Thiếu canxi là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và biện pháp phòng ngừa

Thiếu canxi là gì? 

Về mặt hóa học, canxi (Ca) là kim loại kiềm thổ hóa trị II có số nguyên tử là 20. Canxi cũng là một khoáng chất có trong cơ thể con người, với 99% lượng canxi được dự trữ dưới dạng hydroxyapatite trong xương. Tổng nồng độ canxi trong huyết tương là 4,5-5,1 mEq/l (9-10,2 mg/dl). 50% canxi huyết tương được ion hóa, 40% liên kết với protein (90% trong số đó liên kết với albumin) và 10% lưu thông liên kết với anion (ví dụ như photphat, cacbonat, citrat, lactat, sulfat).

Điều hòa canxi là rất quan trọng đối với chức năng bình thường của tế bào, dẫn truyền thần kinh, ổn định màng, cấu trúc xương, đông máu và tín hiệu nội bào. Các chức năng thiết yếu của cation hóa trị hai này vẫn đang tiếp tục được làm sáng tỏ, đặc biệt là trong chấn thương đầu/đột quỵ và rối loạn tim phổi.

Canxi ion hóa rất cần thiết cho các quá trình sinh lý bình thường. Trong hệ thần kinh cơ, canxi ion hóa tạo điều kiện dẫn truyền thần kinh, co cơ và thư giãn cơ. Canxi cũng cần thiết cho quá trình khoáng hóa xương và là một đồng yếu tố quan trọng để tiết nội tiết tố trong các cơ quan nội tiết. Ở cấp độ tế bào, canxi là chất điều hòa quan trọng đối với sự vận chuyển ion và tính toàn vẹn của màng.

Bệnh thiếu canxi hay còn gọi là hạ canxi máu xảy ra khi máu có hàm lượng canxi thấp. Trong hạ canxi huyết, tổng nồng độ canxi huyết thanh < 8,8 mg/dl (< 2,20 mmol/l) khi nồng độ protein huyết tương bình thường hoặc nồng độ canxi ion hóa huyết thanh < 4,7 mg/dl (< 1,17 mmol/l).

Những dấu hiệu và triệu chứng của thiếu canxi 

Ở giai đầu, thiếu canxi có thể không gây ra bất kỳ biểu hiện nghiêm trọng nào. Tuy nhiên, khi bệnh tiến triển nặng các triệu chứng sẽ phát triển.

Các triệu chứng nghiêm trọng của hạ canxi huyết bao gồm:

• Nhầm lẫn hoặc mất trí nhớ;

• Co thắt cơ;

• Tê và ngứa ran ở bàn tay, bàn chân và mặt;

• Phiền muộn;

• Ảo giác;

• Chuột rút cơ bắp;

• Móng tay yếu và dễ gãy;

• Dễ gãy xương.

Móng tay yếu và dễ gãy là một trong những biểu hiện của việc thiếu canxi.

Canxi có vai trò trong rất nhiều hoạt động của các bộ phận cơ thể vì vậy sự thiếu hụt nguyên tố này có thể ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể, dẫn đến móng tay yếu, tóc mọc chậm hơn và da mỏng, yếu hơn.

Ngoài ra quá trình giải phóng chất dẫn truyền thần kinh và co cơ cũng cần sự có mặt của canxi. Vì vậy, sự thiếu hụt canxi có thể dẫn đến co giật ở những người khỏe mạnh.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh thiếu canxi 

Tổn thương mắt, bất thường về nhịp tim và loãng xương là những biến chứng có thể gặp khi bị thiếu canxi.

Các biến chứng do loãng xương bao gồm:

• Gây khuyết tật;

• Gãy cột sống hoặc gãy xương khác;

• Đi lại khó khăn.

Tử vong là biến chứng nguy hiểm nhất mà bệnh thiếu canxi có thể gây ra nếu không được điều trị.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến thiếu canxi 

Tuổi cao

Nhiều người có nguy cơ thiếu canxi cao hơn khi họ già đi. Các yếu tố gây sự thiếu hụt này có thể kể đến như:

• Hấp thụ canxi kém trong một thời gian dài, đặc biệt là trong thời thơ ấu.

• Sử dụng 1 số thuốc có thể làm giảm hấp thu canxi.

• Chế độ ăn uống không dung nạp thực phẩm giàu canxi.

• Thay đổi nội tiết tố, đặc biệt là ở phụ nữ.

• Một số yếu tố di truyền.

Trong thời kỳ mãn kinh, phụ nữ  nên tăng cường bổ sung canxi để giảm nguy cơ loãng xương và bệnh do thiếu canxi. Sự suy giảm hormone estrogen trong thời kỳ mãn kinh khiến mật độ xương của phụ nữ giảm đi nhanh hơn.

