Toan hóa ống thận cấp là gì? Những vấn đề cần biết về toan hóa ống thận

Toan hóa ống thận là gì?

Thận thực hiện nhiều chức năng quan trọng, một trong số đó là duy trì sự cân bằng hợp lý giữa axit và kiềm trong máu. Quá trình phân hủy thức ăn sẽ tạo ra các gốc axit (H+) và kiềm (HCO3-) lưu thông trong máu. Thận lọc các axit từ máu và loại bỏ chúng qua nước tiểu và phần lớn các chất kiềm được đưa đến phổi và thở ra dưới dạng carbon dioxide (CO2). Toan hóa ống thận xảy ra khi ống thận bị tổn thương không loại bỏ đủ axit hoặc loại bỏ quá nhiều chất kiềm trong máu. Toan hóa ống thận được chia thành 4 nhóm như sau:

• Type 1: Tình trạng toan hóa xảy ra khi có vấn đề về bài tiết ion hydro ở ống lượn xa.
• Type 2: Tình trạng toan hóa xảy ra do rối loạn tái hấp thu bicarbonat ở ống lượn gần.
• Type 3: Hiếm khi được sử dụng trong phân loại hiện nay vì nó được cho là sự kết hợp cơ chế của Toan hóa ống thận type 1 và type 2 và có liên quan đến rối loạn chức năng hoặc thiếu hụt một loại enzyme quan trọng gọi là carbonic anhydrase.
• Type 4: Tình trạng toan hóa liên quan đến giảm aldosteron hoặc đề kháng aldosteron xảy ra khi các ống thận không thể bài tiết đủ ion kali dẫn đến cản trở khả năng bài tiết acid khỏi máu.

Toan hóa ống thận mạn thường kèm theo tổn thương cấu trúc ống thận và có thể tiến triển đến bệnh thận mạn sau này.

Dấu hiệu và triệu chứng của toan hóa ống thận

Toan hóa ống thận thường không có triệu chứng cho đến khi có biến chứng nặng. Rối loạn điện giải nặng là biến chứng hiếm gặp nhưng có thể đe dọa tính mạng cho người mắc phải. Một số triệu chứng Toan hóa ống thận phát sinh từ việc pH máu quá axit hay do nồng độ bazơ bất thường trong nước tiểu.

• Toan hóa ống thận type 1 có thể có các triệu chứng như mềm xương, đau trong xương, dị dạng xương, xương dễ gãy, viêm đường tiết niệu, yếu cơ, rối loạn nhịp tim.
• Toan hóa ống thận type 2 có thể có các triệu chứng chung với RTA loại 1 kèm các triệu chứng khác như sỏi thận.
• Toan hóa ống thận type 3 có thể gây ra các triệu chứng tương tự như RTA loại 1 và 2.
• Toan hóa ống thận type 4 có nồng độ kali trong máu cao bất thường nên có thể có các triệu chứng như mệt mỏi, tim đập nhanh, ngất, yếu cơ.

Tác động của toan hóa ống thận đối với sức khỏe

Toan hóa ống thận gây rối loạn cân bằng acid - bazơ trong cơ thể gây ảnh hưởng quá trình trao đổi chất trong cơ thể, có thể gây rối loạn nhịp tim, thậm chí tử vong.

Biến chứng có thể gặp toan hóa ống thận

Có một số biến chứng tiềm ẩn của toan hóa ống thận như bệnh còi xương ở trẻ, biến dạng xương hay xương dễ gãy ở người lớn. Toan hóa ống thận cũng có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng về tim như rối loạn nhịp tim, ngừng tim,… Một số người có thể mắc sỏi thận.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đến bác sĩ ngay để được tư vấn, chẩn đoán và điều trị sớm nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường kể trên.

Nguyên nhân dẫn đến toan hóa ống thận

Thận giúp kiểm soát nồng độ axit trong cơ thể bằng cách loại bỏ axit ra khỏi máu và bài tiết chúng vào nước tiểu. Toan hóa ống thận có thể do di truyền hoặc mắc phải ảnh hưởng đến khả năng hấp thu HCO3 ở thận và khả năng bài tiết NH3 hoặc acid.

Toan hóa ống thận type 1 là do khiếm khuyết ở ống thận phần ống lượn xa khiến nồng độ axit tích tụ nhiều trong máu. Toan hóa ống thận type 1 được gây ra bởi nhiều tình trạng khác nhau bao gồm:

• Bệnh Amyloidosis: Sự tích tụ protein bất thường được gọi là amyloid, sự tích tụ các chất này trong các mô và cơ quan gây bệnh.
• Bệnh Fabry: Sự tích tụ bất thường loại chất béo gây bệnh.
• Tăng canxi máu: Nồng độ canxi trong máu cao.
• Bệnh hồng cầu hình liềm: Các tế bào hồng cầu không còn hình dạng giống một chiếc đĩa lõm 2 mặt như bình thường mà chuyển sang hình liềm. Hình dạng này ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất và thoát mạch của hồng cầu gây bệnh.
• Hội chứng Sjögren: Rối loạn tự miễn dịch ảnh hướng các tuyến sản xuất nước mắt và nước bọt làm chúng bị phá hủy.
• Lupus ban đỏ hệ thống: Bệnh tự miễn do hệ thống miễn dịch tấn công nhầm vào các mô khỏe mạnh của cơ thể.
• Bệnh Wilson: Đây là bệnh lý di truyền trong đó các phân tử đồng tích tụ các mô của cơ thể gây bệnh.
• Thuốc: Sử dụng một số loại thuốc khác chẳng hạn như amphotericin B, lithium, thuốc giảm đau,… gây bệnh.

