Tại sao bạn mắc bệnh liệt mặt? Cách phòng ngừa và điều trị

Liệt mặt là gì?

Liệt mặt là tình trạng khi dây thần kinh mặt (còn gọi là dây thần số 7) bị tổn thương. Khi liệt mặt xảy ra, cơ mặt của bạn sẽ bị yếu, xệ xuống và mất khả năng cử động một bên hoặc cả hai bên trên khuôn mặt của bạn.

Liệt mặt được chia thành hai loại gồm liệt mặt ngoại biên và liệt mặt trung ương. Có nhiều nguyên nhân gây ra liệt mặt, tuy nhiên phần lớn bệnh liệt mặt là vô căn.

Những dấu hiệu và triệu chứng của liệt mặt

Tùy thuộc vào nguyên nhân mà các triệu chứng sẽ có sự khác nhau.

Liệt Bell

Triệu chứng ở mặt như méo miệng là một trong những dấu hiệu báo động của đột quỵ, tuy nhiên không phải lúc nào liệt mặt cũng có nghĩa là bạn đang xảy ra đột quỵ. Chẩn đoán phổ biến nhất hiện nay của liệt mặt là liệt Bell hay liệt mặt ngoại biên. Các triệu chứng của liệt Bell bao gồm:

• Liệt một bên mặt (hiếm khi nào gây ra liệt mặt hai bên);
• Không thể chớp mắt bên bệnh;
• Khó nhăn trán hay nhướng mày;
• Giảm tiết nước mắt;
• Miệng xệ ở phía bên bệnh hay bị kéo lệch về phía bên lành;
• Nói lắp, nói khó nghe;
• Chảy nước dãi;
• Thay đổi vị giác;
• Đau ở tai hoặc sau tai;
• Mẫn cảm với âm thanh hơn so với bên lành;
• Khó ăn hoặc uống.

Đột quỵ

Trong quy tắc BE FAST, liệt mặt, méo miệng, nhân trung bị lệch là một trong những dấu hiệu giúp nhận biết sớm đột quỵ. Do đó, khi bạn hay người thân xuất hiện tình trạng liệt mặt, hãy xem xét các triệu chứng khác của đột quỵ:

• Thay đổi nhận thức;
• Mất thăng bằng;
• Đau đầu dữ dội;
• Lú lẫn;
• Chóng mặt;
• Mất khả năng phối hợp vận động;
• Co giật;
• Nhìn mờ hoặc mất khả năng nhìn;
• Yếu tay hoặc chân một bên cơ thể;
• Khó nói, phát âm không rõ, nói ngọng bất thường.

Tuy nhiên, đối với những người bị đột quỵ, họ vẫn có thể nhăn trán và chớp mắt ở bên đột quỵ khác với liệt Bell.

Vì các nguyên nhân gây liệt mặt khác khó phân biệt được bằng triệu chứng lâm sàng, do đó khi bạn hoặc người xung quanh có tình trạng liệt mặt, cần đưa đi khám ngay lập tức.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh liệt mặt

Các biến chứng của liệt mặt rất nhiều:

• Biến chứng lên mắt gồm viêm giác mạc, viêm kết mạc, loét giác mạc, …
• Bất đối xứng khuôn mặt khiến người bệnh tự ti, lo lắng dễ trầm cảm.
• Co thắt nửa mặt sau liệt mặt.
• Hội chứng nước mắt cá sấu biểu hiện chảy nước mắt khi ăn.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn hoặc những người xung quanh hãy đến gặp bác sĩ ngay nếu có tình trạng liệt mặt nghi ngờ nguyên nhân đột quỵ gây ra:

• Mất thăng bằng, lú lẫn, đau đầu dữ dội.
• Xuất hiện tình trạng nhìn mờ hoặc mất thị lực hoàn toàn.
• Yếu tay và/hoặc chân cùng một bên.
• Nói ngọng, không rõ chữ, nói khó.

