn hoặc bổ sung và giữ cho hoạt động vận động hợp lý là những biện pháp quan trọng. 

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm bệnh Beriberi

Đối với các trường hợp điển hình, người bệnh thường trải qua các triệu chứng như sau:

• Triệu chứng huyết quản: Mạch nhanh, tim có thể tăng kích thước hoặc suy tim.
• Triệu chứng thần kinh: Tê bì, cơ bắp co rút và teo nhỏ (có thể nhận biết thông qua cách bắt tay không chặt được).
• Triệu chứng phù: Phù lan rộng khắp cơ thể đặc biệt là ở chân, da trở nên dày và cứng, bụng và chân có thể sưng to.

Trong trường hợp không điển hình và khó chẩn đoán, việc đưa ra đánh giá dựa trên những triệu chứng khác như:

• Dân số nhiễm bệnh đồng đều: Nếu có nhiều người trong cùng một khu vực quần thể mắc phải triệu chứng tương tự, đó có thể là dấu hiệu của sự lây lan bệnh trong cộng đồng.
• Chế độ dinh dưỡng kém chất lượng: Nếu người bệnh có chế độ ăn thiếu chất lượng, thiếu vitamin B1 và ít rau xanh, điều này có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh Beriberi.
• Kết quả xét nghiệm: Xác định mức độ vitamin B1 và acid pyruvic trong cơ thể thông qua xét nghiệm có thể cung cấp thông tin quan trọng, nếu vitamin B1 giảm và acid pyruvic tăng cao, đây có thể là dấu hiệu của bệnh Beriberi.

Điều trị bệnh Beriberi

Nội khoa

Giai đoạn cấp tính:

• Sử dụng thuốc tiêm vitamin B1 liều cao: Để bổ sung nhanh chóng lượng vitamin B1 cần thiết. Các thuốc giàu đạm cũng được sử dụng để hỗ trợ phục hồi.
• Nghỉ ngơi và quản lý hoạt động: Trong giai đoạn cấp tính, bệnh nhân thường cần nghỉ ngơi tuyệt đối để giảm áp lực trên tim mạch và hỗ trợ quá trình phục hồi. Quản lý hoạt động vận động theo dõi sát sao để tránh tăng cường cảm nhận bệnh.

Giai đoạn mạn tính: Sử dụng Stricnin theo liệu pháp tiêm bắp với liều ban đầu là 1 Mg x 3 ống mỗi ngày, sau đó tăng dần lên 1 ống mỗi ngày cho đến khi đạt 10 Mg/24 giờ, sau đó giảm dần xuống mỗi ngày 1 ống cho đến khi đạt 3 Mg/24 giờ, sau đó ngừng liệu trình. Stricnin có thể được kết hợp để hỗ trợ quá trình phục hồi.

Ngoại khoa

Giai đoạn cấp tính: Chế độ ăn giảm glucid, tăng đạm và các sinh tố: Cung cấp chế độ dinh dưỡng cân đối, đặc biệt là giảm lượng glucid và tăng cường đạm và các sinh tố như vitamin B1, B6 và B12.

Giai đoạn mạn tính: Tắm nước nóng và xoa bóp nhẹ nhàng: Các biện pháp này có thể giúp giảm đau nhức cơ bắp và tăng cường cảm giác thư giãn cho bệnh nhân.

Ngày nay, có nhiều phương pháp điều trị bệnh Beriberi được áp dụng. Tuy nhiên, trong từng trường hợp bệnh cụ thể, quyết định về liệu pháp cụ thể sẽ do bác sĩ đưa ra tùy thuộc vào đặc điểm và phản ứng của từng người bệnh.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn biến của bệnh Beriberi

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ theo sự hướng dẫn của bác sĩ trong điều trị.
• Thực hiện hoạt động vận động như tập luyện đều đặn có thể cải thiện sức khỏe nói chung và giảm nguy cơ mắc các bệnh lý bao gồm Beriberi.
• Duy trì lối sống tích cực và hạn chế sự căng thẳng.
• Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.
• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm.

Chế độ dinh dưỡng:

• Chế độ ăn cân đối: Bao gồm việc tiêu thụ đủ các nhóm thực phẩm, đặc biệt là thức ăn giàu vitamin B1 như ngũ cốc, hạt và các loại thực phẩm chế biến từ ngũ cốc nguyên hạt.
• Giữ cân nặng ổn định: Tránh tình trạng thay đổi cân nặng đột ngột, vì việc giảm cân quá nhanh có thể làm tăng nguy cơ thiếu hụt vitamin B1.
• Hạn chế tiêu thụ rượu: Nếu có thói quen uống rượu, hạn chế lượng uống hoặc tìm cách để hoàn toàn từ bỏ, vì rượu có thể cản trở quá trình hấp thụ và lưu trữ vitamin B1.

Phòng ngừa bệnh Beriberi

Do thiếu hụt dưỡng chất, việc xây dựng một chế độ dinh dưỡng lành mạnh và cân bằng được coi là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất. Để bổ sung thiamin cho cơ thể, nên ưu tiên sử dụng các thực phẩm như rau xanh, cây họ đậu, thịt, cá, các loại hạt nguyên cám, loại quả hạch hoặc sản phẩm bơ sữa và ngũ cốc giàu thiamin.

Đối với phụ nữ mang thai và đang cho con bú, quan trọng để thường xuyên kiểm tra tình trạng vitamin và bổ sung kịp thời để tránh các biến chứng có thể xảy ra.

Đối với trẻ sơ sinh, việc đảm bảo bổ sung đầy đủ nhu cầu vitamin B1 từ nguồn dinh dưỡng là rất quan trọng để hỗ trợ sự phát triển và phòng tránh tình trạng thiếu hụt.

Hạn chế tiêu thụ các đồ uống có cồn là một biện pháp khác, đặc biệt quan trọng đối với những người nghiện rượu, cần theo dõi định kỳ tình trạng vitamin B1 để đảm bảo sự cân bằng dinh dưỡng và tránh tình trạng thiếu hụt.