Toan hóa ống thận type 2 cũng có thể do ngộ độc chì, thiếu vitamin D,... Bệnh này cũng có thể xảy ra ở những người được điều trị bằng một số loại thuốc dùng trong hóa trị và điều trị HIV, viêm gan siêu vi như: Tenofovir, adefovir,cidofovir, didanosine, lamivudine, acetazolamide, cisplatin, ifosfamide,... hay ở các bệnh nhân mắc bệnh tăng nhãn áp, chứng đau nửa đầu và động kinh, hội chứng Fanconi, bệnh Wilson, rối loạn chuyển hóa glycogen type I, đa u tủy,....

Toan hóa ống thận type 4 có thể xảy ra khi nồng độ hormone aldosterone trong máu thấp hoặc khi thận không đáp ứng với hormone này. Một số loại thuốc cản trở nhiệm vụ di chuyển chất điện giải giữa máu và nước tiểu của thận gây ra bệnh lý này. 

Một số trong số này như thuốc huyết áp như thuốc ức chế men chuyển angiotensin (ACE) và thuốc ức chế thụ thể angiotensin (ARB), thuốc lợi tiểu dùng để điều trị suy tim sung huyết không làm giảm kali trong máu, thuốc ngăn ngừa đông máu, thuốc ức chế miễn dịch ngăn chặn sự đào thải của các cơ quan cấy ghép, thuốc chống viêm không steroid (NSAID), kháng sinh dùng điều trị viêm phổi, nhiễm trùng đường tiết niệu và tiêu chảy,…

Một số bệnh lý gây ra tình trạng này như đái tháo đường, bệnh thận mô kẽ mạn tính, suy thượng thận, hội chứng giảm aldosteron do renin,...

Những ai có nguy cơ mắc phải toan hóa ống thận?

Mọi người đều có nguy cơ mắc bệnh lý này vì bệnh xảy ra do nhiều lý do ở mọi lứa tuổi, kể cả người lớn lẫn trẻ em, cả nam lẫn nữ.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải toan hóa ống thận

Bạn có nhiều khả năng mắc Toan hóa ống thận type 1 nếu bạn nếu bạn mắc một số bệnh tự miễn như hội chứng Sjögren hoặc Lupus. Nếu bạn mắc hội chứng Fanconi hoặc đang dùng thuốc để điều trị HIV, viêm gan siêu vi thì bạn có nhiều khả năng mắc Toan hóa ống thận type 2. Toan hóa ống thận type 2 cũng có thể là một biến chứng của bệnh đa u tủy, ghép thận,… Nếu bạn có lượng hormone aldosterone thấp hay không thể đi tiểu do tắc nghẽn, bạn có nhiều khả năng phát triển toan hóa ống thận type 4.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán toan hóa ống thận

Toan hóa ống thận được nghĩ đến ở những bệnh nhân có toan chuyển hóa không giải thích được (bicarbonat huyết tương thấp và pH máu thấp) với khoảng trống anion bình thường. Các phương pháp giúp chẩn đoán tình trạng toan hóa ống thận và gợi ý nguyên nhân gây bệnh bao gồm:

• Khí huyết động mạch.
• Sinh hóa máu.
• pH nước tiểu.
• Phân tích nước tiểu.

Sự lắng đọng canxi trong thận, sỏi thận có thể được nhìn thấy trên:

• Tia X.
• Siêu âm.
• Chụp CT.

Phương pháp điều trị toan hóa ống thận

Mục tiêu điều trị là khôi phục lại mức pH máu và điện giải bình thường trong cơ thể đồng thời tìm kiếm và giải quyết các nguyên nhân có thể giải quyết được. Điều trị sớm và tích cực sẽ giúp tránh các biến chứng nghiêm trọng về tim mạch, chuyển hóa đồng thời giúp điều chỉnh các rối loạn về xương và giảm sự tích tụ canxi trong thận và sỏi thận. Cụ thể như sau:

• Dùng đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch natri bicarbonate để trung hòa lượng axit dư thừa trong máu hoặc để thay thế lượng bicarbonate mất đi qua nước tiểu. Nếu thuốc base được sử dụng không hiệu quả, có thể cần dùng thuốc lợi tiểu thiazid (như hydrochlorothiazide).
• Thay đổi chế độ ăn uống để hạn chế lượng kali nạp vào và tránh mất nước để giúp kiểm soát lượng kali trong máu.
• Toan hóa ống thận do thuốc gây ra có thể cần ngừng loại thuốc gây ra tình trạng này.
• Thuốc ức chế miễn dịch như corticosteroid có thể được sử dụng cho Toan hóa ống thận do các bệnh tự miễn dịch như hội chứng Sjogren.
• Có thể cần điều trị bằng hormone steroid thay thế cho lượng aldosterone bị thiếu.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến toan hóa ống thận

Tiên lượng của bệnh lý toan hóa ống thận phụ thuộc vào nhiều yếu tố như nguyên nhân gây bệnh (bẩm sinh hay mắc phải, tiên phát hay thứ phát), phát hiện và điều trị sớm hay muộn. Bệnh nhân Toan hóa ống thận bẩm sinh nếu được chẩn đoán và điều trị sớm khi chưa có biến chứng còi xương, canxi hóa thận sẽ phát triển gần như bình thường theo lứa tuổi. Tuân thủ hướng dẫn điều trị của bác sĩ và tái khám định kỳ là phương pháp hiệu quả giúp ngăn ngừa bệnh diễn tiến theo chiều hướng xấu đi.

Phương pháp phòng ngừa toan hóa ống thận hiệu quả

Chưa có biện pháp phòng ngừa tình trạng toan chuyển hóa hiệu quả. Đến gặp bác sĩ ngay khi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào giúp bạn phát hiện và hạn chế diễn biến xấu của bệnh.