Đau cột sống là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Đau cột sống là gì? 

Đau cột sống là tình trạng cảm giác đau nhức dọc theo cột sống, từ cổ đến lưng dưới. Nguyên nhân có thể từ chấn thương, thoái hóa, hoặc rối loạn khác. Mức độ cơn đau rất đa dạng, bệnh nhân có thể chỉ gặp cảm giác tê ngứa, nóng ran, đau âm ỉ hoặc nghiêm trọng hơn là đau nhói, dữ dội không thể chịu đựng.

Hiện nay, tỷ lệ người bị đau cột sống đang có xu hướng trẻ hoá do chế độ ăn uống không lành mạnh, ít vận động, áp lực từ công việc và cuộc sống... Cần xác định rõ nguyên nhân gây đau cột sống để tiến hành điều trị phù hợp.

Những dấu hiệu và triệu chứng của đau cột sống

Các dấu hiệu và triệu chứng thông thường có thể gặp của gai cột sống là:

• Đau âm ỉ hoặc dữ dội, tê buốt, căng cứng dọc theo cột sống. Cơn đau có thể giới hạn tại một điểm hoặc bao phủ cả vùng rộng lớn.
• Tê, ngứa ran ở cánh tay, trên hoặc dưới đầu gối.
• Đau vai, nhức đầu (đau đầu).
• Đau nhói, lan tỏa từ lưng xuống mông, đến mặt sau đùi, bắp chân và ngón chân.
• Đau liên tục ở phần giữa hoặc phần dưới thắt lưng, đặc biệt sau khi đứng hoặc ngồi trong một thời gian dài.
• Cơn đau tăng dần khi sờ nắn thăm khám.
• Có thể mất khả năng kiểm soát bàng quang và ruột kèm theo yếu cả hai chân.

Dấu hiệu nguy hiểm

• Động mạch chủ bụng > 5 cm hoặc giảm nhịp mạch ở chi dưới.
• Đau cấp tính.
• Ung thư đã được chẩn đoán hoặc đang nghi ngờ.
• Thiếu hụt thần kinh.
• Sốt hoặc ớn lạnh.
• Bất thường đường tiêu hóa như đau khu trú ở bụng, dấu hiệu phúc mạc, phân đen hoặc nôn máu.
• Các yếu tố nguy cơ nhiễm trùng (ví dụ: Ức chế miễn dịch; tiêm thuốc đường tĩnh mạch; phẫu thuật gần đây, chấn thương hở hoặc nhiễm trùng do vi khuẩn).
• Bệnh lý màng não.
• Tàn phế hoặc các cơn đau dữ dội vào ban đêm.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến đau cột sống

Nguyên nhân phổ biến

Hầu hết bệnh lý cột sống gây đau thường do rối loạn cơ học không đặc hiệu như:

• Bong gân/dây chằng, co cứng cơ, căng cơ.
• Vận động quá độ, ngồi không đúng tư thế.
• Chỉ khoảng 15% trường hợp bị đau cột sống có nguyên nhân từ các tổn thương cấu trúc cột sống gồm:
• Thoát vị đĩa đệm;
• Gãy nén đốt sống (thường ở ngực hoặc thắt lưng);
• Hẹp ống sống thắt lưng và cổ;
• Thoái hóa khớp cột sống;
• Trượt đốt sống.

Tất cả những rối loạn này cũng có thể xuất hiện mà không gây đau.

Một số bất thường về giải phẫu (ví dụ: Phồng hoặc thoái hóa đĩa đệm, thoái hóa xương, thoái hóa đốt sống, các bất thường bẩm sinh) thường xuất hiện ở những người không bị đau cổ hoặc lưng, và do đó có thể nghi ngờ là căn nguyên của đau.

Tuy nhiên, nguyên nhân gây đau lưng, đặc biệt là do cơ học, thường là có nhiều yếu tố kết hợp làm tăng nặng như: Bệnh đi kèm, mệt mỏi, suy giảm thể lực, sai tư thế, cơ bị mất ổn định và giảm tính linh hoạt, đôi khi còn do căng thẳng tâm lý xã hội hoặc tâm thần bất thường. Do đó, việc xác định một nguyên nhân thường rất khó hoặc không thể thực hiện được.

