Viêm khớp thiếu niên là gì? Nguyên nhân gây bệnh, phương pháp điều trị và nguyên tắc phòng ngừa

Viêm khớp thiếu niên là gì?

Viêm khớp thiếu niên (JIA) là một bệnh viêm khớp mạn tính, xảy ra ở trẻ em dưới 16 tuổi, không rõ căn nguyên, đợt bệnh kéo dài ít nhất trên 6 tuần, và bệnh nhân đã được loại trừ được các căn nguyên khác gây viêm khớp.

Viêm khớp thiếu niên được Liên đoàn Hiệp hội Thấp khớp Quốc tế phân loại dựa trên các phát hiện lâm sàng và xét nghiệm như sau:

Thể ít khớp (dai dẳng).

Thể đa khớp (yếu tố dạng thấp [RF] âm tính hoặc dương tính).

Viêm điểm bám tận.

Viêm khớp thiếu niên vảy nến.

Viêm khớp thiếu niên không phân biệt.

Viêm khớp thiếu niên toàn thân.

Danh mục này rất hữu ích để giúp phân nhóm những trẻ có tiên lượng và phản ứng với điều trị giống nhau. Ngoài ra, bệnh nhi đôi khi chuyển sang các loại khác nhau trong quá trình bị bệnh.

Viêm khớp thiếu niên thể ít khớp là dạng phổ biến nhất và thường ảnh hưởng đến các bé gái. Đặc trưng bởi sự khởi phát ở ≤ 4 khớp trong 6 tháng đầu của bệnh. Thể ít khớp được chia thành 2 loại: Dai dẳng (luôn có ≤ 4 khớp) và kéo dài (≥ 5 khớp sau 6 tháng đầu của bệnh).

Viêm khớp thiếu niên thể đa khớp là dạng phổ biến thứ hai. Bệnh khởi phát ở ≥ 5 khớp và được chia thành 2 loại: RF âm tính và RF dương tính. Thông thường, các bé gái có RF âm tính và tiên lượng tốt hơn. RF dương tính thường xảy ra ở bé gái vị thành niên và tương tự như bệnh viêm khớp dạng thấp ở người lớn. Trong cả hai loại, viêm khớp có thể đối xứng và thường xuất hiện ở các khớp nhỏ.

Viêm điểm bám tận bao gồm viêm khớp và viêm điểm bám tận (chỗ dây chằng bám vào xương). Bệnh này phổ biến hơn ở các bé trai lớn tuổi, và sau đó có thể bị viêm khớp xương sống (xương cùng và cột sống thắt lưng). Viêm điểm bám tận có xu hướng ở chi dưới và không đối xứng. Alen kháng nguyên bạch cầu người – B27 (HLA-B27) phổ biến hơn ở dạng viêm khớp thiếu niên này.

Viêm khớp thiếu niên thể vảy nến có phân bố theo tuổi hai phương thức. Một đỉnh xảy ra ở các bé gái, và đỉnh còn lại xảy ra ở nam và nữ lớn tuổi (những người bị ảnh hưởng như nhau). Nó có liên quan đến bệnh vẩy nến, viêm da ngón tay (ngón tay dùi trống), lỗ móng hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh vẩy nến ở người thân bậc 1. Viêm khớp thường thể ít khớp là thường gặp nhất.

Viêm khớp thiếu niên không phân biệt được chẩn đoán khi bệnh nhân không đáp ứng tiêu chí cho bất kỳ loại nào hoặc đáp ứng tiêu chí cho nhiều hơn một loại.

Viêm khớp thiếu niên toàn thân (bệnh Still) liên quan đến sốt và các biểu hiện toàn thân.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm khớp thiếu niên

Các biểu hiện liên quan đến khớp và đôi khi ở mắt và/hoặc da; viêm khớp tự phát thiếu niên toàn thân có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan.