Ngoài ra, nếu đã xuất hiện liệt mặt dù là do nguyên nhân ngoại biên hay trung ương, bạn cũng nên đến bệnh viện để được chẩn đoán sớm nguyên nhân và điều trị. Điều trị sớm tình trạng liệt mặt giúp bạn nhanh chóng hồi phục và ít để lại di chứng.

Nguyên nhân dẫn đến liệt mặt

Các nguyên nhân chính gây liệt mặt bao gồm:

Liệt Bell

Liệt Bell là nguyên nhân phổ biến nhất gây liệt mặt, chiếm 70% trường hợp liệt mặt. Hàng năm, có khoảng 40.000 người Mỹ bị liệt mặt đột ngột do liệt Bell. Hiện nay, nguyên nhân chính xác gây ra liệt Bell vẫn chưa được tìm ra. Các nhà nghiên cứu cho rằng bệnh có liên quan đến nhiễm virus ở dây thần kinh mặt khiến các cơ ở một bên mặt bị xệ xuống.

Những người mắc liệt Bell hầu hết đều hồi phục hoàn toàn sau khoảng 6 tháng mà không để lại di chứng.

Đột quỵ

Một trong những nguyên nhân nguy hiểm gây liệt mặt là do đột quỵ. Liệt mặt xảy ra trong đột quỵ do dây thần kinh mặt bị tổn thương phần ở trong não. Tùy thuộc vào đột quỵ do xuất huyết não hay thiếu máu não mà phục hồi của tổn thương mặt sẽ khác nhau.

Chấn thương

Bao gồm gãy xương sọ hoặc chấn thương vùng mặt như gãy xương thái dương và vết thương cắt ngang dây thần kinh mặt.

Ngoài ra, chấn thương do điều trị phẫu thuật u thần kinh tai hoặc tuyến mang tai, phẫu thuật cắt bỏ u dây thần kinh ốc tai có thể gây tổn thương dây thần kinh mặt.

Nhiễm trùng

Các trường hợp nhiễm trùng có thể dẫn đến liệt mặt:

• Virus: Nhiễm Herpes Zoster gây liệt mặt do viêm hạch gối, còn gọi là hội chứng Ramsay-Hunt. Một số triệu chứng báo trước gợi ý nguyên nhân như đau tai, phát ban mụn nước ở ống tai ngoài và vòm miệng.
• Vi khuẩn: Viêm tai giữa cấp tính có thể gây nứt ống tai dẫn đến liệt dây thần kinh mặt. Ngoài ra còn gặp viêm tai ngoài hoại tử và viêm tai xương chũm cholesteatoma cũng có thể gây liệt mặt.
• Bệnh Lyme: Một nguyên nhân hiếm gặp gây liệt dây thần kinh mặt là bệnh Lyme, với các triệu chứng như vết ve hay bọ cắn, mệt mỏi, đau đầu, phát ban đỏ di chuyển sau 1 đến 2 tuần tiếp xúc với ve. Viêm cơ tim và viêm khớp cũng có thể xảy ra trên bệnh Lyme.

Khối u

Nghi ngờ bệnh lý ác tính khi liệt mặt tiến triển chậm, cần phải khám đầu mặt cổ toàn diện. Các khối u ác tính dẫn đến liệt mặt gồm u ác tính tuyến mang tai, u dây thần kinh ốc tai, u dây thần kinh mặt, u màng não, nang màng nhện. Tùy thuộc vào vị trí của khối u mà độ nặng và biểu hiện liệt mặt sẽ khác nhau.

Liệt dây thần kinh mặt ở trẻ em

Nguyên nhân gây liệt dây thần kinh mặt ở trẻ em được chia thành hai loại là bẩm sinh và mắc phải. Nguyên nhân gây liệt mặt mắc phải của trẻ em tương tự như của người lớn đã phân tích ở trên.