Một hội chứng đau cơ thần kinh tổng quát, chẳng hạn như đau cơ xơ hóa, thường bao gồm đau cổ và/hoặc lưng.

Nguyên nhân không phổ biến nghiêm trọng

Cần điều trị kịp thời các nguyên nhân nghiêm trọng để ngăn ngừa tàn tật hoặc tử vong.

Các rối ngoài tủy bao gồm:

Phình động mạch chủ bụng.

Bóc tách động mạch chủ.

Phình động mạch đốt sống hoặc động mạch cảnh.

Viêm màng não mủ cấp tính.

Các cơn đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim.

Một số rối loạn tiêu hóa (GI) như: Viêm túi mật, viêm túi thừa, áp xe túi thừa, viêm tụy, loét dạ dày tá tràng, viêm ruột thừa).

Một số rối loạn vùng chậu như mang thai ngoài tử cung, ung thư buồng trứng, viêm vòi trứng.

Một số rối loạn phổi, ví dụ: Viêm màng phổi, viêm phổi.

Một số rối loạn tiết niệu, ví dụ: Viêm tuyến tiền liệt, viêm bể thận, sỏi thận.

Ung thư ngoài tủy sống đã di căn.

Rối loạn thâm nhiễm hoặc viêm sau phúc mạc, ví dụ: Bệnh liên quan đến globulin miễn dịch G4 [IgG4-RD], xơ hóa sau phúc mạc, bệnh hạch, nôn máu.

Rối loạn cơ do viêm, ví dụ: Viêm đa cơ và các bệnh viêm cơ khác, đau đa cơ do thấp khớp.

Các rối loạn cột sống nghiêm trọng bao gồm:

• Nhiễm trùng: Viêm đĩa đệm, áp xe ngoài màng cứng, viêm tủy xương.
• Khối u nguyên phát từ cột sống hoặc đốt sống.
• Khối u đốt sống di căn (thường xuyên nhất từ ​​vú, phổi hoặc tuyến tiền liệt).

Rối loạn cột sống cơ học có thể nghiêm trọng nếu chúng chèn ép các rễ thần kinh cột sống và đặc biệt là tủy sống. Chèn ép tủy sống chỉ xảy ra ở cột sống cổ, ngực, thắt lưng trên và có thể do hẹp ống sống nghiêm trọng, khối u, áp xe ngoài màng cứng tủy sống hoặc tụ máu. Chèn ép dây thần kinh thường xảy ra ở mức độ thoát vị đĩa.

Các nguyên nhân không phổ biến khác

• Bệnh paget xương.
• Trẹo cổ.
• Hội chứng lối thoát lồng ngực.
• Hội chứng khớp thái dương hàm.
• Herpes zoster (ngay cả trước khi phát ban).
• Bệnh thoái hóa đốt sống: Viêm cột sống dính khớp (thường gặp nhất), viêm khớp - ruột, viêm khớp vảy nến, viêm khớp phản ứng và bệnh thoái hóa đốt sống không đặc hiệu.
• Tổn thương hoặc viêm đám rối thần kinh cánh tay, thắt lưng (hội chứng Parsonage Turner).

Những ai có nguy cơ mắc phải (bị) đau cột sống?

Nữ giới, người cao tuổi (> 50 tuổi), người lao động thường xuyên làm các công việc nặng nhọc cần nhiều sức lực, bệnh nhân mắc các bệnh về cơ xương khớp là những đối tượng có nguy cơ bị đau cột sống cao nhất.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc (bị) đau cột sống

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc đau cột sống, bao gồm:

• Giữ nguyên một tư thế trong thời gian quá lâu (đứng hoặc ngồi).
• Thường xuyên gập lưng hoặc đầu gối, kéo hoặc đẩy vật quá nặng.
• Thường xuyên nâng tạ > 10kg hoặc vận động mạnh.
• Thừa cân, béo phì.
• Mang thai.
• Gen di truyền những bệnh lý xương khớp như viêm cột sống dính khớp.
• Thường xuyên lo âu hoặc mắc trầm cảm, dẫn đến thay đổi nhận thức về cơn đau.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán đau cột sống