Trẻ em thường bị cứng khớp, sưng, tràn dịch, đau và mềm, nhưng một số trẻ không bị đau. Các biểu hiện khớp có thể đối xứng hoặc không đối xứng, và liên quan đến các khớp lớn và/hoặc nhỏ. Viêm điểm bám gân thường gây ra đau nhức mào chậu và cột sống, các mấu chuyển lớn ở xương đùi, xương bánh chè, mâm chày, chèn ép gân Achilles hoặc chèn ép sụn chêm.

Đôi khi, JIA cản trở sự tăng trưởng và phát triển. Micrognathia (cằm lẹm) do xương hàm dưới đóng sớm hoặc mất cân đối chiều dài chi (thường là chi bị ảnh hưởng dài hơn).

Bệnh đi kèm thường gặp nhất là viêm túi lệ (viêm tiền phòng và tiền dịch kính) thường không có triệu chứng nhưng đôi khi gây mờ mắt và giảm thị lực. Hiếm gặp hơn, trong bệnh viêm khớp liên quan đến viêm điểm bám tận, cũng có các biểu hiện viêm màng bồ đào phổ biến hơn châm chích kết mạc, đau và sợ ánh sáng. Iridocyclitis (viêm mống mắt thể mi) có thể dẫn đến sẹo (synechiae), đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp hoặc bệnh dày sừng dải. Iridocyclitis là phổ biến nhất trong JIA thể ít khớp, phát triển ở gần 20% bệnh nhân, đặc biệt nếu bệnh nhân dương tính với kháng thể kháng nhân (ANA). Bệnh có thể xảy ra ở các dạng khác nhưng cực kỳ hiếm gặp trong JIA đa khớp RF(+) và JIA toàn thân.

Các bất thường về da chủ yếu xuất hiện trong JIA vẩy nến, trong đó có các tổn thương da vảy nến, viêm da và/hoặc các vết rỗ trên móng; trong JIA toàn thân có phát ban thoáng qua điển hình thường xuất hiện kèm theo sốt. Phát ban trong JIA toàn thân có thể lan tỏa và di chuyển, tổn thương dạng đám hoặc vết nhạt màu ở trung tâm.

Các bất thường toàn thân trong JIA toàn thân bao gồm sốt cao, phát ban, lách to, bệnh hạch toàn thân (đặc biệt là hạch nách), viêm thanh mạc kèm theo viêm màng ngoài tim hoặc viêm màng phổi và bệnh phổi. Những triệu chứng này có thể báo trước sự phát triển của bệnh viêm khớp. Sốt xảy ra hàng ngày, thường cao nhất vào buổi chiều hoặc buổi tối và có thể tái phát trong nhiều tuần. Ở 7 - 10% bệnh nhân, JIA toàn thân có thể gây biến chứng do hội chứng hoạt hóa đại thực bào, một hội chứng bão cytokine đe dọa tính mạng.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm khớp thiếu niên

Hội chứng hoạt hóa đại thực bào (MAS): Là hội chứng thực bào máu thứ phát, một trong những biến chứng nặng nhất của thể hệ thống với biểu hiện cấp tính gồm bệnh lý hạch bạch huyết, gan lách to, xuất huyết niêm mạc, ban xuất huyết ở da và có thể suy đa tạng. Yếu tố khởi phát gồm: Thêm thuốc hoặc thay đổi một số thuốc, nhiễm virus.

Thiếu máu: Chủ yếu là thiếu máu nhược sắc đẳng bào, hậu quả của quá trình viêm mạn tính, thường gặp ở thể hoạt động (40%). Thiếu máu có thể thứ phát sau khi xuất huyết dạ dày - ruột mạn tính do dùng thuốc kháng viêm, tán huyết tự miễn (hiếm gặp), suy tủy (liên quan tới thuốc).

Chậm phát triển thể chất: Trẻ thường tăng tiêu hao năng lượng lúc nghỉ, giảm khối lượng cơ và tăng khối lượng mỡ. Trẻ có thể phát triển bình thường sau khi lui bệnh nếu hành xương chưa đóng. Chậm phát triển có liên quan đến thời gian bệnh và mức độ nặng của bệnh, cũng như thời gian điều trị bằng prednisone.