Suy tuyến cận giáp

Suy tuyến cận giáp là kết quả của việc thiếu hormon tuyến cận giáp (PTH), có thể xảy ra trong các rối loạn tự miễn dịch hoặc sau khi tình cờ cắt bỏ hoặc tổn thương một số tuyến cận giáp trong quá trình phẫu thuật cắt bỏ tuyến giáp.

Những người bị tình trạng này không sản xuất đủ hormon tuyến cận giáp để kiểm soát lượng canxi trong máu.

Bệnh giả tuyến cận giáp

Giả tuyến cận giáp là một nhóm rối loạn không phổ biến, đặc trưng không phải do thiếu hụt hormone mà là do cơ quan đích đề kháng với PTH.

Bệnh thận

Bệnh ống thận, bao gồm cả nhiễm toan ống thận gần và xa, có thể gây hạ canxi huyết nghiêm trọng do thận mất canxi bất thường và giảm chuyển hóa vitamin D ở thận thành 1,25-(OH) 2D hoạt động.

Suy dinh dưỡng và kém hấp thu

Suy dinh dưỡng nghĩa là cơ thể không nhận đủ chất dinh dưỡng, trong khi kém hấp thu là khi cơ thể bạn không thể hấp thụ các vitamin và khoáng chất cần thiết từ thực phẩm bạn ăn. 

Nguyên nhân khác

Các nguyên nhân khác bao gồm:

• Lượng vitamin D thấp, khiến việc hấp thụ canxi khó khăn hơn;

• Thuốc, chẳng hạn như phenytoin, phenobarbital, rifampin, corticosteroid và các loại thuốc được sử dụng để điều trị nồng độ canxi tăng cao;

• Viêm tụy;

• Tăng magnesi máu và giảm magie máu;

• Tăng phosphat huyết;

• Sốc nhiễm trùng;

• Truyền máu lượng lớn;

• Suy thận;

• Một số loại thuốc hóa trị liệu.

Những ai có nguy cơ mắc phải thiếu canxi ?

Những đối tượng sau đây có nguy cơ bị thiếu canxi huyết:

• Người cao tuổi;

• Phụ nữ mãn kinh;

• Suy thận;

• Suy tuyến cận giáp;

• Cắt bỏ tuyến giáp;

• Sử dụng các thuốc chống động kinh;

• Suy dinh dưỡng;

• Thiếu vitamin D;

• Viêm tụy cấp;

• Nghiện rượu.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán thiếu canxi 

Hầu hết các trường hợp hạ canxi huyết đều được phát hiện bằng nghi ngờ lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng thích hợp. Albumin, xét nghiệm chức năng gan và các thông số đông máu nên được thu thập để đánh giá rối loạn chức năng gan và giảm albumin máu. Nên đo nitơ urê máu (BUN) và creatinin huyết thanh, vì nồng độ tăng cao có thể cho thấy rối loạn chức năng thận.

Ở bệnh nhân bị hạ canxi huyết, việc đo albumin huyết thanh là cần thiết để phân biệt tình trạng hạ canxi huyết thực sự, bao gồm giảm canxi huyết thanh ion hóa, với giảm canxi huyết giả, nghĩa là giảm canxi toàn phần, nhưng không ion hóa. Để điều chỉnh tình trạng giảm albumin máu, thêm 0,8 mg/dl vào tổng lượng canxi huyết thanh cho mỗi lần giảm 1,0 g/dL albumin dưới 4,0 g/dl.

Mức độ hormone tuyến cận giáp (PTH) nên được kiểm tra càng sớm càng tốt. Nên đo vitamin D nếu nghi ngờ thiếu hụt. Ở những bệnh nhân thiếu hụt PTH, nồng độ phosphatase kiềm có xu hướng bình thường hoặc giảm nhẹ, trong khi những mức này thường tăng cao ở những bệnh nhân bị nhuyễn xương và còi xương. Nếu nghi ngờ chẩn đoán nhuyễn xương, sinh thiết xương có thể xác định chẩn đoán cuối cùng.

Điện tâm đồ (ECG) cũng nên được chỉ định:

 Nghiên cứu hình ảnh có thể bao gồm chụp X quang đơn giản hoặc chụp cắt lớp vi tính (CT). Trên phim chụp X quang, các rối loạn liên quan đến còi xương hoặc nhuyễn xương xuất hiện với các vùng Looser bệnh lý, được quan sát rõ hơn ở xương mu, xương đùi trên và xương sườn.