Nguyên tắc chung

Có nhiều yếu tố gây đau cột sống, vì vậy thường không thể chẩn đoán xác định. Tuy nhiên, cần xác định những vấn đề nếu có thể:

• Nguyên nhân gây đau ngoài cột sống hoặc ngay tại cột sống.
• Có phải là nguyên nhân nghiêm trọng hay không.

Nếu đã loại trừ các nguyên nhân nghiêm trọng, tiến hành phân loại đau cột sống như sau:

• Đau cột sống không đặc hiệu.
• Đau cột sống với triệu chứng rễ thần kinh.
• Hẹp ống sống thắt lưng hoặc hẹp ống sống cổ kèm bệnh lý tủy sống (do thần kinh).
• Đau cột sống liên quan đến một nguyên nhân cột sống khác.

Điều tra lịch sử

Bệnh sử

Điều tra thời gian khởi phát, kéo dài bao lâu, mức độ nghiêm trọng, vị trí, chu kỳ, các yếu tố làm giảm và trầm trọng thêm như nghỉ ngơi, hoạt động, thay đổi vị trí, vận động và thời gian trong ngày (ban đêm hay khi thức).

Các triệu chứng kèm theo cần lưu ý bao gồm suy nhược, dị cảm, cứng khớp, tê, táo bón và đại tiện không tự chủ, tiểu không tự chủ hoặc bí tiểu.

Đánh giá tổng quát

Triệu chứng gợi ý nguyên nhân như: Sốt, đổ mồ hôi và ớn lạnh (nhiễm trùng); giảm cân và kém ăn (nhiễm trùng hoặc ung thư); đau cổ nghiêm trọng khi nuốt (rối loạn thực quản); chán ăn, buồn nôn, nôn mửa, phân đen hoặc tiểu ra máu, thay đổi chức năng ruột hoặc màu phân (rối loạn tiêu hóa); các triệu chứng tiết niệu và đau hạ sườn (bệnh đường tiết niệu), đau bụng từng cơn và tái phát (sỏi thận); ho, khó thở và trầm trọng khi hít thở sâu (bệnh phổi); chảy máu hoặc tiết dịch âm đạo và đau liên quan đến chu kỳ kinh nguyệt (rối loạn vùng chậu); mệt mỏi, triệu chứng trầm cảm và đau đầu (đau cột sống cơ học đa yếu tố).

Tiền sử bệnh

Từng mắc bệnh cột sống đã được chẩn đoán (như loãng xương, viêm xương khớp, rối loạn đĩa đệm, chấn thương) và phẫu thuật, các yếu tố nguy cơ gây bệnh (ví dụ: Ung thư, bao gồm ung thư vú, tuyến tiền liệt, thận, phổi, ruột kết, bệnh bạch cầu), các yếu tố nguy cơ của phình động mạch (ví dụ: Hút thuốc, tăng huyết áp), các yếu tố nguy cơ nhiễm trùng (ví dụ: Ức chế miễn dịch; tiêm chích ma tuý; phẫu thuật gần đây, chạy thận nhân tạo, chấn thương hở hoặc nhiễm khuẩn); và các đặc điểm ngoài khớp của một bệnh lý toàn thân tiềm ẩn (ví dụ: Tiêu chảy hoặc đau bụng, bệnh vẩy nến, viêm màng bồ đào).

Kiểm tra thể chất

Ghi nhận thân nhiệt và triệu chứng chung.

Tập trung kiểm tra phần cột sống và khám thần kinh. Nếu không rõ nguồn gốc đau cột sống cơ học, nên kiểm tra nguyên nhân gây cơn đau khu trú hoặc chuyển tuyến.