Loãng xương: Tỷ trọng khoáng xương (BMD) thấp liên quan đến mức độ nặng của bệnh, tuổi nhỏ, chỉ số khối cơ thể (BMI), khối lượng cơ, giảm hoạt động thể chất, chậm dậy thì, điều trị bằng corticoid, giảm cung cấp calci và vitamin D.

Thoái hóa tinh bột thứ phát (Amyloidosis): Là một biến chứng hiếm gặp, do lắng đọng protein amyloid A của huyết thanh (SAA) trong các mô. Tình trạng này phản ánh sự kéo dài và mức độ nặng của bệnh. Thường kèm với các triệu chứng đa cơ quan như thận, ruột, gan, lách và tim.

Những vấn đề về mắt: Một số dạng có thể gây viêm mắt, có thể dẫn đến đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp và thậm chí mù lòa nếu không được điều trị kịp thời. Viêm mắt thường xảy ra mà không có triệu chứng, vì vậy trẻ em mắc chứng này phải được bác sĩ nhãn khoa kiểm tra thường xuyên.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu xuất hiện bất kỳ triệu chứng nào của bệnh Viêm khớp thiếu niên như trên, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Bệnh nhân cần được chẩn đoán và điều trị sớm để giảm tối đa nguy cơ bệnh tăng nặng và mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến viêm khớp thiếu niên

Căn nguyên gây viêm khớp thiếu niên hiện vẫn chưa được biết rõ. Mặc dù khởi phát của bệnh có biểu hiện giống bệnh cảnh nhiễm trùng, nhưng không tìm thấy mối liên quan giữa bệnh với các yếu tố vi khuẩn học, yếu tố gia đình và mùa. Viêm khớp thiếu niên thể hệ thống có liên quan mật thiết với sự hoạt hoá bạch cầu đơn nhân và bạch cầu đa nhân trung tính hơn các thể lâm sàng khác; nhưng lại ít liên quan đến hoạt hoá tế bào T.

Những ai có nguy cơ mắc viêm khớp thiếu niên?

Mọi thiếu niên đều có nguy cơ mắc viêm khớp thiếu niên, phổ biến nhất là ở trong khoảng 6 - 7 tuổi và 12 - 15 tuổi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm khớp thiếu niên

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc Viêm khớp thiếu niên, bao gồm:

Giới tính: Ở một số thể, tỷ lệ nữ mắc bệnh cao hơn nam.

Chủng tộc: Trẻ em da trắng có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn trẻ em da màu hoặc châu Á.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm khớp thiếu niên

Đánh giá lâm sàng

Yếu tố dạng thấp (RF), kháng thể kháng nhân (ANA), kháng thể kháng peptid vòng chứa acid amin citrulline (anti-CCP) và xét nghiệm HLA-B27.

Nghi ngờ viêm khớp tự phát ở trẻ vị thành niên khi có các triệu chứng viêm khớp, dấu hiệu viêm túi mạch, bệnh hạch toàn thân, lách to, hoặc phát ban không rõ nguyên nhân hoặc sốt kéo dài. Chẩn đoán JIA chủ yếu là dựa vào lâm sàng: khi bệnh nhân mắc viêm khớp mãn tính không nhiễm trùng kéo dài > 6 tuần mà không rõ nguyên nhân.

Bệnh nhân mắc JIA nên được xét nghiệm RF, kháng thể chống CCP, ANA và HLA-B27 vì những xét nghiệm này hữu ích trong việc phân biệt giữa các dạng. Nên thực hiện xét nghiệm ANA bằng phương pháp miễn dịch huỳnh quang vì các phương pháp khác có khả năng cho kết quả âm tính giả.