Nguyên nhân bẩm sinh gồm:

• Chấn thương khi sinh: Trẻ nặng cân, sinh con bằng kẹp, sinh non hoặc sinh mổ.
• Dị dạng sọ mặt như hội chứng Möbius, hội chứng Goldenhar, rỗng hành não, và hội chứng Arnold Chiari.
• Bệnh di truyền như nhược cơ, loạn dưỡng cơ.

Liệt mặt hai bên

Liệt mặt hai bên là tình trạng hiếm gặp, xảy ra khoảng 0,3 đến 2% trường hợp. Khi bạn mắc liệt mặt hai bên nhiều khả năng bạn đang mắc bệnh toàn thân. Bệnh Lyme gây ra khoảng 35% trường hợp liệt mặt hai bên. Các nguyên nhân khác gây liệt mặt hai bên gồm bệnh Parkinson, đa xơ cứng (hay xơ cứng rải rác) và liệt giả hành/hành não.

Cần chẩn đoán phân biệt với hội chứng Guillain-Barré, đái tháo đường và bệnh sarcoidosis. 

Những ai có nguy cơ mắc phải liệt mặt?

Đối tượng có nguy cơ cao bị liệt mặt bao gồm:

• Đái tháo đường;
• Tăng huyết áp;
• Rối loạn lipid máu;
• Thừa cân hoặc béo phì;
• Suy giảm miễn dịch;
• Nhiễm trùng hoặc chấn thương vùng đầu mặt cổ;
• Phụ nữ có thai.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải liệt mặt

Phần lớn các trường hợp liệt mặt là vô căn (hay không rõ nguyên nhân). Một số thói quen có thể khiến bạn dễ liệt mặt hơn người khác:

• Thường xuyên nằm ngủ dưới quạt hoặc máy lạnh phà thẳng vào mặt;
• Tắm đêm;
• Các yếu tố tăng nguy cơ đột quỵ như hút thuốc lá, uống rượu bia, ít vận động…
• Stress;
• Thiếu ngủ.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán liệt mặt

Khi đến khám vì tình trạng liệt mặt, bác sĩ sẽ:

• Khai thác bệnh sử và các bệnh lý bạn có thể mắc phải.
• Khám mặt giúp phân biệt liệt mặt ngoại biên hay trung ương bằng các động tác nhăn trán, nhướng mày, mỉm cười, nhắm mắt.
• Khám tai: Loại trừ hội chứng Ramsay-Hunt, viêm tai ngoài, viêm tai giữa.
• Kiểm tra tuyến mang tai loại trừ khối u ác tính.
• Khám khoang miệng xem có sưng tấy hay mụn nước.

Một số trường hợp sẽ được yêu cầu thực hiện các xét nghiệm sau:

Xét nghiệm máu

Các xét nghiệm máu như công thức máu, ure, điện giải, xét nghiệm tình trạng viêm là xét nghiệm cần thiết nếu nghi ngờ nguyên nhân nhiễm trùng.

Hiệu giá kháng thể của virus Varicella-zoster sẽ tăng cao ở hội chứng Ramsay-Hunt.

IgG và IgM thường tăng cao trong bệnh Lyme.

Điện cơ

Được chỉ định giúp đánh giá mức độ tổn thương của dây thần kinh và tiên lượng cho điều trị. Tuy nhiên, điện cơ khá đắt và tốn thời gian.

Khác

CT-scan: Khi nghi ngờ viêm tai ngoài hoại tử hoặc biến chứng của viêm tai giữa hoặc có tiền sử chấn thương đầu hoặc nghi ngờ u ác tính.

MRI: Giúp phát hiện tổn thương ở vùng thái dương gây chèn ép thần kinh mặt. MRI cũng cho thấy hình ảnh tại góc cầu tiểu não và hạch gối.

Phương pháp điều trị liệt mặt

Liệt Bell

Hơn 70% trường hợp liệt Bell sẽ hồi phục hoàn toàn mà không cần điều trị. Các phương pháp được nêu dưới đây giúp khả năng hồi phục nhanh hơn và di chứng ít.