Kiểm tra biến dạng cột sống

Có thể nhìn thấy, ban đỏ hoặc phát ban dạng mụn nước. Sờ nắn các cơ cột sống và đốt sống để xác định vị trí đau và sự thay đổi trương lực cơ. Kiểm tra khả năng vận động. Kiểm tra khớp vai cho bệnh nhân đau cổ, vai; khớp hông cho bệnh nhân đau thắt lưng.

Khám thần kinh và đánh giá chức năng của toàn bộ tủy sống

Kiểm tra lực cơ, cảm giác và phản xạ gân sâu. Để xác nhận chức năng bình thường của tủy sống, bác sĩ chỉ định thực hiện các bài kiểm tra phản xạ. Rối loạn chức năng ống tủy biểu hiện bằng hiện tượng ngón chân cái hướng lên với phản ứng của cổ chân và dấu hiệu Hoffman, thường gặp nhất là chứng tăng phản xạ.

Khám tổng quát

Nghe âm phổi. Kiểm tra vùng bụng tìm vị trí đau, khối u, khối đập theo mạch ở bệnh nhân > 55 tuổi gợi ý phình động mạch chủ bụng. Gõ bằng nắm tay vào góc xương sống, nếu thấy đau có thể bị viêm bể thận.

Kiểm tra trực tràng

Xét nghiệm phân để tìm máu ẩn và tuyến tiền liệt ở nam giới. Đánh giá âm thanh trực tràng và phản xạ. Khám vùng chậu cho những phụ nữ có triệu chứng gợi ý bệnh lý vùng chậu hoặc sốt không rõ nguyên nhân.

Kiểm tra nhịp mạch ở chi dưới.

Cận lâm sàng

Thông thường, nếu thời gian đau ngắn (< 4 - 6 tuần), không cần xét nghiệm trừ khi có dấu hiệu đỏ (Red flags), bệnh nhân đã bị chấn thương nghiêm trọng (do va chạm xe cộ, ngã từ trên cao, chấn thương hở) hoặc gợi ý nguyên nhân không phải cơ học (ví dụ: Viêm bể thận).

Chụp X quang

Thường có thể xác định hầu hết các trường hợp giảm độ cao đĩa đệm, thoái hóa đốt sống trước, lệch khớp, gãy xương do loãng xương, viêm xương khớp và các bất thường nghiêm trọng khác về xương (do nhiễm trùng hoặc khối u) và có thể hữu ích trong việc quyết định xem cần chỉ định thêm MRI hoặc CT hay không.

Tuy nhiên, X quang không xác định được các bất thường trong mô mềm (đĩa đệm) hoặc mô thần kinh (như xảy ra trong nhiều rối loạn nghiêm trọng).

Chỉ định cận lâm sàng cần dựa trên những triệu chứng lâm sàng gợi ý nguyên nhân hoặc cho những bệnh nhân thất bại trong điều trị ban đầu và bệnh nhân có triệu chứng thay đổi. 

Một số gợi ý chỉ định:

Thiếu hụt thần kinh, đặc biệt là những tổn thương liên quan đến chèn ép rễ thần kinh hoặc chèn ép tủy sống: chụp MRI và CT (ít phổ biến hơn) càng sớm càng tốt.

Nhiễm trùng: Số lượng bạch cầu (WBC), tốc độ lắng hồng cầu (ESR), hình ảnh (thường là MRI hoặc CT) và nuôi cấy mô bị nhiễm trùng.

Ung thư: CT hoặc MRI, công thức máu toàn bộ (CBC) và có thể sinh thiết mô. 

Phình mạch: CT, chụp mạch, hoặc đôi khi siêu âm.

Bóc tách động mạch chủ: Chụp động mạch, CT hoặc MRI

Các triệu chứng nặng hoặc kéo dài > 6 tuần: Hình ảnh học (thường là MRI hoặc CT), nếu nghi ngờ nhiễm trùng cần đếm số lượng bạch cầu và ESR; chụp X-quang trước và sau của cột sống để giúp xác định vị trí, chẩn đoán các bất thường

Các rối loạn ngoài tuỷ khác: Xét nghiệm khi thích hợp (ví dụ: Chụp X-quang phổi để tìm bệnh lý phổi, phân tích nước tiểu để xác định bệnh đường tiết niệu hoặc đau lưng không có nguyên nhân cơ học rõ ràng).