RF và ANA thường âm tính trong JIA hệ thống. ANA hiện diện ở 75% bệnh nhân và RF thường âm tính trong JIA thể ít khớp. Đối với JIA thể đa khớp, RF thường âm tính, nhưng ở một số bệnh nhân, chủ yếu là bé gái vị thành niên có thể dương tính. HLA-B27 hiện diện phổ biến hơn trong bệnh viêm khớp kèm viêm điểm bám tận. Trong JIA hệ thống, các bất thường trong xét nghiệm gợi ý tình trạng viêm hệ thống, như tốc độ lắng hồng cầu (ESR), ferritin và protein phản ứng C tăng cao, hầu như luôn kèm theo thiếu máu, tăng tiểu cầu và bạch cầu.

Để chẩn đoán viêm mống mắt thể mi, nên kiểm tra bằng đèn soi ngay cả khi không có triệu chứng ở mắt. Một bệnh nhân được chẩn đoán mắc bệnh JIA thể ít hoặc đa khớp nên khám mắt 3 tháng/lần nếu kết quả xét nghiệm ANA dương tính và 6 tháng/lần nếu kết quả âm tính. 

Phương pháp điều trị viêm khớp thiếu niên hiệu quả

Thuốc trì hoãn bệnh tiến triển: Methotrexate (thường được chỉ định), chất ức chế yếu tố hoại tử khối u [TNF] và chất ức chế interleukin [IL] -1.

Tiêm corticosteroid nội khớp.

Thuốc kháng viêm không steroid - NSAID (đôi khi được chỉ định để giảm triệu chứng).

Tương tự như liệu pháp điều trị cho bệnh nhân bị viêm khớp dạng thấp ở người lớn, thuốc chống thấp khớp tác dụng chậm (DMARD), đặc biệt là methotrexate và các tác nhân sinh học (ví dụ: Etanercept, anakinra, canakinumab, tocilizumab, abatacept), đã thay đổi đáng kể phương pháp điều trị.

Methotrexate rất hữu ích cho các dạng JIA ít vảy, vảy nến và đa khớp. Các tác dụng ngoại ý được theo dõi như ở người lớn. Suy tủy xương và nhiễm độc gan được theo dõi bằng công thức máu đầy đủ, aspartate aminotransferase (AST), alanine aminotransferase (ALT) và albumin. Đôi khi, sulfasalazine được sử dụng, đặc biệt trong các trường hợp nghi ngờ viêm đốt sống.

Nếu methotrexate không hiệu quả, có thể chỉ định thuốc ức chế TNF. Etanercept được sử dụng phổ biến nhất với liều 0,8mg/kg tiêm dưới da (tối đa 50mg) 1 lần/tuần. Adalimumab và infliximab là các chất ức chế TNF khác đã được chứng minh là có hiệu quả. Các chất ức chế IL-1 anakinra và canakinumab đặc biệt hiệu quả đối với JIA toàn thân. Tocilizumab, một chất đối kháng thụ thể IL-6, cũng được chỉ định để điều trị JIA hệ thống và JIA đa khớp. Abatacept, chất ức chế kích thích tế bào T và tofacitinib, chất ức chế Janus kinase, cũng là những lựa chọn để điều trị JIA đa khớp.

Ngoại trừ bệnh toàn thân nặng, thường có thể tránh dùng corticosteroid toàn thân. Khi cần thiết, liều thấp nhất có thể được sử dụng (ví dụ: prednisone đường uống 0,0125 đến 0,5mg/kg x 4 lần/ngày, hoặc cùng một liều hàng ngày dùng 1 lần hoặc chia 2 lần/ngày). Chậm phát triển, loãng xương và hoại tử xương là những nguy cơ chính khi sử dụng corticosteroid kéo dài ở trẻ em. Có thể tiêm corticosteroid trong khớp. Liều lượng cho trẻ em được điều chỉnh dựa trên cân nặng. Một số trẻ có thể cần được an thần để tiêm trong khớp, đặc biệt nếu phải tiêm nhiều khớp.