Dùng thuốc: Đa số những người mắc bệnh liệt Bell sẽ tự hồi phục dù có điều trị hay không. Nhiều nghiên cứu chỉ ra, sử dụng steroid đường uống và thuốc kháng virus trong vòng 72 giờ từ khi khởi phát triệu chứng có thể giúp tăng khả năng hồi phục. Tuy nhiên, lợi ích của chúng chưa rõ ràng.

Điều trị hỗ trợ:

• Châm cứu là phương pháp hiện nay đã được chứng minh giúp điều trị liệt Bell và được nhiều người lựa chọn. Phương pháp châm cứu không gây tác dụng phụ do thuốc và đã được chứng minh an toàn.
• Ngôn ngữ trị liệu là phương pháp được chỉ định cho người bệnh có tình trạng nói khó, nói lắp.
• Massage mặt và vật lý trị liệu cho cơ vùng mặt giúp quá trình hồi phục nhanh hơn và cần thiết cho người bệnh liệt mặt.

Đột quỵ

Đối với liệt mặt do đột quỵ, điều trị sẽ tập trung vào điều trị nguyên nhân gây đột quỵ và phục hồi chức năng. Việc phát hiện sớm tình trạng đột quỵ giúp cải thiện mức độ tổn thương của não và cơ thể bạn.

Nguyên nhân khác

Viêm tai giữa cấp tính và viêm xương chũm cần bổ sung liệu pháp kháng sinh trong kế hoạch điều trị.

Điều trị biến chứng mắt

Biến chứng nguy hiểm nhất của liệt Bell là tổn thương mắt. Khi liệt mặt ảnh hưởng đến mắt, mí mắt không thể khép lại hoàn toàn, do đó mắt của bạn sẽ không được bảo vệ. Lúc này bạn không thể chớp mắt khiến giác mạc bị khô và các hạt ở bên ngoài không khí có thể xâm nhập vào mắt gây tổn thương mắt.

Người bị liệt Bell sẽ được điều trị bằng:

• Thuốc nhỏ mắt và thuốc mỡ;
• Nước mắt nhân tạo;
• Che mắt khi ngủ tránh tiếp xúc với không khí;
• Phẫu thuật đóng mí mắt tạm thời.

Phẫu thuật

Trong liệt Bell, phẫu thuật là không cần thiết và chưa cho thấy hiệu quả hơn so với điều trị nội khoa.

Đối với viêm tai giữa cấp tính có mủ kèm viêm xương chũm, có thể phẫu thuật cắt màng nhĩ và/hoặc cắt bỏ vỏ xương chũm.

Liệt dây thần kinh mặt do gãy xương thì cần phẫu thuật giải nén ngay lập tức.

Các phương pháp phẫu thuật trong điều trị liệt mặt gồm phẫu thuật giải áp thần kinh mặt, phẫu thuật sửa chữa thần kinh, ghép dây thần kinh, phẫu thuật thẩm mỹ.

Kích thích thần kinh bằng xung điện qua da

Là một lựa chọn điều trị mới cho người liệt mặt một bên bằng cách kích thích đồng thời cả cơ bên liệt và bên lành.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của liệt mặt

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ và kiên trì với phương pháp điều trị.
• Kiểm soát huyết áp và mỡ máu ở mức ổn định.
• Ngưng hút thuốc lá.
• Hạn chế rượu bia.
• Tập thể dục đều đặn.
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh.
• Không tắm đêm.
• Che mặt khi ngủ quạt hay máy lạnh.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn nhiều ngũ cốc nguyên hạt.
• Bổ sung nhiều trái cây và rau quả tươi.
• Hạn chế mỡ động vật, thay bằng dầu thực vật hoặc mỡ từ cá.

Phương pháp phòng ngừa liệt mặt hiệu quả

Có thể phòng bệnh bằng cách:

• Tránh gió lạnh khi đi ngoài đường.
• Nâng cao sức đề kháng.
• Điều trị và quản lý tốt các bệnh lý đang mắc.
• Phòng ngừa nhiễm khuẩn virus và cảm cúm.