Phương pháp điều trị đau cột sống hiệu quả

Tùy mức độ nghiêm trọng của bệnh đau cột sống và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân mà bác sĩ sẽ kê đơn thuốc và áp dụng những phương pháp điều trị, hỗ trợ vận động phù hợp. 

Thuốc giảm đau

Acetaminophen (paracetamol) hoặc thuốc kháng viêm không steroid (NSAID) là lựa chọn giảm đau đầu tay. Hiếm khi phải dùng opioid, chủ yếu để phòng ngừa cơn đau cấp tính nghiêm trọng. Có ít bằng chứng về lợi ích của việc sử dụng opioid kéo dài, vì vậy cần giới hạn thời gian sử dụng thuốc này.

Ổn định cột sống và tập luyện thể dục

Khi cơn đau cấp tính giảm đến mức có thể cử động được, cần bắt đầu tập luyện phục hồi chức năng cột sống dưới sự giám sát của chuyên gia vật lý trị liệu. Nên bắt đầu ngay khi có thể, bao gồm các bài tập phục hồi chuyển động, tăng cường sức mạng cơ bụng/ thắt lưng và hướng dẫn tư thế làm việc; mục đích là phục hồi chức năng và giảm nguy cơ bệnh tiến triển mãn tính hoặc tái phát. 

Chườm nóng và chườm lạnh

Co thắt cơ cấp tính cũng có thể thuyên giảm khi chườm lạnh hoặc nóng. Nên chườm lạnh trong 2 ngày đầu sau khi bị thương. Không áp đá hoặc nước lạnh trực tiếp lên da mà phải bỏ trong túi và đặt trên một chiếc khăn hoặc vải. Chườm đá trong 20 phút, sau đó nghỉ 20 phút rồi mới tiếp tục, tổng thời gian thực hiện khoảng 60 đến 90 phút; lặp lại nhiều lần trong 24 giờ đầu tiên. Cách chườm nóng tương tự như trên, thận trọng để tránh làm bỏng vùng da được chườm. Chườm da có thể giúp giảm co thắt cơ và đau sau giai đoạn cấp tính.

Corticosteroid

Ở những bệnh nhân bị đau lưng dưới và triệu chứng thần kinh nặng, một số bác sĩ lâm sàng khuyến cáo điều trị bằng corticosteroid đường uống hoặc tiêm ngoài màng cứng. Tuy nhiên, bằng chứng ủng hộ việc sử dụng corticosteroid đường toàn thân và ngoài màng cứng còn nhiều tranh cãi. Nếu cần tiêm corticosteroid ngoài màng cứng, nên chụp MRI để có thể xác định, khu trú vị trí và điều trị tối ưu bệnh lý.

Thuốc giãn cơ

Việc dùng thuốc giãn cơ đường uống (cyclobenzaprine, methocarbamol, metaxalone, benzodiazepines) còn nhiều tranh cãi. Nên cân nhắc lợi ích của những loại thuốc này dựa trên sự ảnh hưởng lên hệ thần kinh trung ương (CNS) và các tác dụng phụ khác, đặc biệt ở bệnh nhân lớn tuổi, người có thể gặp tác dụng phụ nghiêm trọng hơn. Chỉ nên dùng thuốc giãn cơ cho bệnh nhân bị co thắt cơ có thể quan sát được và không quá 72 giờ, ngoại trừ một số bệnh nhân có hội chứng đau trung ương (ví dụ: Đau cơ xơ hóa). Dùng cyclobenzaprine ban đêm có thể giúp dễ ngủ và giảm đau.

Nghỉ ngơi và hạn chế vận động

Mặc dù khoảng thời gian đầu (1 - 2 ngày) đôi khi cần giảm hoạt động để cơ thể hồi phục, nhưng việc nằm trên giường, kéo giãn cột sống và đeo đai lưng là không có lợi. Bệnh nhân bị đau cổ có thể dùng đai cổ và gối trị liệu cột sống cổ cho đến khi cơn đau thuyên giảm và bắt đầu vật lý trị liệu.