Các triệu chứng của viêm khớp tự phát ở trẻ vị thành niên có thể giảm khi dùng NSAID nhưng không làm thay đổi bệnh khớp lâu dài hoặc ngăn ngừa các biến chứng. NSAID hữu ích nhất cho bệnh viêm mống mắt thể mi. Naproxen 5 - 10mg/ kg uống 2 lần/ngày, ibuprofen 5 - 10mg/kg uống 4 lần/ngày, và indomethacin 0,5 - 1,0mg/kg uống 3 lần/ngày là những loại hữu ích nhất.

Viêm túi lệ được điều trị bằng thuốc nhỏ mắt corticosteroid và thuốc giãn cơ, đồng thời có thể cần điều trị bằng methotrexate và kháng TNF toàn thân, và đôi khi phải phẫu thuật.

Vật lý trị liệu, các bài tập, nẹp và các biện pháp hỗ trợ khác có thể giúp ngăn ngừa chứng co cứng cơ. Các thiết bị thích ứng có thể cải thiện chức năng và giảm thiểu những căng thẳng không cần thiết lên các khớp bị viêm. 

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của viêm khớp thiếu niên

Chế độ sinh hoạt:

Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị bằng thuốc và vật lý trị liệu phục hồi chức năng. 

Duy trì chế độ làm việc và sinh hoạt tích cực, hạn chế tối đa sự căng thẳng.

Khi cảm thấy cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị, cần liên hệ ngay với bác sĩ chủ trị.

Tái khám định kỳ mỗi tháng để đánh giá mức độ hoạt động bệnh và sự cải thiện chức năng vận động khớp thông qua các triệu chứng lâm sàng cũng như cận lâm sàng. 

Theo dõi và báo ngay cho bác sĩ nếu các triệu chứng khác xuất hiện hoặc tác dụng không mong muốn của thuốc để kịp thời ngừng thuốc, giảm liều, thay thế thuốc khác. 

Thực hiện các bài tập vật lý trị liệu để phục hồi khớp dưới sự hướng dẫn của chuyên gia y tế.

Chế độ dinh dưỡng:

Chế độ ăn giàu các loại thực phẩm này có thể giúp giảm viêm: 

Rau có lá màu xanh đậm như rau ngót, rau muống, cải xoăn, rau bina, rau đay, bông cải xanh; 

Quả mọng như nho, dâu tây, anh đào, việt quất, mâm xôi;

Chất béo lành mạnh (dầu ô liu nguyên chất, quả bơ, quả óc chó, hạnh nhân, quả hồ trăn); 

Cá chứa nhiều acid béo chưa bão hoà (cá hồi, cá ngừ, cá thu, cá mòi); 

Ngũ cốc nguyên hạt (100% bánh mì nguyên cám, hạt quinoa, gạo lứt, bột yến mạch, kiều mạch); 

Đậu (đậu lăng, đậu đen, đậu gà, đậu tây); 

Hành.  

Các nghiên cứu chỉ ra rằng thực phẩm giàu chất béo bão hòa và đường, ít chất xơ sẽ kích hoạt tình trạng viêm, chẳng hạn như:  

Các món ăn "chỉ cần thêm nước" như ramen, mì ống và pho mát; 

Thức ăn nhanh;

Bánh pizza đông lạnh; 

Đồ chiên (khoai tây chiên, hành tây, que mozzarella chiên); 

Bánh mì trắng hoặc bất cứ thứ gì khác được làm bằng bột mì trắng như bánh ngọt, bánh rán, bánh quy và bánh ngọt; 

Thịt đỏ; 

Kẹo; 

Soda và nước tăng lực; 

Thức ăn nhẹ có đường. 

Phương pháp phòng ngừa Viêm khớp thiếu niên hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

Viêm khớp thiếu niên do hệ thống miễn dịch gây ra nên không có phương pháp phòng ngừa cụ thể. Vì vậy, nếu cơ thể có những bất thường ở khớp, nên thăm khám ngay với bác sĩ chuyên khoa để được chẩn đoán và điều trị.

Xem thêm:

• Các thông tin cần biết về bệnh viêm khớp thiếu niên tự phát thể hệ thống
• Bệnh viêm khớp ở trẻ em có nguy hiểm không?