Chụp X quang cũng sẽ tiết lộ các di căn nguyên bào xương từ một số khối u (ví dụ như vú, tuyến tiền liệt, phổi) có thể gây hạ canxi huyết. Chụp CT đầu có thể thấy vôi hóa hạch nền và các triệu chứng thần kinh ngoại tháp (trong suy tuyến cận giáp vô căn).

Phương pháp điều trị thiếu canxi  hiệu quả

Canxi

Thiếu canxi thường dễ điều trị. Nó thường liên quan đến việc bổ sung thêm canxi vào chế độ ăn uống của bạn.

Tuy nhiên, không nên tự điều trị bằng cách uống nhiều thuốc bổ sung canxi. Dùng nhiều hơn liều khuyến cáo mà không có sự chấp thuận của bác sĩ có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như sỏi thận.

Các chất bổ sung canxi thường được khuyến nghị bao gồm:

• Canxi cacbonat, ít đắt nhất và có nhiều canxi nguyên tố nhất;

• Canxi citrate, là chất dễ hấp thu nhất;

• Canxi photphat, cũng dễ hấp thu và không gây táo bón.

Thuốc bổ sung canxi có sẵn ở dạng lỏng, viên nén và nhai.

Mặc dù việc đáp ứng nhu cầu canxi là rất quan trọng, nhưng bạn cũng cần đảm bảo rằng mình không nạp quá nhiều. Giới hạn trên của lượng canxi hấp thụ tính bằng miligam (mg) đối với người lớn là:

• 2000 mg mỗi ngày cho nam và nữ từ 51 tuổi trở lên.

• 2500 mg mỗi ngày cho nam giới và phụ nữ từ 19 đến 50 tuổi.

Vitamin D

Vitamin D rất quan trọng vì nó làm tăng tốc độ canxi được hấp thụ vào máu. Hãy hỏi bác sĩ của bạn lượng vitamin D bạn cần.

Để tăng lượng canxi, bạn có thể thêm thực phẩm giàu vitamin D vào chế độ ăn uống của mình. RDA cho vitamin D là 600 đơn vị quốc tế (15 microgam) một ngày đối với hầu hết người lớn.

Ánh nắng mặt trời kích hoạt cơ thể bạn tạo ra vitamin D, vì vậy việc tiếp xúc thường xuyên với ánh nắng mặt trời cũng có thể giúp tăng mức vitamin D.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của thiếu canxi 

Chế độ sinh hoạt:

• Tập thể dục thường xuyên;

• Hạn chế rượu bia và thuốc lá; 

• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng;

• Đề ra mục tiêu và luyện tập cũng như ăn uống hợp lý để đạt mức cân nặng lý tưởng và duy trì mức cân nặng này.

Chế độ dinh dưỡng:

Có nhiều loại thực phẩm giàu canxi. Bạn có thể bổ sung canxi thông qua việc sử dụng các thực phẩm sau:

• Các sản phẩm từ sữa, chẳng hạn như pho mát, sữa và sữa chua.

• Các loại rau lá xanh đậm, chẳng hạn như bông cải xanh và cải xoăn.

• Cá có xương mềm ăn được, chẳng hạn như cá mòi và cá hồi đóng hộp.

• Thực phẩm và đồ uống tăng cường canxi, chẳng hạn như các sản phẩm đậu nành, ngũ cốc và nước ép trái cây, và các chất thay thế sữa.

Vitamin D cũng rất cần thiết để cơ thể bạn có tăng cường việc hấp thu canxi. Một số loại thực phẩm có chứa một vitamin D bao gồm:

• Cá béo như cá hồi và cá ngừ;

• Nước cam;

• Sữa bổ sung vi chất;

• Nấm portobello;

• Trứng.

Phương pháp phòng ngừa thiếu canxi hiệu quả

Canxi cần thiết cho sức khỏe tổng thể của bạn. Bạn có thể nhận được lượng canxi cần thiết từ nhiều loại thực phẩm khác nhau, và nếu cần, từ thực phẩm bổ sung hoặc vitamin tổng hợp. Nói chung, cả nam và nữ đều cần khoảng 1000 miligam (mg) canxi mỗi ngày.

Phụ nữ từ 51 tuổi trở lên nên bổ sung lên đến 1200 mg. Điều này là do sự phân hủy xương ở phụ nữ sau mãn kinh lớn hơn lượng xương tạo thành. Đàn ông nên bổ sung lên đến 1200 mg khi bước vào tuổi 71. Trẻ sơ sinh, trẻ em và phụ nữ mang thai có nhu cầu canxi cao nhất vì tốc độ hình thành và tăng trưởng xương đặc biệt của chúng.

Canxi hoạt động cùng với các chất dinh dưỡng khác như vitamin D, vì vậy điều quan trọng là phải duy trì một chế độ ăn uống cân bằng.