Nắn cột sống

Nắn cột sống có thể giúp giảm đau do co thắt cơ hoặc chấn thương cột sống cấp tính; tuy nhiên, thao tác có thể có rủi ro đối với bệnh nhân > 55 tuổi (ví dụ: Chấn thương động mạch đốt sống khi nắn cổ) và những người bị rối loạn đĩa đệm nghiêm trọng, viêm khớp cổ, hẹp đốt sống cổ hoặc loãng xương.

Tâm lý

Các bác sĩ nên trấn an bệnh nhân đau cột sống cấp không đặc hiệu rằng tiên lượng tốt và hoạt động cũng như tập thể dục là an toàn ngay cả khi chúng gây ra một số khó chịu. Nếu bệnh nhân trầm cảm kéo dài trong vài tháng hoặc nghi ngờ do phản ứng phụ của thuốc, cần xem xét đánh giá tâm lý. 

Phẫu thuật

Trong trường hợp bệnh nhân bị chấn thương hoặc thoái hoá đĩa đệm, cần tiến hành phẫu thuật sớm để loại bỏ cơn đau nhanh chóng.

Lưu ý: Bệnh nhân dùng các loại thuốc điều trị cần phải tuân thủ nghiêm ngặt theo hướng dẫn của bác sĩ.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của đau cột sống

Chế độ sinh hoạt:

Luôn tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ trong việc sử dụng thuốc và thực hiện các phương pháp điều trị bệnh. 

Có kế hoạch làm việc và nghỉ ngơi hợp lý, hạn chế tối đa căng thẳng liên tục trong thời gian dài.

Nếu trong quá trình điều trị xuất hiện những bất thường, cần liên hệ ngay với bác sĩ và thăm khám ngay.

Thăm khám định kỳ, thường xuyên để bác sĩ theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và thay đổi phương pháp điều trị nếu bệnh không thuyên giảm hoặc không đạt được mục tiêu điều trị.

Thực hiện vật lý trị liệu hoặc tập luyện các môn thể thao giúp tăng tính dẻo dai của cột sống như yoga.

Hạn chế nâng vật nặng hoặc vận động quá mức để tránh ảnh hưởng xấu đến cột sống.

Chế độ dinh dưỡng:

Hạn chế tiêu thụ đường và chất béo bão hòa có trong bánh kẹo, bơ, mỡ động vật, thức ăn nhanh.

Bổ sung thực phẩm chứa nhiều calci như sữa, phô mai, các loại ngũ cốc, sữa chua, cá, đậu, rau xanh.

Thường xuyên tắm nắng, thời điểm tốt nhất trong ngày là trước 9 giờ sáng và sau 4 giờ chiều.

Đối với người cao tuổi hoặc người ở vùng khí hậu lạnh, ít nhận được ánh nắng mặt trời, có thể bổ sung vitamin D bằng thuốc hoặc thực phẩm chức năng, tuy nhiên cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

Phương pháp phòng ngừa đau cột sống hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

• Thường xuyên thay đổi tư thế (từ đứng sang ngồi và ngược lại). Đứng ngồi đúng tư thế.
• Hạn chế bê vác vật nặng và những công việc phải cúi gập lưng. Nếu cần thiết, phải ngồi xổm để nâng vật.
• Sử dụng loại nệm được thiết kế nâng đỡ tối ưu cho cột sống.
• Tập các bài tăng cường cơ bụng như gập bụng để giúp cột sống ổn định hơn. Bơi lội, đi xe đạp tại chỗ và đi bộ nhanh là những bài tập phù hợp, thường không gây thêm áp lực cho vùng lưng.
• Từ bỏ hút thuốc lá vì đây một yếu tố nguy cơ gây xơ vữa động mạch (làm cứng động mạch), có thể gây đau lưng dưới và thoái hóa đĩa đệm.
• Duy trì cân nặng hợp lý.